Co to jest zakażenie Clostridioides difficile?

Definicja

Zakażenie jelitowe Clostridioides difficile to choroba biegunkowa wywołana przez bakterię Clostridioides difficile (C. difficile). W większości przypadków zakażenie następuje po antybiotykoterapii i często dotyczy osób starszych i osłabionych, przebywających w szpitalach i placówkach opiekuńczych. Choroby zapalne jelit zwykle prowadzą do biegunki, bólu brzucha i gorączki. Jednak objawy mogą przyjmować bardzo różne postaci. Ponieważ choroba ta często występuje w szpitalu, może być dużym dodatkowym obciążeniem i prowadzić do dłuższych hospitalizacji.

Objawy

Choroba biegunkowa zwykle zaczyna się od 2 do 4 tygodni po rozpoczęciu antybiotykoterapii, ale może pojawić się wcześniej lub później. Objawy pojawiają się zwykle nagle wraz z wodnistą biegunką o nieprzyjemnej woni. W rzadkich przypadkach w stolcu może również pojawić się krew. Biegunce często towarzyszy ból brzucha i znużenie. Ponadto zakażenie często powoduje gorączkę, a utrata płynów może prowadzić do odwodnienia. W ciężkim przebiegu choroby w rzadkich przypadkach może dojść do niedrożności jelit. Jest to stan nagły, który wymaga natychmiastowego leczenia!

Przyczyny

Patogenem wywołującym zakażenie w jelicie jest pałeczka Clostridioides difficile. Bakteria ta występuje na całym świecie w środowisku naturalnym oraz u ludzi i zwierząt. Około 3% populacji jest bezobjawowymi nosicielami tej bakterii. Ponieważ bakteria ta tworzy zarodniki, może przetrwać przez długi czas na powierzchniach i przedmiotach, np. w szpitalach. Wykazuje również dużą tolerancję na wiele środków dezynfekcyjnych.

Ponadto C. difficile tworzy tzw. toksyny, czyli trujące substancje, które powodują zwiększone wydzielanie płynów i niszczenie komórek błony śluzowej jelit.

Patogen ten jednak zazwyczaj prowadzi do biegunki dopiero po wcześniejszej antybiotykoterapii z innych powodów. Działanie antybiotyków tłumi prawidłową florę bakteryjną jelita i stwarza przestrzeń do namnażania się Clostridioides difficile. Największe ryzyko zakażenia C. difficile występuje w pierwszych 4 tygodniach po antybiotykoterapii.

Czynniki ryzyka

• antybiotykoterapia
• leki hamujące wydzielanie kwasu (inhibitory pompy protonowej)
• podeszły wiek
• hospitalizacja
• leki tłumiące siłę układu odpornościowego (leki immunosupresyjne)
• chemioterapia
• przewlekłe choroby lub operacje w obrębie przewodu pokarmowego.

Częstość występowania

• Biegunka występuje u ok. 5 do 25% pacjentów przyjmujących antybiotyki. Od 15% do 20% z tych przypadków jest spowodowanych przez C. difficile.
• Częstość występowania zakażeń Clostridioides difficile wzrasta na całym świecie.

Badania

• Chorobę biegunkową rozpoznaje się przede wszystkim na podstawie opisanych objawów i badania lekarskiego. Decydującym czynnikiem wskazującym, że doszło do zakażenia jelitowego Clostridioides difficile jest antybiotykoterapia w poprzedzających tygodniach.
• Badanie krwi może wykazać podwyższone stężenie parametrów stanu zapalnego.
• Najpewniejszą metodą wykrycia bakterii jest posiew bakteryjny z próbki kału z badaniem na wytwarzanie toksyn.
• Często najpierw wykonuje się szybki test antygenowy, za pomocą którego można bezpośrednio wykryć składniki komórek bakterii. Jest on jednak niedokładny, dlatego w przypadku wyniku dodatniego konieczne jest wykonanie kolejnego badania.
• Bardzo ciężkie przypadki zakażenia można dalej badać za pomocą kolonoskopii, prześwietlenia rentgenowskiego lub tomografii komputerowej.

Leczenie

• W łagodnych postaciach wystarczające może być odstawienie antybiotyku powodującego chorobę. Choroba wtedy minie samoistnie po upływie od 2 do 3 dni. 
• Ponadto należy dostarczać organizmowi wystarczającą ilość płynów, aby zapobiec odwodnieniu.
• Ważne jest również zapobieganie zakażeniu innych osób poprzez stosowanie środków higienicznych i ochronnych.

Leki

• W przypadku pacjentów z ciężkimi objawami lub czynnikami ryzyka zaleca się leczenie antybiotykami, konkretnie antybiotykiem zwalczającym Clostridioides difficile, takim jak metronidazol lub wankomycyna.
• W ciężkich przypadkach pacjent jest zwykle kierowany do szpitala, jeśli nie jest tam już leczony. Tutaj można również podawać dożylnie płyny i składniki mineralne.
• Od pewnego czasu, jeśli istnieje duże ryzyko nawrotu choroby, oprócz antybiotykoterapii można podawać przeciwciała działające przeciwko toksynom tej bakterii.

Dalsze metody leczenia

• W rzadkich przypadkach konieczna jest operacja usunięcia uszkodzonych odcinków jelita.
• U pacjentów z nawrotami lub powtarzającymi się zakażeniami Clostridioides difficile możliwy jest przeszczep kału (przeszczep mikroflory jelitowej). W tym procesie przetworzony stolec zdrowej osoby trafia do chorego jelita za pomocą endoskopii lub poprzez zażycie kapsułek.

Profilaktyka

• Częste zakażenia jelitowe wywołane przez Clostridioides difficile są jednym z wielu powodów, dla których należy starać się jak najbardziej ograniczyć stosowanie antybiotyków w szpitalu i poza nim. Antybiotyki są niezbędne przy wielu poważnych zakażeniach i często ratują życie. Jednak ich nieprzemyślane stosowanie może mieć poważne działania niepożądane.
• Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się bakterii Clostridioides difficile, w placówkach medycznych należy przestrzegać środków higienicznych, takich jak mycie rąk mydłem oraz używanie rękawiczek i fartuchów ochronnych.
• Probiotyki mogą zapobiec biegunce po antybiotykoterapii. Probiotyki to suplementy diety, które zawierają żywe mikroorganizmy, w szczególności bakterie kwasu mlekowego. Jednak ich działanie i działania niepożądane nie zostały jeszcze dostatecznie zbadane.

Rokowanie

W łagodniejszych przypadkach choroba mija samoistnie po odstawieniu wywołującego ją antybiotyku. W cięższych przypadkach choroba potencjalnie zagraża życiu i wymaga intensywnej terapii w szpitalu. Podaje się, że ryzyko powtórnego zakażenia jelitowego wywołanego C. difficile wynosi około od 20 do 30% przypadków.

Dodatkowe informacje

• Ostra biegunka, rozwolnienie
• Antybiotykoterapia
• Zakażenie jelitowe wywołane przez Clostridium difficile — informacje dla personelu medycznego
• Biegunka wywołana antybiotykami — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski
• Lek. Kalina van der Bend, lekarz