Co to jest niedrożność jelit?

Definicja

Niedrożność przewodu pokarmowego jest spowodowana zatkaniem lub porażeniem mięśniówki jelit. Rozróżnia się dwie formy niedrożności jelit:

• niedrożność spowodowana zatkaniem/zablokowaniem jelita (mechaniczna niedrożność jelit)
• niedrożność spowodowana zaburzeniem ruchomości/porażeniem ściany jelita (porażenna niedrożność jelit)

Ponadto w przypadku niedrożności jelit rozróżnia się jej lokalizację, może dotyczyć jelita cienkiego lub grubego, a w zależności od zajetego miejsca objawy bywają różne.

Często jelito bywa tylko częściowo niedrożne, tak że małe ilości stolca mogą nadal przechodzić przez zwężenie.

Objawy

Istnieją 3 typowe objawy klasycznej niedrożności jelit:

• Skurczowy ból brzucha
• Wymioty
• Zatrzymanie stolca i gazów

Te objawy są bardzo częste, ale nie zawsze występują, mogą się różnić w zależności od lokalizacji niedrożności jelita.

Niedrożność jelita cienkiego

• Ostry początek objawów
• Wiodącym objawem są nudności i wymioty, w zaawansowanym stadium mogą wystąpić wymioty treścią kałową
• Skurczowy ból brzucha
• Wzdęty brzuch
• Zatrzymanie stolca i gazów występuje dopiero później.

Przyczyny

Zatrzymanie pasażu powoduje nagromadzenie płynów i gazów w jelicie. W przypadku mechanicznej niedrożności przyczyną jest zatkanie światła jelita, w przypadku porażennej - zmniejszona kurczliwość mięśni gładkich ściany jelita, w wyniku czego perystaltyka jest znacznie ograniczona.

Najczęstsze przyczyny to:

Zatkanie jelita (mechaniczna niedrożność jelit)

• Zrosty/zlepy, najczęściej występujące po wcześniejszych operacjach w obrębie jamy brzusznej lub stanach zapalnych (54%)
• Uwięźnięte przepukliny trzewne (przepuklina)
  
  • przechodzenie narządów jamy brzusznej, zwłaszcza pętli jelitowych przez otwory przepuklinowe w ścianie brzucha
• Guzy (15%)
  • najczęściej rak jelita grubego
• Zwężenia spowodowane przewlekłą chorobą zapalną jelit (4%)
• Skręt jelita (wrodzony lub nabyty)
• Kamienie żółciowe
• Wgłobienie (wsunięcie określonego odcinka jelita do odcinka następującego po nim)

Porażenie ściany jelita (porażenna niedrożność jelita)

• Leki (głównie opiaty)
• Zapalenia jamy brzusznej (np. zapalenie wyrostka robaczkowego, ostre zapalenie trzustki, ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego)
• Zaburzenia krążenia w jamie brzusznej
• Zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca lub zaburzenia równowagi potasu).

Częstotliwość występowania

20% pacjentów, którzy trafiają do szpitala z powodu ostrego brzucha (silny ból z obroną mięśniową ściany brzucha) ma niedrożność jelit. Częściej występuje niedrożność jelita cienkiego (80%).

Badania dodatkowe

Przeprowadza się wywiad chorobowy, w szczególności lekarz pyta, czy pacjent przyjmuje leki i czy były wcześniej wykonywane operacje w obrębie jamy brzusznej.

Sprawdzana jest ściana brzucha pod kątem blizn, brzuch jest osłuchiwany, badany palpacyjnie i opukiwany. W początkowej fazie często słyszy się szczególnie wyraźne szmery jelitowe, z czasem ulegają one osłabieniu ze względu na zmniejszoną aktywność jelit. Brzuch może być wzdęty lub można wyczuć palpacyjnie uwięzione części jelita.

Wykonuje się analizę krwi i dalsze badania: badanie ultrasonograficzne może wyraźnie wskazać zmniejszoną aktywność jelit. Badanie RTG lub TK jamy brzusznej może pomóc w potwierdzeniu rozpoznania lub ustaleniu przyczyny.

Leczenie

Należy ustalić podstawową przyczynę, aby oprócz objawowego leczenia ostrej niedrożności jelit umożliwić także swoiste leczenie.

Środki ogólne i leczenie farmakologiczne

Aby szybko złagodzić dolegliwości, można założyć zgłębnik żołądkowy, aby zmniejszyć ucisk wywierany przez treść pokarmową w żołądku. Środki przeciwbólowe, płyny, a w przypadku podwyższonych parametrów stanu zapalnego antybiotyki mogą być podawane poprzez wenflon. Przyjmowanie pokarmów jest wstrzymane na pewien czas, w razie potrzeby jest to wyrównywane przez dożylne podawanie składników odżywczych. Po udanym przywróceniu czynności jelit może nastąpić stopniowy powrót do jedzenia.

W niektórych przypadkach stosuje się środki przeczyszczające, często wystarczy już samo leczenie środkiem kontrastowym zawierającym jod, który ma silne działanie przeczyszczające.

Operacja

W przypadku całkowitej niedrożności jelit lub braku poprawy po zastosowaniu środków przeczyszczających, należy wykonać operację, która polega na usunięciu lub otwarciu niedrożnego odcinka jelita. W niektórych przypadkach operacja może być wykonana techniką laparoskopową. Może być konieczne (przejściowe) wykonanie sztucznego ujścia jelita (stomii).

Co możesz zrobić sam?

W przypadku utrzymujących się nieregularnych wypróżnień i dyskomfortu w jamie brzusznej należy szukać pomocy medycznej.

Zapobieganie

Dzięki regularnym kolonoskopiom można wykryć i usunąć wczesne stadia raka jelita grubego (jako możliwą przyczynę późniejszej niedrożności jelit).

Morfinopodobne środki przeciwbólowe mogą powodować zaparcia. Można temu zapobiec, przyjmując środki przeczyszczające.

Rokowanie

Rokowanie zależy od przyczyny leżącej u podstaw choroby i od wystąpienia powikłań. Niedrożność może prowadzić do obumarcia dotkniętych nią segmentów jelita. Następstwa niedrożności jelit mogą zagrażać życiu i prowadzić do procesu zapalnego z towarzyszącą niewydolnością wielonarządową.

Dodatkowe informacje

• Ostry brzuch
• Antybiotyki
• Ostra niedrożność jelit — informacje dla lekarzy

Autor

• Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny, Berlin
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)