Czym jest ostre zapalenie trzustki?

Pęcherzyk żółciowy i trzustka

Trzustka leży nieco poniżej żołądka, w lewej, górnej części jamy brzusznej. Produkuje ona enzymy trawienne, które przez przewód wyprowadzający dostają się do dwunastnicy. Zapalenie trzustki jest wywoływane przez te właśnie enzymy. Jeśli nie zostaną one prawidłowo odprowadzone, tylko uwolnione w trzustce, niszczą tkankę i najbliższe otoczenie wywołując reakcję zapalną. Jej zakres waha się od lekkiego obrzęku do krwotoku i rozpadu tkanek oraz narządów. Choroba może zajmować całą trzustkę lub tylko jej część.

Objawy

• Nagły początek bólu w nadbrzuszu
  
  • Często ból jest "opasający" i promieniuje do pleców.
  • Możliwe jest złagodzenie bólu poprzez siedzenie lub pochylanie się do przodu.
  • Badanie palpacyjne brzucha przez lekarza wyzwala ból.
  • Często ból zaczyna się po obfitym posiłku lub po spożyciu alkoholu.
• Uczucie pełności
• Wzdęcia
• Nudności i wymioty
• Zażółcenie skóry lub twardówki oczu
• Gorączka
• Podwyższone tętno, szybki oddech, niskie ciśnienie tętnicze krwi
• Niepokój
• Sine przebarwienia wokół pępka lub w okolicy bocznej (rzadko)
• Ciężki przebieg choroby może trwać od tygodni do miesięcy.

Częstość występowania

• Dane dotyczące częstości występowania wahają się od 10 do 90 zachorowań na 100 000 mieszkańców rocznie.
• Częstość występowania choroby wydaje się wzrastać.
• W 80–85% przypadków choroba ma charakter łagodny lub umiarkowany, w 15–20% przebieg jest ciężki i wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Choroby dróg żółciowych (50–60%)
  
  • Przewód trzustkowy często łączy się z przewodem żółciowym, przez co przeszkody w odpływie (np. kamienie żółciowe) blokują transport enzymów trzustkowych.
  • Ryzyko jest zwiększone zwłaszcza w przypadku małych kamieni żółciowych.
• Nadużywanie alkoholu (30–40%)
  • Ryzyko rośnie w zależności od spożywanej ilości.
•  Również palenie tytoniu jest coraz częściej postrzegane jako ważny czynnik sprawczy.

Rzadkie przyczyny

• Podwyższone stężenie lipidów we krwi (hipertrójglicerydemia)
• Po przeprowadzeniu endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW)
• Ciężkie urazy lub operacje w obrębie jamy brzusznej
• Leki (np. tiamazol/karbimazol, azatiopryna, kwas walproinowy, furosemid, hydrochlorotiazyd, opiaty, steroidy itp.)
• Zwiększone stężenie wapnia we krwi
• Zakażenia wywołane przez bakterie, wirusy lub pasożyty
• Zaburzenia autoimmunologiczne
  • toczeń rumieniowaty układowy
  • zespół Sjögrena
• Łagodne lub złośliwe guzy trzustki
• Brak dopływu krwi do trzustki
• Warianty/wady anatomiczne
• Czynniki dziedziczne
• Cukrzyca typu 2
  • Choroba ta nie jest przyczyną wyzwalającą, ale zwiększa ryzyko rozwoju zapalenia trzustki.
• Niekiedy nie udaje się znaleźć żadnej przyczyny -  w takim przypadku mówi się o tzw. idiopatycznym zapaleniu trzustki.

Badania

• Przy podejrzeniu zapalenia trzustki, po wstępnym badaniu w przychodni, zostanie wystawione skierowanie do szpitala i tam prowadzona jest dalsza diagnostyka oraz leczenie.
• Wykonuje się różne badania krwi, w szczególności:
  • enzymy trzustkowe: preferowana jest lipaza, niekiedy także amylaza
  • parametry stanu zapalnego
  • parametry funkcji nerek i wątroby oraz parametry wskazujące na zastój żółci
  • trójglicerydy i wapń
• Z reguły przeprowadza się badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej.
• Jeśli wyniki badań nie są jednoznaczne, w niektórych przypadkach zaleca się wykonanie tomografii komputerowej z podaniem środka kontrastowego. Alternatywą dla pacjentów z chorobami nerek lub alergią na środki kontrastowe może być rezonans magnetyczny (MRI) lub cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (magnetic resonance cholangiopancreatography — MRCP).

Leczenie

• Terapia pierwszego wyboru obejmuje przede wszystkim obfite nawodnienie i leczenie bólu. Poza tym stale sprawdzane są funkcje układu krążenia, kontrolowane jest przyjmowanie pokarmów, a chorzy są monitorowani przez całą dobę, aby można było działać natychmiast w przypadku ewentualnych powikłań.
  • Łagodne zapalenie trzustki zwykle leczy się samoistnie. W tym przypadku terapia polega przede wszystkim na odpoczynku w łóżku i podawaniu płynów dożylnie przez kilka dni.
  • W przypadku ciężkiego przebiegu wskazane może być karmienie przez sondę.
  • Antybiotyki przepisywane są w przypadku podejrzenia lub występowania zakażenia.
• Jeśli przyczyną zapalenia trzustki są kamienie żółciowe, konieczne może być wykonanie ECPW i późniejsze usunięcie pęcherzyka żółciowego.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Jeśli do powstania stanu zapalnego przyczynił się alkohol, należy natychmiast zaprzestać jego spożywania.
• W przypadku obecności wysokiego stężenia lipidów we krwi (chodzi o wysokie stężenie trójglicerydów) zaleca się stosowanie leków (fibratów) oraz zmianę stylu życia:
  • redukcja masy ciała
  • niskotłuszczowa dieta
  • rezygnacja z alkoholu
  • leczenie innych czynników ryzyka, takich jak np. cukrzyca

Rokowanie

• Ostre zapalenie trzustki może wystąpić zarówno jako pojedynczy epizod, jak i choroba nawracająca.
• Nawroty występują głównie przy nadużywaniu alkoholu, rzadziej po usunięciu złogów z dróg żółciowych.
• U jednej czwartej do jednej trzeciej chorych rozwija się przewlekłe zapalenie trzustki.
• Około 80% chorych wraca do zdrowia. W niektórych przypadkach jednak uszkodzenia narządów są tak poważne, że stan ten staje się zagrożeniem dla życia. U 20% chorych występuje ciężki przebieg, a 10–30% z nich umiera z powodu choroby. Śmiertelność w przypadku łagodnego zapalenia trzustki wynosi 1%.
• Możliwe powikłania ostrego zapalenia trzustki:
  • przewlekłe zapalenie trzustki
  • zapalenie otrzewnej (peritonitis)
  • tworzenie się jam wypełnionych płynem (pseudocyst) lub zbiorników ropy (ropni)
  • rak trzustki
  • zaburzenia czynności trzustki
  • zakażenie bakteryjne
  • niewydolność wielonarządowa

Dodatkowe informacje

• Przewlekłe zapalenie trzustki
• Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Antybiotyki
• Ostre zapalenie trzustki — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Magda Łabęcka (recenzent)
• Hannah Brand (redaktor/recenzent)