Co to są Yersinia?

Yersinia to bakterie-prątki z rodziny enterobakterii. Należą do nich głównie 3 gatunki, które wywołują choroby u ludzi. Yersinia enterocolitica i pseudotuberculosis wywołują choroby jelit. Ich głównym rezerwuarem zwierzęcym są świnie, ale występują również u bydła, dzikich zwierząt i niektórych gryzoni. Z kolei Yersinia pestis to patogen wywołujący dżumę. Yersinia nie występują normalnie u ludzi, dlatego po zakażeniu prowadzą do choroby. Zakażenia przenoszone przez zwierzęta nazywane są zoonozami. Jersinioza jest zatem zoonozą (chorobą odzwierzęcą).

Drogi przenoszenia

W większości przypadków zakażenie bakterią Yersinia jest przenoszone drogą pokarmową. Za główny czynnik ryzyka uważa się spożywanie surowej wieprzowiny (metka, mięso mielone). Inne możliwe źródła zakażenia to skażona woda pitna lub żywność nią umyta. Patogeny mogą namnażać się nawet w temperaturze 4°C. Przechowywanie w lodówce może zwiększyć liczbę bakterii w zanieczyszczonej żywności, a tym samym ryzyko zakażenia. Bezpośrednie przenoszenie Yersinia ze zwierzęcia na człowieka lub z człowieka na człowieka odgrywa jedynie niewielką rolę. 

Przewód pokarmowy jest punktem wejścia infekcji. Po zjedzeniu zanieczyszczonego mięsa ameby przenikają przez błonę śluzową jelita cienkiego. Osadzają się w tkance limfatycznej błony śluzowej jelita, a później także w węzłach chłonnych jamy brzusznej. Powodują reakcje zapalne i drobne rany na błonie śluzowej jelita. Jeśli patogen rozprzestrzenia się w całym organizmie przez krew, wówczas może zaatakować również inne narządy wewnętrzne, takie jak wątroba, płuca i opony mózgowe (infestacja wtórna). Po zakażeniu może również wystąpić zapalenie stawów (reaktywne zapalenie wielostawowe), najczęściej u osób z określonym wariantem genetycznym (HLA B27 dodatnie).

Dzieci do 2. roku życia są szczególnie podatne na zakażenia, ponieważ ich układ immunologiczny nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Również w ich przypadku surowa wieprzowina jest uważana za główne źródło zakażenia. Kontakt z ptakami lub zabawa w piaskownicy są uznawane za czynniki ryzyka, ale jak dotąd znaleziono tylko słaby związek z zakażeniem bakterią Yersinia.

Częstość występowania

Yersinia występuje na całym świecie. W ponad 90% przypadków zakażenie wywołuje patogen Yersinia enterocolitica. Każdego roku odnotowuje się około 3 przypadki zachorowań na 100 000 mieszkańców. Spośród nich ponad jedna czwarta jest leczona w warunkach szpitalnych. W Europie niezwykle rzadko dochodzi do zgonów związanych z zakażeniem bakterią Yersinia. W prawie wszystkich przypadkach zachorowały pojedyncze osoby. Ta choroba nieco częściej dotyka mężczyzn niż kobiety.

Jakie są objawy zakażenia?

Obraz kliniczny zakażenia Yersinia enterocolitica jest bardzo zróżnicowany. Objawy pochodzą z przewodu pokarmowego i obejmują biegunkę, ból brzucha oraz w niektórych przypadkach nudności i wymioty. Biegunka może trwać od kilku dni do kilku miesięcy, może być krwawa lub bezkrwawa. U małych dzieci często występuje ból brzucha i gorączka. U starszych dzieci objawy przypominają zapalenie wyrostka robaczkowego z silnym bólem po prawej stronie podbrzusza. Rzadkością nie są krwawe stolce i bolesne nagłe parcie na stolec. Do 20% ma też ból gardła. U dorosłych objawy ze strony przewodu pokarmowego są mniej wyraźne. Częściej jednak występuje zapalenie gardła nieinfekcyjne i objawy grypopodobne. Po zakażeniu możliwe są reakcje immunologiczne w postaci reaktywnego zapalenia stawów lub rumienia guzowatego.

Jak może dojść do zakażenia?

Do zakażenia dochodzi głównie poprzez wieprzowinę lub inne pokarmy, które zostały zanieczyszczone odchodami świń. Można się nimi zarazić również poprzez zanieczyszczoną wodę pitną. Przenoszenie choroby z człowieka na człowieka jest bardzo rzadkie, ale może wystąpić wśród członków rodziny. Od zjedzenia zanieczyszczonej żywności do wystąpienia pierwszych objawów choroby mija zwykle od trzech do pięciu dni. W przypadku spożycia dużej ilości bakterii zakażenie może pojawić się już po 24 godzinach.

Diagnostyka

Rozpoznanie może być trudne, ponieważ zakażenie zaczyna się od rozproszonych objawów i przypomina zwykłe zakażenie jelitowe. W diagnostyce nie mogą być wykorzystane objawy, badania krwi ani zdjęcia rentgenowskie. Jersinioza może być wykryta tylko na podstawie bakterii obecnych w stolcu (posiewy komórek) lub przeciwciał we krwi (test serologiczny). Posiewy komórek i rozmaz krwi muszą być wysłane do laboratorium, a badanie trwa około tygodnia.

Terapia

Osoby chore rzadko wymagają leczenia szpitalnego. Choroba ma zwykle łagodny przebieg i mija samoistnie. Należy przestrzegać następujących wskazówek

• W przypadku silnej biegunki należy uważać, aby nie doszło do odwodnienia.
• Pić odpowiednią ilość płynów.
• Dzieci powinny przyjmować dodatkowe substancje będące źródłem energii.
• Odpowiednie proszki elektrolitowe z cukrem i solami dostępne są między innymi w aptekach.

Antybiotykoterapia jest zalecana tylko w przypadku ciężkich zakażeń. Nie udowodniono, że antybiotyki pomagają w łagodniejszych postaciach choroby. Nie ma też podstaw, by sądzić, że antybiotyki zapobiegają powikłaniom i przewlekłym dolegliwościom.

Zapobieganie

W celu uniknięcia zakażenia bakterią Yersinia zalecane są następujące środki:

• Przed spożyciem podgrzewać mięso (wieprzowe) w temperaturze minimum 70°C przez co najmniej 2 minuty.
• Unikać „zanieczyszczenia krzyżowego” przez ręce, deski do krojenia lub noże!
• Szczególnie wrażliwe grupy osób (małe dzieci, kobiety w ciąży, seniorzy i osoby z osłabionym układem immunologicznym) powinny unikać spożywania surowego mięsa.
• Po każdej wizycie w toalecie należy dokładnie umyć ręce wodą z mydłem.
• Należy również myć ręce po każdym kontakcie z przedmiotami, które mogą być skażone (np. pieluchy), przyborami i powierzchniami roboczymi w kuchni i przed przygotowaniem posiłków.
  • Mycie nie prowadzi na pewno do całkowitej eliminacji, ale prowadzi do znacznego zmniejszenia stężenia zarazków bakteryjnych na dłoniach.

Czas trwania zakażalności

Wydalanie bakterii ze stolcem może trwać jeszcze przez długi czas po ustąpieniu objawów. Stolec zwykle pozostaje zakaźny przez 2–3 tygodnie. Należy o tym pamiętać w przypadku zakażonych dzieci, gdy zmieniamy im pieluszki.

Przedszkole/placówka opieki

Po dwóch dniach bez objawów dziecko może wrócić do przedszkola. Osoby chore, zakażone bakterią Yersinia lub podejrzane o takie zakażenie nie mogą pracować.

• Przy produkcji, obróbce lub wprowadzaniu do obrotu niektórych środków spożywczych, jeżeli w trakcie tego procesu mają kontakt z następującymi produktami:
  • mięso, mięso drobiowe i produkty pochodne
  • mleko i produkty na bazie mleka
  • ryby, skorupiaki lub mięczaki i produkty pochodne
  • produkty jajeczne
  • żywność dla niemowląt i małych dzieci
  • lody i półprodukty do lodów
  • wypieki z nadzieniem lub polewami, które nie są upieczone lub podgrzane do końca
  • sałatki, surówki i sałatki ziemniaczane, marynaty, majonezy, pozostałe sosy emulgowane, drożdże spożywcze
  • pędy i kiełki do spożycia na surowo oraz nasiona do produkcji pędów i kiełków do spożycia na surowo
• W kuchniach restauracji i innych placówek żywienia zbiorowego lub zaopatrujących w żywność.

Powrót do pracy jest możliwy pod pewnymi warunkami, jeśli nie ma już żadnych objawów. Ponieważ wydalanie Yersinia ze stolcem może utrzymywać się jeszcze przez dłuższy czas, należy zwrócić zwiększoną uwagę na ścisłe przestrzeganie higieny rąk przez okres około 4 tygodni po ustąpieniu objawów, aby uniknąć bezpośredniego lub pośredniego zanieczyszczenia żywności. Osoby chore nie powinny w tym okresie pracować w miejscach wrażliwych pod kątem higieny żywności.

Rokowanie i powikłania

Zakażenie zwykle ustępuje samoistnie bez późniejszych skutków. Nie jest potrzebne wykonanie testów.

W rzadkich przypadkach występują powikłania immunologiczne, np. reaktywne zapalenie stawów. Towarzyszą mu dolegliwości stawowe, które pojawiają się w okresie od 1 do 2 tygodni po ostrym zakażeniu jelitowym. Takie zapalenie stawów zwykle ustępuje po okresie od 1 do 4 miesięcy. Innym powikłaniem jest pojawienie się rumienia guzowatego, czyli choroby zapalnej podskórnej tkanki tłuszczowej. Zmiany pojawiają się po 2–20 dniach od pierwszego wystąpienia gorączki i zwykle ustępują w ciągu 1 miesiąca.

Zagrażającym życiu powikłaniem jest sepsa. Większe ryzyko wystąpienia sepsy występuje u dzieci poniżej 1. roku życia, osób starszych lub o osłabionej odporności. 34–50% tych chorych nie przeżywa tego ciężkiego przebiegu zakażenia bakterią Yersinia.

Dodatkowe informacje

• Biegunka
• Ból brzucha
• Nudności i wymiotowanie 
• Rumień guzowaty
• Reaktywne zapalenie stawów
• Zakażenie krwi (sepsa)
• Zakażenie Yersinia — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Hannah Brand, lekarz, Berlin
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent