Co to jest wodobrzusze?

Wodobrzusze to nadmierne nagromadzenie płynu w jamie brzusznej.

Co może być przyczyną?

Wodobrzusze jest zwykle skutkiem poważnej choroby podstawowej. W większości przypadków (75% pacjentów) płyn w jamie brzusznej jest spowodowany ciężkim zaburzeniem wątroby. Choroba nowotworowa jest czynnikiem wyzwalającym u około 10% pacjentów. U pozostałych 15% występują różne rzadkie przyczyny.

Częstsze przyczyny

• Wątroba
  • marskość wątroby (końcowe stadium przewlekłego uszkodzenia wątroby)
  • ostra niewydolność wątroby
• Choroba nowotworowa (nowotwór złośliwy)
  • guzy wywodzące się z jamy brzusznej (np. rak jajnika, trzustki, żołądka, jelita grubego lub macicy)
  • przerzuty w jamie brzusznej

Rzadkie przyczyny

• Zaburzenie nerki (zespół nerczycowy)
• Zaburzenia serca (np. niewydolność serca)
• Zapalenie otrzewnej wywołane przez bakterie lub gruźlicę
• Zapalenie trzustki, przetoki trzustki
• Przetoka limfatyczna
• Przetoka w pęcherzyku żółciowym lub pęknięcie pęcherzyka żółciowego
• Zespół Budda-Chiariego (upośledzenie odpływu krwi żylnej z wątroby): wodobrzusze jest charakterystycznym objawem tej choroby.
• Obrzęk śluzowaty (rzadkie powikłanie niedoczynności tarczycy)
• Zespół hiperstymulacji jajników

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Jeśli obwód brzucha zwiększa się bez żadnego powodu, należy zasięgnąć porady lekarskiej. Płyn w jamie brzusznej jest oznaką poważnej choroby i mogą mu towarzyszyć inne objawy (np. utrata masy ciała lub zanik mięśni, ból brzucha, wzdęcia i zaparcia, nudności i wymioty lub duszność). Gromadzenie się płynu w jamie brzusznej powinno zawsze zostać wyjaśnione przez lekarza.

Badania dodatkowe

Wywiad lekarski

Na początku badania lekarz zada kilka pytań. W tym również o inne dolegliwości (np. ból, gorączkę, utratę masy ciała), o ewentualnie zauważone nieprawidłowości stolca oraz o regularnie przyjmowane leki (w tym produkty dostępne bez recepty). Podawane są także ważne informacje na temat spożywania alkoholu i ewentualnego zażywania narkotyków.

Badania dodatkowe

Podczas badania przedmiotowego brzuch jest badany palpacyjnie, opukiwany i osłuchiwany. Ponadto za pomocą badania ultrasonograficznego określa się zakres i lokalizację gromadzenia się płynu.

Badania krwi i moczu są wykorzystywane do sprawdzenia parametrów wątrobowych i czynności nerek. Oprócz tego bada się, czy istnieją oznaki choroby wywołującej. Na przykład zażółcenie skóry, błon śluzowych lub spojówek (żółtaczka) wskazuje na zaburzenie wątroby. Duszność i zadyszka lub zmniejszona tolerancja wysiłku mogą wskazywać na niewydolność serca.

Skierowanie do szpitala

Jeśli w jamie brzusznej znajduje się płyn, dalsze leczenie będzie kontynuowane w szpitalu. Tam, w znieczuleniu miejscowym, pobiera się część płynu z jamy brzusznej w celu zbadania go w laboratorium (punkcja wodobrzusza lub paracenteza). Dostarcza to ważnych informacji na temat przyczyny choroby.

W przypadku niektórych pacjentów konieczne może być wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, a w przypadku kobiet — badania ginekologicznego.

Leczenie

Leki

W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki moczopędne (diuretyki). Powodują one wydalanie płynu z jamy brzusznej przez nerki. Aby kontrolować skuteczność terapii, codziennie wykonuje się pomiar masy ciała.

Dostosowanie diety

Wielu pacjentów z marskością wątroby jest niedożywionych, zwłaszcza jeśli w jamie brzusznej znajduje się płyn. Często występuje niedobór białka, co z kolei sprzyja gromadzeniu się płynu w jamie brzusznej. Dlatego należy zwracać uwagę na dostateczne dzienne spożycie kalorii (30–35 kcal na kg masy ciała) i białka (1,2–1,5 g białka na kg masy ciała).

Czasami konieczne może być ograniczenie spożycia soli i płynów. To ostatnie ma miejsce w przypadku hiponatremii (obniżenia stężenia sodu we krwi). W tym przypadku ilość wypijanej wody jest ograniczana do 1,5 litra dziennie. Jeśli pacjent słabo reaguje na leki moczopędne, spożycie soli należy ograniczyć do maksymalnie 5 g dziennie.

Punkcja płynu (paracenteza)

U pacjentów z marskością wątroby, u których ilość płynu w jamie brzusznej nie zmniejsza się mimo przyjmowania leków moczopędnych i przestrzegania zaleceń dietetycznych, płyn może zostać usunięty poprzez paracentezę.

Jeśli pomimo terapii płyn ponownie zbierze się w jamie brzusznej co najmniej 3 razy w ciągu roku, rozwiązaniem może być utworzenie sztucznego połączenia pomiędzy żyłą wątrobową a żyłą wrotną (transjugular intrahepatic portosystemic shunt — TIPS).

Pacjenci z chorobą nowotworową słabo reagują na leki moczopędne. Paracenteza łagodzi objawy tymczasowo, ale musi być często powtarzana. Z tego powodu można rozważyć wprowadzenie cewnika do jamy brzusznej (cewnik otrzewnowy) lub cienkiej rurki z jamy brzusznej do dużej żyły ciała (zespolenie otrzewnowo-żylne). W ten sposób płyn będzie odprowadzany na zewnątrz lub przez krew. W niektórych przypadkach przydatne może okazać się również podawanie leków (przeciwciał monoklonalnych, hipertermicznych cytostatyków wewnątrzbrzusznych) wprost do jamy brzusznej.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Należy przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących leczenia i poddawać się regularnym badaniom kontrolnym.

Wszyscy pacjenci z płynem w jamie brzusznej powinni unikać dodatkowego spożycia soli, ponieważ może to pogorszyć obraz kliniczny choroby.

Dodatkowe informacje

• Marskość wątroby
• Wodobrzusze — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Carina Steyer, dziennikarz medyczny, Wiedeń