Co to jest przewlekła biegunka?

• O przewlekłej biegunce mówimy w przypadku miękkich/płynnych stolców częściej niż trzy razy dziennie przez ponad 4 tygodnie.
• Jest ona wynikiem zmniejszenia wchłaniania wody z masy pokarmowej przez ścianę jelita, zwiększenia wydzielania płynu do stolca przez ścianę jelita lub przyspieszenia przejścia masy pokarmowej przez przewód pokarmowy.
• W niektórych chorobach jelit może stanowić następstwo kilku z podanych mechanizmów.

Częstość występowania

• Według badań populacyjnych około 3–5% ludzi stale lub przejściowo cierpi na przewlekłą biegunkę.

Ocena przewlekłej biegunki

• U osób młodszych najpierw powinno się wziąć pod uwagę zespół jelita drażliwego lub przewlekłą chorobę zapalną jelit.
• U osób starszych należy wykluczyć raka jelita grubego.
• Osoby w podeszłym wieku cierpią czasem na zaparcia (zatwardzenia). W takim przypadku twardy stolec blokuje fragment jelita. Stolec znajdujący się przed takim zatorem jest rozkładany przez bakterie, upłynniany i wydalany w takiej postaci (tzw. biegunka paradoksalna).

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny, które wymagają leczenia

• Infekcje jelitowe
  • współistniejąca gorączka i inne objawy zakażenia, często po pobycie za granicą
• zaburzenie wchłaniania laktozy (nietolerancja laktozy)
  • To zaburzenie wchłaniania występuje częściej u mieszkańców półkuli południowej. Jest ono spowodowane niedoborem enzymu laktazy w błonie śluzowej jelita cienkiego, co skutkuje niemożnością trawienia laktozy, czyli dwucukru występującego w mleku i nabiale. Nietolerancja laktozy może wystąpić także przejściowo po zakażeniach przewodu pokarmowego i w nieleczonej celiakii.
  • Objawy to kurczowe bóle brzucha, uczucie pełności, wzdęcia i wodnista biegunka po spożyciu nabiału.
• Zaparcie jako przyczyna biegunki
  • Występuje najczęściej u dzieci i u osób w podeszłym wieku.
  • Jelito jest zablokowane przez twardy stolec, masy kałowe znajdujące się przed zatorem są rozkładane przez bakterie i wydalany w postaci płynnej.
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
  • Wrzodziejące zapalenie jelita grubego najczęściej jest diagnozowane u ludzi młodych. Jest to przewlekłe zapalenie, prawie zawsze obejmujące końcowy odcinek jelita grubego (odbytnicę). Może się rozciągać na prawą część jelita grubego a nawet na całe jelito grube, nie obejmuje jelita cienkiego.
  • Głównym objawem są bardzo częste stolce (5–15 razy dziennie) z domieszką krwi, ropy i śluzu. Biegunce często towarzyszą skurczowe bóle odbytnicy i pogorszony stan ogólny.
• Choroba Leśniowskiego-Crohna
  • Najczęściej choroba ta dotyka ludzi młodych, jest to odcinkowe zapalenie ściany jelita, przy czym u 25% chorych zapalenie dotyczy jelita grubego. W 50% przypadków choroba obejmuje zarówno jelito grube, jak i cienkie, a w 25% — zapalenie występuje tylko w jelicie cienkim.
  • Objawy są zróżnicowane, typowo są to bezkrwawa biegunka, uporczywy ból kolkowy oraz tworzenie się ropni odbytu i przetok w obszarze odbytnicy.
• Nietolerancja pokarmowa lub alergia pokarmowa
  • Występuje u dzieci i dorosłych, często u osób ze stwierdzonymi innymi rodzajami alergii.
  • Jest to patologiczna reakcja na pokarm, objawy po spożyciu pojawiają się w obszarze oczu, nosa, płuc, skóry i jelit. Najczęściej chorzy skarżą się na biegunkę, ból brzucha, uczucie opuchnięcia, nudności, wymioty, złe samopoczucie.
  • W przypadku podejrzenia tła alergicznego należy przeprowadzić specjalne próby pokarmowe w celu stwierdzenia, czy występuje reakcja alergiczna i na jakie składniki w diecie.
• Celiakia
  • Występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Jelito cienkie zostaje uszkodzone w reakcji na gluten zawarty w różnych gatunkach zbóż.
  • Typowe objawy to stolce tłuszczowe o nieprzyjemnej woni, uczucie opuchnięcia i wzdęcia, u niektórych dzieci może wystąpić opóźnienie wzrostu i objawy niedożywienia.
• Rak jelita grubego (nowotwór jelita grubego) lub rak odbytnicy (nowotwór odbytnicy)
  • Choroba ta przez długi czas przebiega bezobjawowo, jeśli pojawią się objawy, są to nagłe zaparcia lub nieprawidłowości w oddawaniu stolca.
  • Nowotwory jelita najczęściej występują u osób po 50. roku życia.
• Nadczynność tarczycy (hipertyreoza)
  • Choroba ta częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn.
  • Typowe objawy to drżenia, utrata masy ciała pomimo zachowanego apetytu, pocenie się i wrażliwość na ciepło, kołatanie serca, niepokój, drażliwość.
• Działania niepożądane niektórych leków
  • Przykładem mogą być skutki uboczne środków przeczyszczających, leków zobojętniających, antybiotyków.
• Zespół jelita drażliwego (Irritable Bowel Syndrome — IBS)
  • Choroba ta najczęściej występuje u nastolatków, ale może się pojawić także w dorosłym wieku, często towarzyszy zaburzeniom psychicznym.
  • Nawracające dolegliwości mają postać zmian konsystencji stolca, bólu dolnej części brzucha i wzdęć. Po oddaniu stolca i gazów następuje chwilowe złagodzenie objawów.
• Nadużywanie środków przeczyszczających
  • Najczęściej problem dotyczy kobiet, które stosują te leki w celu zmniejszenia masy ciała.
  • Objawy mogą obejmować osłabienie mięśni, ból brzucha, utratę masy ciała, zwiększone zatrzymywanie wody w organizmie, bóle kości i biegunkę.

Rzadkie przyczyny

• Przewlekłe zapalenie trzustki
  • Najczęstszą przyczyną jest nadużywanie alkoholu.
  • Objawy to przewlekła, tłusta, połyskująca biegunka, nawracający napadowy ciężki ból brzucha, utrata masy ciała i wychudzenie, u niektórych osób rozwija się cukrzyca.
• Zespół rakowiaka
  • Może powodować napadowe zaczerwienienie twarzy, pocenie się (uderzenia gorąca), biegunkę, ból brzucha.
• Inne choroby
  • Biegunkę może powodować wiele innych chorób, w tym między innymi niedożywienie lub następstwa poważnych operacji jelit.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Loperamid wykazuje dobre działanie kontrolujące objawy, należy jednak unikać przewlekłego stosowania tego leku.
• Przy stwierdzonej nietolerancji laktozy należy unikać produktów mlecznych; na rynku dostępnych jest wiele produktów bezlaktozowych.
• Przy podrażnieniach jelit i zaparciach wskazana jest dieta bogata w błonnik. W przypadku biegunki bez zaparć zaleca się utrzymywanie diety lekkostrawnej.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Przewlekła biegunka wymaga zbadania przez lekarza, zwykle choroba dobrze poddaje się leczeniu, nie należy jednak jej lekceważyć. Wcześnie wprowadzona terapia pomoże kontrolować objawy lub spowolni ich rozwój.

Jak przebiega badanie?

Historia choroby (wywiad lekarski)

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Od jak dawna występują dolegliwości?
• Czy wcześniej występowały podobne objawy?
• Czy występują objawy ogólne?
  • Utrata masy ciała, gorączka, nudności, wymioty, złe samopoczucie?
• Czy biegunka występuje w nocy?
• Czy stolec jest ziarnisty i obfity, jasny, o nieprzyjemnej woni, unoszący się na wodzie w toalecie?
• Czy w stolcu są obecne krew i śluz?
• Czy konsystencja stolców jest zmienna, na przemian twarda i miękka?
• Czy przed biegunką wystąpiło zaparcie?
• Czy ostatnio był(a) Pan(i) za granicą?
• Czy występuje ból brzucha?
• Czy występują objawy w innych narządach?
• Czy istnieje podejrzenie reakcji na mleko?
• Czy regularnie przyjmuje Pan(i) leki?

Badanie lekarskie

• Aby ustalić rozpoznanie, przeprowadza się badanie jamy brzusznej oraz okolic odbytu i odbytnicy pod kątem objawów choroby, a także ocenia się ogólny stan fizyczny.

Inne badania

• Badania pod kątem przewlekłej biegunki mogą obejmować szerokie spektrum: badania morfologii krwi, badania stolca, diagnostykę obrazową i endoskopię.

Skierowanie do specjalisty lub do szpitala

• Lekarz może wydać skierowanie do specjalisty z zakresu chorób przewodu pokarmowego (gastroenterologii) lub chorób dziecięcych (pediatrii) w celu przeprowadzenia dalszej diagnostyki.
• W przypadku wyraźnie pogorszonego stanu ogólnego pacjent jest kierowany do szpitala.

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• dr med. Susanne Meinrenken, dziennikarka medyczna, Brema
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)