Co to jest zespół mięśnia gruszkowatego (ang. piriformis syndrome)?
Mięsień gruszkowaty (musculus piriformis) to mięsień szkieletowy, który należy do głębokich mięśni obręczy kończyny dolnej. Biegnie od kości krzyżowej (os sacrum) przez miednicę do bocznej strony kości udowej. Jego główną funkcją jest rotacja zewnętrzna w stawie biodrowym oraz odwodzenie uda (odciąganie go na zewnątrz).
Zespół mięśnia gruszkowatego objawia się bólem w okolicy pośladka, który może promieniować w dół przez tylną część uda aż do łydki. Przyczyną bólu jest ucisk nerwu kulszowego przez mięsień gruszkowaty. Zjawisko to jest nazywane zespołem ciasnoty w obrębie miednicy, ponieważ nerw kulszowy może przechodzić przez mięsień gruszkowaty lub pod nim. Objawy najczęściej występują u osób dobrze wytrenowanych, z krótkimi, silnymi i mało elastycznymi mięśniami, ale mogą pojawić się także u osób, które nie trenują profesjonalnie. Zespół mięśnia gruszkowatego częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Szacuje się, że około 6% przypadków rwy kulszowej jest spowodowane tym zespołem. Najczęściej rozwija się on w wyniku intensywnych treningów siłowych lub kulturystyki.
Przyczyny
Zespół mięśnia gruszkowatego może mieć przyczyny pierwotne i wtórne. Przyczyny pierwotne wiążą się z wrodzoną nieprawidłowością w przebiegu nerwu kulszowego. U około 4% ludzi z Europy Środkowej i Północnej nerw kulszowy przebija się częściowo lub całkowicie przez mięsień gruszkowaty. Takie anatomiczne uwarunkowanie zwiększa ryzyko rozwoju tego zespołu, ale stanowi mniej niż 15% przypadków.
Zdecydowana większość przypadków ma przyczyny wtórne, związane z urazami lub przeciążeniami mięśnia gruszkowatego. Do urazu może dojść na przykład w wyniku długotrwałego lub intensywnego biegania, treningów siłowych lub innych sportów wymagających znacznego obciążenia dolnej części ciała. Uraz może też wynikać z długotrwałego nacisku na mięsień gruszkowaty, na przykład przez siedzenie na twardej powierzchni lub noszenie portfela w tylnej kieszeni spodni. Zespół mięśnia gruszkowatego może się również rozwinąć po poważnych urazach, takich jak upadek na pośladki. U niektórych osób zespół wywołują powtarzające się mikrourazy związane z długotrwałym, jednostronnym wysiłkiem, na przykład u narciarzy, kolarzy wyścigowych czy kierowców ciężarówek.
Objawy
Zespół mięśnia gruszkowatego objawia się bólem i mrowieniem w okolicy biodra, kości ogonowej, pośladków, pachwiny lub podudzia. Najczęściej ból koncentruje się na pośladku i może promieniować wzdłuż tylnej strony uda oraz całej kończyny dolnej. Dolegliwości nasilają się przy intensywnym obciążeniu mięśnia gruszkowatego, np. podczas chodzenia, kucania, czy długotrwałego siedzenia w zgiętej pozycji (np. w samochodzie). W takich przypadkach pacjenci często muszą robić przerwy podczas jazdy, by wysiąść i wyprostować się, co łagodzi ból.
Rzadziej występują objawy takie jak ból podczas wypróżniania, ból warg sromowych lub moszny, a także ból podczas stosunku seksualnego u kobiet. Sportowcy często opisują objawy jako uczucie przykurczu mięśni grupy tylnej uda, szczególnie w trakcie biegów sprinterskich.
Zespół mięśnia gruszkowatego może być trudny do odróżnienia od klasycznej rwy kulszowej (ischialgia). Obie choroby mają podobne objawy, ponieważ wynikają z podrażnienia nerwu kulszowego, ale różnią się przyczyną i lokalizacją ucisku. W przypadku rwy kulszowej ból zwykle zaczyna się w dolnej części pleców i promieniuje do kończyny dolnej, co jest wynikiem ucisku korzeni nerwowych w obrębie kręgosłupa (np. w przypadku wypadnięcia dysku). W przypadku zespołu mięśnia gruszkowatego ból pojawia się bezpośrednio w obrębie pośladków i nie jest poprzedzony bólem pleców.
Diagnostyka
Rozpoznanie zespołu mięśnia gruszkowatego opiera się na dokładnym wywiadzie chorobowym i badaniu fizykalnym. Lekarz najczęściej stwierdza ból w okolicy pośladka przy zginaniu stawu biodrowego i rotacji chorej kończyny do wewnątrz (np. podczas siedzenia ze skrzyżowanymi nogami). Czynność mięśnia gruszkowatego może być osłabiona, co objawia się problemami z uniesieniem nogi w leżeniu na boku.
W niektórych przypadkach, lekarz może przeprowadzić badanie przez odbyt lub pochwę, aby wyczuć napięcie bocznej ściany miednicy. W przeciwieństwie do rwy kulszowej, w przypadku zespołu mięśnia gruszkowatego nie stwierdza się objawów uszkodzenia nerwu.
Dalsze badania (np. tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny) mogą być zalecane w celu wykluczenia innych przyczyn bólu.
Terapia
L
Leczenie zespołu mięśnia gruszkowatego zazwyczaj przynosi dobre wyniki. W pierwszej kolejności należy unikać czynności wywołujących ból, a także zmniejszyć intensywność treningów siłowych. Długotrwałe siedzenie należy przerywać co 20 minut, aby rozprostować ciało i zmniejszyć napięcie w obrębie miednicy.
Ważnym elementem terapii jest rozciąganie mięśnia gruszkowatego. Można to zrobić poprzez ćwiczenie rozciągające, na przykład leżąc na plecach, uginając jedną nogę w stawie biodrowym i kolanowym, a następnie przyciągając stopę do przeciwległego barku. Warto także rozciągać inne grupy mięśniowe w obrębie stawu biodrowego.
Farmakoterapia obejmuje stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w celu złagodzenia bólu i stanu zapalnego. W przypadku silnych dolegliwości lekarz może również zastosować iniekcje znieczulające w miejsca bólowe lub użycie toksyny botulinowej. Jednak nie należy uderzać bezpośrednio w nerw kulszowy.
Leczenie operacyjne jest ostatecznością, stosowane tylko w przypadkach opornych na leczenie zachowawcze. Polega na przecięciu ścięgna mięśnia gruszkowatego. Po operacji pacjenci mogą wrócić do aktywności fizycznej po 2-3 miesiącach rehabilitacji.
Rokowanie
Jeśli rozpoznanie zostanie postawione we wczesnym etapie, a leczenie będzie odpowiednio prowadzone, rokowania są bardzo dobre. U większości pacjentów dolegliwości ustępują po 6 tygodniach leczenia. W przypadkach bardziej opornych leczenie może potrwać dłużej, jednak zwykle daje pozytywne efekty.
Dodatkowe informacje
- Wypadnięcie krążka międzykręgowego i rwa kulszowa
- Zespół mięśnia gruszkowatego – Informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
Link lists
Authors
Previous authors
Updates
Gallery
Snomed
References
Based on professional document Zespół mięśnia gruszkowatego. References are shown below.
- Shah S. Piriformis syndrome. Medscape, aktualizacja: 21.12.2018, emedicine.medscape.com
- Singh U.S., Meena R.K., Singh C.A.K., et al. Prevalence of piriformis syndrome among the cases of low back/buttock pain with sciatica: A prospective study, Journal of Medical Society 2013, 27(2): 94-9, www.jmedsoc.org
- Kean Chen C., Nizar A.J. Prevalence of piriformis syndrome in chronic low back pain patients. A clinical diagnosis with modified FAIR test, Pain Pract 2013, 13(4): 276-81, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Benson E.R., Schutzer S.F.: Posttraumatic piriformis syndrome: diagnosis and results of operative treatment, J Bone Joint Surg 1999, 81A (7): 941-9, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Natsis K., Totlis T., Konstantinidis G.A., et al. Anatomical variations between the sciatic nerve and the piriformis muscle: a contribution to surgical anatomy in piriformis syndrome, Surg Radiol Anat 2014, 36(3): 273-80, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Jankovic D., Peng P., van Zundert A. Brief review: piriformis syndrome: etiology, diagnosis, and management, Can J Anaesth 2013, 60(10): 1003-12, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Filler A.G., Haynes J., Jordan S.E., et al. Sciatica of nondisc origin and piriformis syndrome: diagnosis by magnetic resonance neurography and interventional magnetic resonance imaging with outcome study of resulting treatment, J Neurosurg Spine 2005, 2(2): 99-115, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Miller T.A., White K.P., Ross D.C. The diagnosis and management of piriformis syndrome: myths and facts, Can J Neurol Sci 2012 Sep, 39(5): 577-83. pmid:22931697, PubMed
- Hopayian K., Song F., Riera R., et al. The clinical features of the piriformis syndrome: a systematic review, Eur Spine J 2010, 19(12): 2095-102, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Silver J.K., Leadbetter W.B.: Piriformis syndrome: assessment of current practice and literature review, Orthopedics 1998 Oct, 21(10): 1133-5, PubMed
- Cass S.P. Piriformis syndrome: a cause of nondiscogenic sciatica, Curr Sports Med Rep 2015, 14(1): 41-4, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Durrani Z., Winnie A.P. Piriformis muscle syndrome: an underdiagnosed cause of sciatica, J Pain Symptom Manage 1991, 6(6): 374-9, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Freiberg A.H. Sciatic pain and its relief by operations on muscle and fascia, Arch Surg 1937, 34(2): 337-50, jamanetwork.com
- Rodrigue T., Hardy R.W. Diagnosis and treatment of piriformis syndrome, Neurosurg Clin N Am 2001, 12(2): 311-9, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Najdi H., Mouarbes D., Abi-Akl J., et al. EMG in piriformis syndrome diagnosis: Reliability of peroneal H-reflex according to results obtained after surgery, Botox injection and medical treatment, J Clin Neurosci 2019, 59(6): 55-61, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Stewart J.D., Foye P.M., Cole J.L. Piriformis syndrome, Muscle Nerve 2010, 41:428, PubMed
- Dworkin R.H., O'Connor A.B., Backonja M, et al. Pharmacologic management of neuropathic pain: evidence-based recommendations, Pain 2007, 132(3): 237-51, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Misirlioglu T.O., Akgun K., Palamar D., Erden M.G., Erbilir T. Piriformis syndrome: comparison of the effectiveness of local anesthetic and corticosteroid injections: a double-blinded, randomized controlled study, Pain Physician. 2015 Mar-Apr, 18 (2): 163-71, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Yoon S.J., Ho J., Kang H.Y., et al. Low-dose botulinum toxin type A for the treatment of refractory piriformis syndrome. Pharmacotherapy 2007, 27(5): 657-65, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Fowler I.M., Tucker A.A., Weimerskirch B.P., Moran T.J., Mendez RJ. A randomized comparison of the efficacy of 2 techniques for piriformis muscle injection: ultrasound-guided versus nerve stimulator with fluoroscopic guidance, Reg Anesth Pain Med. 2014 Mar-Apr, 39(2): 126-32, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Ozisik P.A., Toru M., Denk C.C., Taskiran OO, Gundogmus B. CT-guided piriformis muscle injection for the treatment of piriformis syndrome, Turk Neurosurg, 2014. 24(4): 471-7, www.ncbi.nlm.nih.gov
