Jakie są funkcje śliny?

Średnio w ciągu doby wydziela się od 0,5 do 1,5 litra śliny, proces jest pobudzany podczas jedzenia i żucia. Nawet gdy nie przyjmujemy pokarmu, wydzielają się niewielkie ilości tej substancji. Ślina pełni wiele ważnych funkcji:

• Chroni błonę śluzową jamy ustnej i zęby przed urazami i uszkodzeniami mechanicznymi, chemicznymi i zakaźnymi.
• Działa hamująco na wzrost mikroorganizmów, np. bakterii i grzybów.
• Zapobiega próchnicy, usuwając resztki pokarmu i chroniąc przed kwasami, które tworzą się na szkliwie zębów.
• Ułatwia żucie, połykanie i mówienie. Ślina jest również bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania zmysłu smaku i doznań smakowych.
• Służy jako nośnik składników odżywczych i enzymów trawiennych (substancji pomagających w rozkładaniu pokarmu).

Ślina ma kluczowe znaczenie dla ogólnego dobrego samopoczucia oraz zapobiegania chorobom w obrębie jamy ustnej.

Suchość w jamie ustnej jest częstą dolegliwością, która nasila się wraz z wiekiem: ok. 30% wszystkich osób powyżej 65. roku życia zgłasza ten objaw, co wynika głównie ze wzrostu zachorowań i przyjmowanych leków. U kobiet występuje częściej niż u mężczyźn.

Przyczyny

Suchość w jamie ustnej jest spowodowana niedostatecznym wydzielaniem lub zmienionym składem śliny.

Przyczyny mogą być wielorakie. Już sama zmniejszona czynność żucia, np. w przypadku bolesnych chorób błony śluzowej jamy ustnej lub zębów, a także niewystarczającego protezowania, może prowadzić do suchości ust.

Zaburzenia autoimmunologiczne, jak np. zespół Sjögrena czy niektóre zakażenia, zaburzenia wątroby i cukrzyca również mogą zmniejszyć produkcję śliny. 

Suchość w jamie ustnej pojawia się w czasie ataku np. paniki. Jest to normalna reakcja. Dlatego lęki oraz depresje mogą również prowadzić do suchości ust. 

Najczęstszą przyczyną suchości w jamie ustnej są reakcje niepożądane leków i szacuje się, że jest powodowana przez około 500 różnych preparatów. Najczęściej są to substancje o właściwościach przeciwskurczowych (tzw. antycholinergiki), leki obniżające ciśnienie tętnicze, leki moczopędne, leki na alergie, leki na chorobę Parkinsona, leki uspokajające (benzodiazepiny) oraz leki cytotoksyczne stosowane w leczeniu nowotworów i immunosupresyjne.

Suchość w jamie ustnej jest również częstą reakcją niepożądaną napromieniowania obszaru twarzy podczas radioterapii, np. przy leczeniu nowotworów.

Objawy

Zmniejszone wydzielanie śliny prowadzi do suchości w jamie ustnej i uczucia pragnienia, trudności z połykaniem i mówieniem oraz zaburzeń smaku. Może wystąpić nieprzyjemny oddech i krwawienie z dziąseł. Zwiększa się ryzyko wystąpienia próchnicy i innych zakażeń jamy ustnej. Stanowi temu często towarzyszą objawy poza jamą ustną, np. suchość błony śluzowej nosa lub oczu, uczucie suchości w gardle z chrypką i kaszlem, suchość skóry, problemy z trawieniem i nagłe, nasilone parcie na mocz.

Suchość ust spowodowana lekami — co pomaga?

Jeśli regularnie przyjmujemy leki, możemy poprosić lekarza o sprawdzenie, czy któryś z nich nie odpowiada za objaw suchości w jamie ustnej. Lekarz zdecyduje, czy można zmienić lek lub czy istnieje inny powód takiej dolegliwości. Możliwe jest zmniejszenie dawki lub zmiana schematu dawkowania tak, aby stężenie leku spadało o porze dnia, w której objawy suchości w jamie ustnej są najbardziej dotkliwe. Jeśli pacjent przyjmuje kilka różnych preparatów, lekarz zdecyduje, czy któryś z nich można odstawić.

Porady dotyczące samodzielnego leczenia suchości ust

Suchość ust jest nie tylko nieprzyjemna, lecz oznacza również zwiększone ryzyko zakażeń grzybiczych w jamie ustnej oraz próchnicy. Na szczęście są pewne rzeczy, które można zrobić we własnym zakresie, aby przeciwdziałać temu ryzyku:

• Spróbować pasty do zębów z fluorem, która się nie pieni, ponieważ środki powierzchniowo czynne mogą zniszczyć ochronną powłokę śliny w jamie ustnej.
• Można stymulować produkcję śliny pastylkami do ssania bez cukru lub gumą do żucia.
• Dokładnie czyścić zęby, język i jamę ustną miękką szczoteczką i nicią dentystyczną lub wykałaczką.
• Szczególnie ważne jest czyszczenie produktami z fluorem po posiłkach.
• Należy unikać słodyczy i słodzonych soków lub napojów bezalkoholowych, ponieważ zwiększają one suchość ust.
• Pić często duże ilości wody. Jeśli problemy z suchością ust pojawiają się w nocy, można przepłukać usta niewielką ilością wody.
• W aptece dostępne są również aerozole lub żele ze sztuczną śliną do nawilżania ust. Jeśli to możliwe, powinny one zawierać dodatki fluorkowe, które zapobiegają próchnicy.
• Protezy zębowe wymagają dokładnego czyszczenia. Jeśli protezy całkowite odpadają z powodu suchości ust, klej może przynieść poprawę.
• Poradę dotyczącą najlepszej dla nas pielęgnacji zębów i jamy ustnej można uzyskać w gabinecie stomatologicznym. Zalecane są kontrole co 3–4 miesiące.

Leki stymulujące produkcję śliny

W przypadku suchości ust, zwłaszcza jeśli jest ona spowodowana radioterapią lub zespołem Sjögrena, możliwe jest zastosowanie leku o nazwie pilokarpina. Jeśli inne metody nie pomogą, można zasięgnąć porady lekarskiej, czy substancja ta w postaci tabletek jest odpowiednia. Pilokarpina nie powinna być przepisywana pacjentom chorym na astmę i należy ją  stosować z ostrożnością przy istniejących schorzeniach płuc lub serca.

Dodatkowe informacje

• Zespół Sjögrena
• Zakażenia grzybicze w jamie ustnej
• Próchnica
• Nieprzyjemny oddech
• Suchość ust (kserostomia) — informacje dla lekarzy