Co to jest pierwotne zapalenie otrzewnej?

Pierwotne zapalenie otrzewnej to zapalenie otrzewnej, która wyściela jamę brzuszną. Choroba ta nazywana jest również spontanicznym bakteryjnym zapaleniem otrzewnej. W przeciwieństwie do wtórnego zapalenia otrzewnej, w którym zakażenie występuje również w otrzewnej z powodu innej choroby w jamie brzusznej, pierwotne zapalenie otrzewnej oznacza zapalenie otrzewnej bez jednoczesnego zakażenia/choroby innych narządów. Najczęściej zapalenie to występuje w kontekście zaawansowanych zaburzeń wątroby, takich jak marskość wątroby. Dolegliwości przy zapaleniu otrzewnej mogą mieć bardzo różne nasilenie i początkowo objawiają się jedynie pogorszeniem ogólnego stanu fizycznego. Jest to jednak poważna i zagrażająca życiu choroba, którą leczy się za pomocą antybiotyków w celu wyeliminowania chorobotwórczego patogenu.

Przyczyny

Pierwotne zapalenie otrzewnej jest spowodowane zakażeniem bakteriami, które osiedlają się w jamie brzusznej i wywołują tam stan zapalny. Normalnie jama brzuszna jest zamkniętą, sterylną jamą ciała, w której nie ma bakterii. Choroba często rozwija się u osób z zaawansowanym zaburzeniem wątroby, takim jak marskość wątroby. Jeśli to zaburzenie wątroby prowadzi do gromadzenia się płynu w jamie brzusznej (wodobrzusze), prawdopodobieństwo wystąpienia pierwotnego zapalenia otrzewnej jest jeszcze wyższe. Dokładna przyczyna pierwotnego zapalenia otrzewnej nie jest jednoznacznie wyjaśniona. Pewną rolę odgrywa jednak zmniejszone działanie mechanizmów obronnych przed zakażeniami bakteryjnymi z powodu istniejącego zaburzenia wątroby. Pierwotne zapalenie otrzewnej może wystąpić również w kontekście zaburzenia czynności nerek. Jednak skądinąd zdrowe osoby rzadko zapadają na zapalenie otrzewnej.

Zapalenie może być wywołane przez różne bakterie. W większości przypadków są to jednak patogeny, które występują również we florze jelitowej. Częstymi czynnikami wyzwalającymi są E. coli lub Klebsiella. W niektórych przypadkach zapalenie jamy brzusznej jest również spowodowane zakażeniem paciorkowcami. Przy pierwotnym zapaleniu otrzewnej bakterie najczęściej dostają się do jamy brzusznej przez krwiobieg i tam wywołują zakażenie.

Z definicji pierwotne zapalenie otrzewnej nie jest spowodowane żadną inną chorobą zapalną w jamie brzusznej, taką jak zapalenie pęcherzyka żółciowego lub choroba uchyłkowa. W takich przypadkach mówi się o wtórnym zapaleniu otrzewnej.

Objawy

Zapalenie otrzewnej często prowadzi do takich objawów jak silny ból brzucha, wysoka gorączka oraz wzdęty brzuch i lekko lub umiarkowanie napięte powłoki brzuszne. Jeśli są one bardzo napięte (z powodu bólu), bardziej prawdopodobne jest wtórne zapalenie otrzewnej. Jednak nie zawsze objawy są jednoznaczne. Jednak w niektórych przypadkach objawy zapalenia otrzewnej są łagodne lub choroba objawia się jedynie pogorszeniem czynności wątroby i nerek z towarzyszącymi objawami.

Diagnostyka

Ponieważ objawy zapalenia otrzewnej są często niejednoznaczne, duże znaczenie oprócz opisanych objawów mają wcześniejsze choroby i czynniki ryzyka. Podczas badania lekarskiego szczególną uwagę zwraca się na brzuch i powłoki brzuszne. O zapaleniu otrzewnej mogą świadczyć bolesne przy ucisku lub napięte powłoki brzuszne. Badanie ultrasonograficzne może dostarczyć dalszych informacji na temat narządów jamy brzusznej oraz obecności płynu w jamie brzusznej (wodobrzusza). Część tego płynu pobiera się zwykle w celu zbadania go pod kątem obecności patogenów i typowych komórek reakcji zapalnej (paracenteza). Badanie krwi może być wykorzystane do wykrycia ewentualnych objawów zaburzenia wątroby lub nerek oraz zakażenia bakteryjnego.

Terapia

Jeśli rozpoznano pierwotne zapalenie otrzewnej, zwykle leczy się je za pomocą antybiotyków w celu wyeliminowania bakterii. W niektórych, ciężkich przypadkach konieczne jest dożylne podawanie antybiotyków przez cewnik żylny. W ten sposób szybciej można osiągnąć wysokie stężenie substancji czynnej we krwi. Próbka pobrana z wodobrzusza może być użyta do określenia, które bakterie są czynnikami wywołującymi. W zależności od wyników tego badania antybiotykoterapia jest następnie zmieniana lub odpowiednio dostosowywana.

Jeśli w jamie brzusznej nadal znajduje się płyn (wodobrzusze), może być konieczne jego odprowadzenie za pomocą igły.

Po skutecznym leczeniu zakażenia bakteryjnego często stosuje się antybiotyk w małej dawce, aby zapobiec nawrotowi zapalenia otrzewnej. Leczenie i profilaktyka wodobrzusza zmniejsza również ryzyko pierwotnego zapalenia otrzewnej.

Rokowanie

Zapalenie otrzewnej to poważna, zagrażająca życiu choroba. Ponadto do zapalenia otrzewnej dochodzi zwykle w kontekście poważnej choroby, np. zaawansowanego zaburzenia wątroby, czyli chorzy mają znacznie pogorszony stan zdrowia. U każdego, kto raz miał zapalenie otrzewnej, istnieje stosunkowo duże prawdopodobieństwo, że wystąpi ponownie. Z tego powodu podejmuje się działania profilaktyczne (zapobiegawcza antybiotykoterapia). Ze względu na zwiększone ryzyko, profilaktyczne podawanie antybiotyków należy rozważyć również u pacjentów z marskością wątroby lub wodobrzuszem lub towarzyszącymi zaburzeniami czynności nerek, nawet jeśli nie wystąpiło u nich jeszcze pierwotne zapalenie otrzewnej.

Dodatkowe informacje

• Marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby
• Nagromadzenie płynu w jamie brzusznej (wodobrzusze)
• Antybiotykoterapia
• Pierwotne zapalenie otrzewnej — informacje dla lekarzy
• Marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski

• Lek. Kalina van der Bend, recenzent