Co to są zaburzenia ścięgien (tendinopatie) w obrębie kostek i podudzia?

Definicja

Ścięgno (łac. tendo) łączy mięsień z jego przyczepem początkowym lub końcowym, który zwykle znajduje się na kości. Na podudziu znajdują się liczne mięśnie odpowiedzialne za ruchy kolana i stawu skokowego. W przypadku przeciążenia, nieprawidłowego obciążenia lub zużycia (zwyrodnienia), ścięgno może ulec dysfunkcji. Mówimy wtedy o zaburzeniu ścięgna, czyli tendinopatii. Do tendinopatii mogą prowadzić powtarzające się, drobne urazy, zwłaszcza w obrębie słabo ukrwionych odcinków ścięgna.

W zależności od tego, które mięśnie i ścięgna są zaangażowane, tendinopatia może wystąpić w obrębie przedniej, bocznej lub tylnej części podudzia. Tendinopatia stosunkowo często dotyczy ścięgna Achillesa. Gdy choroba obejmuje ścięgno mięśnia piszczelowego tylnego (musculus tibialis posterior), mówimy o zespole mięśnia piszczelowego tylnego. W przypadku zespołu mięśnia piszczelowego przedniego dochodzi do podrażnienia ścięgna mięśnia piszczelowego przedniego (musculus tibialis anterior).

Objawy

Typowe objawy tendinopatii to tępy ból w okolicy dotkniętych ścięgien. Ból jest uzależniony od obciążenia i pojawia się podczas aktywności fizycznej (np. biegania), a w późniejszym etapie choroby może występować również w spoczynku. W przewlekłych uszkodzeniach ścięgna może pojawić się objaw sztywności porannej. Ból nasila się przy napinaniu odpowiednich mięśni i może być wywołany także uciskiem z zewnątrz. W przypadku tendinopatii ścięgna Achillesa oraz mięśnia piszczelowego przedniego często występuje obrzęk.

Przyczyny

Przeciążenie, będące częstą przyczyną tendinopatii, wynika najczęściej zbyt szybkiego zwiększania obciążenia i intensywności treningu, szczególnie u biegaczy. Tendinopatii sprzyja również bieganie po twardych nawierzchniach (asfalt, beton), w niskiej temperaturze lub w nieodpowiednim obuwiu. W niektórych przypadkach przyczyną mogą być wady stóp, szczególnie płaskostopie. Otyłość, zaawansowany wiek i choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, również mogą negatywnie wpływać na elastyczność ścięgien.

Częstość występowania

Tendinopatie są dość powszechnymi schorzeniami, szczególnie u biegaczy, którzy są bardziej narażeni na tego typu urazy.

Badania

Rozpoznanie opiera się głównie na wywiadzie z pacjentem oraz opisie przebiegu ewentualnego urazu, jeśli taki miał miejsce.
Podczas badania fizykalnego można stwierdzić bolesność uciskową chorego ścięgna, a także ewentualnie odpowiadającego mu mięśnia. Ponadto ból jest zwykle wywoływany przez ruch lub napinanie chorego mięśnia.
Badanie ultrasonograficzne (USG) może pomóc w uwidocznieniu zmian lub urazów w obrębie ścięgna. Badanie dopplerowskie (USG Doppler) dostarcza dodatkowych informacji o miejscach zwiększonego przepływu krwi, wskazujących na procesy zapalne, a także o stanie naczyń.
Zwykle nie ma potrzeby wykonywania innych badań diagnostycznych.

Leczenie

W przypadku ostrej tendinopatii podstawowym postępowaniem jest odciążanie chorego ścięgna lub mięśnia, aż do ustąpienia dolegliwości. Jest to niezwykle ważne, ponieważ niepełne wyleczenie może prowadzić do ponownego uszkodzenia ścięgna, co wydłuży proces leczenia. Ponadto kontynuowanie aktywności fizycznej może doprowadzić do przejścia tendinopatii w stan przewlekły, co dodatkowo utrudni terapię.
W celu złagodzenia ostrego bólu warto stosować zimne okłady (lód).
W razie potrzeby, po konsultacji z lekarzem prowadzącym, można przez krótki czas stosować leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (np. z grupy NLPZ) lub aplikować miejscowo żele przeciwbólowe.
Pomocna może być także fizjoterapia, ukierunkowana na wzmacnianie i rozciąganie chorych mięśni i ścięgien.
W przypadku tendinopatii ścięgna Achillesa, ulgę mogą przynieść wkładki do butów, które podwyższają piętę o kilka milimetrów.
Należy wykonywać ćwiczenia rozciągające przez co najmniej 3 miesiące.
Jeśli stosowane metody nie przyniosą efektu, warto rozważyć terapię falą uderzeniową.
Masaż techniką rozcierania poprzecznego chorego ścięgna może również pomóc w złagodzeniu bólu.
Warto nosić odpowiednio dobrane buty do biegania, które są dostosowane do kształtu stopy, nawierzchni treningowej oraz zakresu treningu. W miarę możliwości należy unikać biegania po twardych nawierzchniach, a przed treningiem przeprowadzać odpowiednią rozgrzewkę. Buty należy regularnie wymieniać, przestrzegając zaleceń specjalistów (np. fizjoterapeuty, ortopedy), tak aby zachowały swoje właściwości amortyzacyjne.

Rokowanie

W przypadku wczesnego zastosowania odciążania chorej kończyny oraz ewentualnego leczenia (fizjoterapia lub zaopatrzenie ortopedyczne) rokowanie jest zwykle dobre. Po odpowiednim odciążeniu i leczeniu objawy mogą ustąpić w ciągu kilku tygodni.
Jeśli pacjent nie zaprzestanie wysiłku pomimo bólu, tendinopatia może prowadzić do przewlekłych dolegliwości.
Brak eliminacji czynnika przyczynowego może skutkować nawrotami, a w niektórych przypadkach nawet zerwaniem chorego ścięgna

Dodatkowe informacje

• Płaskostopie
• Tendinopatie w obrębie kostek i podudzia – Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent