Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Ból kości ogonowej jest w języku medycznym określany mianem kokcygodynii.¹
• Jest to ciągnący lub kłujący, częściowo długotrwały ból w samej kości ogonowej lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie, który nasila się podczas siedzenia, wstawania, współżycia lub defekacji.
• Możliwą przyczyną bólu jest złamanie kości ogonowej (guzicznej, łac. os coccygis).
• W fazie embrionalnej rozwoju człowieka powstają zawiązki 3–5 kręgów ogonowych. Nigdy nie rozwijają się one w typowe trzony kręgów, ale są obecne w postaci resztkowej i zlewają się ze sobą w wieku 30–35 lat, tworząc trójkątną kość (os coccygis).
• Połączenie stawowe między kością krzyżową a kością ogonową jest tworzone przez spojenie lub prawdziwy staw.

Epidemiologia

• Współczynnik chorobowości kokcygodynii jest nieznany.²
• Jest to stosunkowo rzadka choroba.
• Występuje 5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.³ Jest to prawdopodobnie spowodowane faktem, że u kobiet kość ta ułożona jest bardziej pionowo.⁴
• Młodzież i dorośli cierpią na ból kości ogonowej znacznie częściej niż dzieci.⁵

Etiologia i patogeneza

• Kokcygodynia może wystąpić po upadku na pośladki lub w związku z porodem.⁶
• Większość przypadków kokcygodynii występuje w połączeniu z podwichniętą lub hipermobilną kością ogonową.
• Również otyłość może być przyczyną bólu kości ogonowej.⁶
• Gwałtowna utrata masy ciała może również sprzyjać rozwojowi choroby ze względu na zmniejszenie wyściółki mechanicznej.²
• Ból kości ogonowej może również wystąpić, gdy os coccygis jest zdrowa.
  • Możliwe przyczyny to nowotwory, zakażenie, zapalenie kaletki maziowej lub pourazowa choroba zwyrodnieniowa stawów.
  • Zaburzenia somatyzacyjne i inne zaburzenia psychiczne są również możliwymi przyczynami bólu.⁷

Czynniki predysponujące

• Ryzyko bólu kości ogonowe zwiększają: płeć żeńska i nadwaga.⁶
• Siedząca praca na twardych, niewygodnych powierzchniach wydaje się sprzyjać chorobie.⁸

ICD-10

• M53.3 Ból kości ogonowej.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Rozpoznanie stawia się na podstawie obrazu klinicznego, przy miejscowej bolesności uciskowej nad kością ogonową. Badanie rentgenowskie może wykazać możliwe złamanie lub zwichnięcie lub wykluczyć inne złamanie miednicy.

Diagnostyka różnicowa

• Złamania w obszarze miednicy.
• Wypadnięcie krążka w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.
• Głęboko umiejscowione guzy odbytnicy.
• Nowotwory nerwów.
• Ból trzewny (ból przeniesiony).⁹

Wywiad lekarski

• Głównym objawem jest ból.
• Większość pacjentów przypisuje dolegliwości urazowi lub porodowi.
• Cechą charakterystyczną urazowej kokcygodynii jest okres utajenia między urazem a wystąpieniem typowego uporczywego bólu.
  • Przyczyną bólu jest prawdopodobnie krwawienie do więzadeł.
• Osoby chore czasami cierpią z powodu silnego bólu, przez który siedzenie jest tak nieprzyjemne, że muszą siedzieć na boku.
• Niektórzy pacjenci skarżą się na ból podczas defekacji, stosunku płciowego lub podczas jazdy na rowerze/ motocyklu.

Badanie fizykalne

• Może występować bolesność uciskowa powyżej kości ogonowej.
• Podczas badania przezodbytniczego kość ogonową można wyczuć między palcem wskazującym a kciukiem i poruszać nią w celu ustalenia hiper- lub hipomobilności. Prawidłowy zakres ruchu wynosi około 13 stopni.⁶

Diagnostyka specjalistyczna

• Badanie rentgenowskie (dostępne także w POZ) może wykluczyć inne złamania miednicy i powstanie masy, a także może wykazać, czy os coccygis jest zwichnięta lub zmieniona zwyrodnieniowo.² Jednak złamanie jest trudne do wykrycia.
• Ponieważ w przypadku kokcygodynii może występować niestabilność dynamiczna, należy również przeprowadzić badanie dynamiczne.
• Zdjęcia są wykonywane w pozycji stojącej i siedzącej. Nawet u 70% pacjentów z kokcygodynią można wykryć zmiany patologiczne.³
• O hipermobilności kości ogonowej można mówić, gdy na zdjęciu bocznym występuje zgięcie o więcej niż 25 stopni.¹
• Podwichnięcie występuje, jeśli obserwuje się przesunięcie kości ogonowej o 25% między radiogramem w pozycji stojącej i siedzącej.¹

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Przy uporczywym bólu.

Leczenie

Cele leczenia

• Przede wszystkim leczenie objawowe.

Ogólna informacja o leczeniu

• Proponowano różne metody terapeutyczne do leczenia kokcygodynii, przede wszystkim stosowane są jednak metody zachowawcze.^1,10
• Terapia zachowawcza jest skuteczna w 90% przypadków.²
• Wiele przypadków ustępuje samoistnie bez leczenia.

Zalecenia dla pacjentów

• Korzystanie z miękkiej lub okrągłej poduszki do siedzenia.
• Ciepłe kąpiele nasiadowe.
• Pakiety z okładem błotnym.
• Masaże mięśni okolicy ogonowej.

Farmakoterapia

• Do leczenia bólu, również w postaci maści do stosowania miejscowego, mogą być stosowane NLPZ.²
• Preparaty znieczulające miejscowo mogą być wstrzykiwane zarówno w celach diagnostycznych, jak i terapeutycznych.¹¹
• W przypadku przyczyn psychologicznych, w razie potrzeby Leki przeciwdepresyjne i/lub psychoterapia.⁷

Leczenie chirurgiczne

• W wyjątkowych przypadkach złamanie z przemieszczeniem może prowadzić do przewlekłych dolegliwości.
  • Zaleca się wyczerpanie możliwości leczenia zachowawczego, ale w ostateczności może być konieczna resekcja chirurgiczna.¹²
  • Chirurgiczna resekcja kości ogonowej (kokcygektomia) może prowadzić do złagodzenia objawów u pacjentów opornych na leczenie zachowawcze.^6,13-14

Przebieg, powikłania i rokowanie

Rokowanie

• Chorobie może towarzyszyć silny ból, ale rokowania są dobre, a choroba zwykle ustępuje samoistnie. 
• U niektórych pacjentów występuje przewlekły ból (kokcygodynia) w wyniku wcześniejszych złamań.
• Kokcygektomia powinna być traktowana jako ostateczność i powinna być wykonywana tylko wtedy, gdy zachowawcze opcje leczenia zawiodą.
  • Najczęstszym powikłaniem jest zakażenie rany ze względu na lokalizację okołoodbytniczą, mogą również wystąpić urazy odbytnicy.¹

Dalsze postępowanie

• Lekarze rodzinni powinni przeprowadzać badania kontrolne w razie potrzeby.
• Niektórzy pacjenci mogą odczuwać bardzo silny ból przez pewien okres czasu, w związku z czym konieczne jest zwolnienie lekarskie z pracy.

Informacje dla pacjentów

Edukacja pacjenta

• Pomocne jest użycie poduszki do siedzenia. Objawy zwykle ulegają stopniowej poprawie bez konieczności stosowania specjalnych środków.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Ból kości ogonowej