Co to jest zakażenie przewodu pokarmowego?
Definicja
Zapalenie żołądka i jelit to infekcja przewodu pokarmowego, wywołana głównie przez wirusy i bakterie, a rzadziej przez pasożyty. Najczęstszymi przyczynami są zakażenia wirusowe, takie jak rotawirusy i norowirusy, rzadziej adenowirusy (zwłaszcza u dzieci).
Objawy
Czas od zakażenia do wystąpienia objawów może wynosić od 6 godzin do 3 dni. Jest to tak zwany okres inkubacji. W tym czasie osoby dotknięte chorobą są bardzo zakaźne, nawet jeśli nie wykazują jeszcze żadnych objawów.
Objawami zakażenia przewodu pokarmowego są:
- nudności lub wymioty
- biegunka
- skurcze brzucha
- uczucie pełności
- ewentualnie lekka gorączka
Objawy rzadko utrzymują się dłużej niż 14 dni, zwykle trwają tylko kilka dni.
Przyczyny
Najczęstsze wirusowe patogeny biegunkowe to rota-, noro- i adenowirusy.
Patogeny przenoszą się głównie drogą fekalno-oralną, poprzez kontakt z zakażoną osobą lub jej wydalinami, zanieczyszczone ręce, powierzchnie i przedmioty codziennego użytku, zwłaszcza przy braku higieny. Możliwe jest także zakażenie przez spożycie zanieczyszczonej żywności lub wody.
Dodatkowo, możliwe jest zakażenie drogą kropelkową. Infekcja przenosi się od osoby chorej lub nosiciela na zdrową osobę poprzez aerozole zawierające patogeny, które rozpryskują się w powietrzu podczas na przykład kaszlu czy kichania.
Częstotliwość występowania
Zakażenia przewodu pokarmowego występują na całym świecie i we wszystkich grupach wiekowych. Większość chorych to małe dzieci. U niemowląt i małych dzieci najczęściej występują rotawirusy, a następnie norowirusy. U dorosłych jest odwrotnie.
Badania dodatkowe
Zazwyczaj nie ma potrzeby przeprowadzania dodatkowych badań; wystarczą opis typowych objawów i badanie fizykalne.
Ważne jest, aby lekarze wiedzieli, czy inne osoby w otoczeniu pacjenta są dotknięte chorobą, czy pacjent podróżował za granicę, miał kontakt ze zwierzętami, czy spożywał zanieczyszczone jedzenie lub napoje.
Podczas badania fizykalnego lekarz wykonuje badanie palpacyjne brzucha, osłuchuje stetoskopem szmery jelitowe oraz ocenia, czy pacjent nie stracił zbyt dużo płynów i czy nie ma oznak odwodnienia. Szczególnie narażone na odwodnienie są dzieci poniżej 2 roku życia, a suche pieluszki stanowią wyraźny sygnał ostrzegawczy.
W większości przypadków nie są konieczne dalsze badania. Możliwe jest jednak wykonanie badań kału, zwłaszcza przy podejrzeniu infekcji bakteryjnej (głównym objawem jest często krwawa biegunka) lub w przypadku zakażeń w szpitalach i zakładach opiekuńczych.
Leczenie
Należy złagodzić objawy oraz zapobiec odwodnieniu i dalszemu rozprzestrzenianiu się wirusa. Większość starszych dzieci i dorosłych nie wymaga specjalnego leczenia, ponieważ choroba zwykle leczy się sama bez dalszych konsekwencji.
Żywność i napoje
Odpowiednimi napojami i łatwo strawnymi pokarmami w czasie choroby są:
- rozwodniony sok jabłkowy (1:1 z wodą), herbata lub lekko słony rosół, w razie potrzeby gotowe roztwory elektrolitów
- ryż
- sucharki
- banany
- słone paluszki
Gdy objawy się poprawią, można powoli i ostrożnie znów normalnie jeść. Najważniejsze jest jednak picie dużej ilości płynów.
Leczenie farmakologiczne
Dorośli mogą przyjmować leki na nudności i wymioty, takie jak dimenhydrynat, metoklopramid, czy domperidon, oraz leki na biegunkę, takie jak loperamid lub butyloskopolamina. U dzieci nie zaleca się stosowania tych leków, z wyjątkiem racekadotrylu, który jest stosowany w leczeniu biegunki.
Zapobieganie – unikać dalszego zakażenia!
Choroby przewodu pokarmowego są zwykle przenoszone z człowieka na człowieka. Ważną rolę odgrywa tutaj higiena rąk, czyli częste ich mycie. Ważne jest więc regularne mycie rąk wodą z mydłem, zwłaszcza po wyjściu do toalety i przed jedzeniem. Jest to szczególnie ważne także dla dzieci, a dorośli powinni im o tym zawsze przypominać.
Jeśli ktoś z domowników cierpi na zakażenie przewodu pokarmowego, byłoby korzystne, gdyby ta osoba mogła korzystać z oddzielnej toalety. Powierzchnie w łazience powinny być regularnie dokładnie czyszczone.
Dzieci mogą wrócić do przedszkola lub szkoły, jeśli przez dwa dni nie występują u nich objawy.
Szczepienie przeciwko rotawirusom jest zalecane dla wszystkich niemowląt do 6 miesiąca życia.
Co możesz zrobić sam?
- Należy małymi łykami pić płyny, tzn. herbatę, wodę lub rozcieńczone soki owocowe, aby zapobiec odwodnieniu. Szczególnie korzystny okazał się rozwodniony sok jabłkowy (1:1 z wodą).
- W razie potrzeby można zaopatrzyć się w aptece w specjalne roztwory elektrolitów, które pokrywają również zapotrzebowanie organizmu na sole i cukier.
- Leki na nudności lub ból brzucha łagodzą dyskomfort, ale zazwyczaj nie są konieczne.
- Jeśli biegunka jest bardzo ciężka, można rozważyć przyjęcie leku przeciwbiegunkowego (np. loperamidu). Nie należy jednak przyjmować takich środków, jeśli mamy krwawą biegunkę i gorączkę powyżej 40°C. W takim przypadku należy koniecznie zapytać lekarza!
Należy szukać pomocy medycznej, jeśli
- chodzi o niemowlę lub małe dziecko
- biegunka staje się krwawa
- występują objawy odwodnienia (suche błony śluzowe, stojące fałdy skóry, suchość w ustach, zapadnięte ciemiączko u dzieci, suche pieluchy)
- gorączka wzrasta do 40°C lub więcej
- po wstaniu z łóżka występują poważne problemy z krążeniem
Dodatkowe informacje
- Wirusowe zapalenie żołądka i jelit – informacje dla personelu medycznego
Autorka
- Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
- Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny Berlin
Link lists
Authors
Previous authors
Updates
Gallery
Snomed
References
Based on professional document Wirusowe zapalenie żołądka i jelit. References are shown below.
- Kukla M. Infekcje wirusowe przewodu pokarmowego: Choroby infekcyjne przewodu pokarmowego. Red. Panasiuk A. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018, 126-53, ISBN 978-83-200-5635-8.
- Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB, wwwold.pzh.gov.pl, dostęp 22.11.2023.
- Bresee J.S., Marcus R., Venezia R.A., Keene W.E., Morse D., Thanassi M., Brunett P., Bulens S., Beard R.S., Dauphin L.A., Slutsker L., Bopp C., Eberhard M., Hall A., Vinje J., Monroe S.S., Glass R.I.; The etiology of severe acute gastroenteritis among adults visiting emergency departments in the United States. US Acute Gastroenteritis Etiology Study, J Infect Dis. maj 2012, 205(9): 1374-81, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov.
- Kowalzik F., et al., Disease Burden of Rotavirus Gastroenteritis in Children Residing in Germany: A Retrospective, Hospital–based Surveillance, Pediatr Infect Dis J 2016. 35(1): 97-103, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov.
- Riddle M., DuPont H.L., Connor B.A., ACG Clinical Guideline: Diagnosis, Treatment, and Prevention of Acute Diarrheal Infections in Adults, Am J Gastroenterol, maj 2016, 111(5): 602-22, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov.
- Mach T. et al. Ostra biegunka infekcyjna, Interna Szczeklika 2023 1134-43, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023, www.mp.pl.
- Hartling L., Bellemare S., Wiebe N., Russell K., Klassen T., Craig W. Oral versus intravenous rehydration for treating dehydration due to gastroenteritis in children, Cochrane Database Syst Rev 2006, 3: CD004390, Cochrane (DOI).
- Clinical guidelines CG84, Management of acute diarrhoea and vomiting due to gastroenteritis in children under 5, National Institute for Health and Clinical Excellence, London, kwiecień 2009, www.nice.org.uk.
- Freedman S.B., Willan A.R., Boutis K. Effect of Dilute Apple Juice and Preferred Fluids vs Electrolyte Maintenance Solution on Treatment Failure Among Children With Mild Gastroenteritis, A Randomized Clinical Trial, JAMA, 2016, 315(18): 1966-74, doi:10.1001/jama.2016.5352, DOI.
- Guarino A., Albano F., Ashkenazi et. al. European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition/European Society for Paediatric Infectious Diseases evidence–based guidelines for the management of acute gastroenteritis in children in Europe: executive summary, J Pediatr Gastroenterol Nutr 2008, 46: 619-21, PubMed.
- Guarner F. et al. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines. Probiotics and prebiotics, luty 2023, www.worldgastroenterology.org.
- Ejemot R.I., Ehiri J.E., Meremikwu M.M., Critchley J.A. Hand washing for preventing diarrhoea, Cochrane Database of Systematic Reviews, Issue 1, 2008, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov.
- Macgillivray S., Fahey T., McGuire W. Lactose avoidance for young children with acute diarrhoea, Cochrane Database Syst Rev 2013, 10: CD005433. doi:10.1002/14651858.CD005433.pub2, DOI.
- King C.K., Glass R., Bresee J.S., et al. Managing acute gastroenteritis among children: oral rehydration, maintenance, and nutritional therapy, MMWR Recomm Rep 2003, 52: 1-16, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov.
