Czym jest ostre zapalenie trzustki?

Pęcherzyk żółciowy i trzustka

Trzustka leży nieco poniżej żołądka, w lewej, górnej części brzucha. Produkuje ona enzymy trawienne, które przez przewód wyprowadzający dostają się do dwunastnicy. Zapalenie trzustki jest wywoływane przez te właśnie enzymy trawienne. Jeśli nie zostaną odprowadzone, tylko uwolnione w trzustce, niszczą tkankę i najbliższe otoczenie wywołując reakcję zapalną. Jej zakres waha się od lekkiego obrzęku do krwotoku i rozpadu tkanki. Choroba może zajmować całą trzustkę lub tylko jej część.

Objawy

• Nagły początek bólu w nadbrzuszu
  
  • Często ból jest "opasający" i promieniuje do pleców.
  • Możliwe jest złagodzenie bólu poprzez siedzenie lub pochylanie się do przodu.
  • Badanie palpacyjne brzucha przez lekarza wyzwala ból.
  • Często ból zaczyna się po obfitym posiłku lub po spożyciu alkoholu.
• Uczucie pełności
• Wzdęcia
• Nudności i wymioty
• Zażółcenie skóry lub twardówki
• Gorączka
• Podwyższone tętno, szybki oddech, niskie ciśnienie tętnicze krwi
• Niepokój
• Sine przebarwienia wokół pępka lub w okolicy bocznej (rzadko)
• Ciężki przebieg choroby może trwać od tygodni do miesięcy.

Częstość występowania

• Dane dotyczące częstości występowania wahają się od 10 do 50 zachorowań na 100 000 mieszkańców rocznie.
• Częstość występowania choroby wydaje się wzrastać.
• W 80–85% przypadków choroba ma charakter łagodny lub umiarkowany, w 15–20% przebieg jest ciężki i wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Choroby dróg żółciowych (50–60%)
  
  • Przewód trzustkowy często łączy się z przewodem żółciowym, przez co przeszkody w odpływie (np. kamienie żółciowe) blokują transport enzymów trzustkowych.
  • Ryzyko jest zwiększone zwłaszcza w przypadku małych kamieni żółciowych.
• Nadużywanie alkoholu (30–40%)
  • Ryzyko rośnie w zależności od spożywanej ilości.
•  Również palenie tytoniu jest coraz częściej postrzegane jako ważny czynnik sprawczy.

Rzadkie przyczyny

• Podwyższone stężenie lipidów we krwi (hipertrójglicerydemia)
• Po przeprowadzeniu endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW)
• Ciężkie urazy lub operacje w obrębie jamy brzusznej
• Leki (np. tiamazol/karbimazol, azatiopryna, kwas walproinowy, furosemid, hydrochlorotiazyd, opiaty, steroidy itp.)
• Zwiększone stężenie wapnia we krwi
• Zakażenia wywołane przez bakterie, wirusy lub pasożyty
• Zaburzenia autoimmunologiczne
  • toczeń rumieniowaty układowy
  • zespół Sjögrena
• Łagodne lub złośliwe guzy trzustki
• Brak dopływu krwi do trzustki
• Warianty anatomiczne
• Czynniki dziedziczne
• Cukrzyca typu 2
  • Choroba ta nie jest przyczyną wyzwalającą, ale zwiększa ryzyko rozwoju zapalenia trzustki.
• Niekiedy nie udaje się znaleźć żadnej przyczyny -  w takim przypadku mówi się o tzw. idiopatycznym zapaleniu trzustki.

Badania

• Przy podejrzeniu zapalenia trzustki zostanie wystawione skierowanie do szpitala.
• Wykonuje się różne badania krwi, w szczególności następujące:
  • enzymy trzustkowe: preferowana jest lipaza, niekiedy także amylaza
  • parametry stanu zapalnego
  • parametry funkcji nerek i wątroby oraz parametry wskazujące na zastój żółci
  • trójglicerydy i wapń
• Z reguły przeprowadza się badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej.
• Jeśli wyniki badań nie są jednoznaczne, w niektórych przypadkach zaleca się wykonanie tomografii komputerowej z podaniem środka kontrastowego. Alternatywą dla pacjentów z chorobami nerek lub alergią na środki kontrastowe może być rezonans magnetyczny (MRI) lub cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (magnetic resonance cholangiopancreatography — MRCP).

Leczenie

• Terapia pierwszego wyboru obejmuje przede wszystkim obfite nawodnienie i leczenie bólu. Poza tym stale sprawdzane są funkcje układu krążenia, kontrolowane jest przyjmowanie pokarmów, a chorzy są monitorowani przez całą dobę, aby można było działać natychmiast w przypadku ewentualnych powikłań.
  • Łagodne zapalenie trzustki zwykle leczy się samoistnie. W tym przypadku terapia polega przede wszystkim na odpoczynku w łóżku i podawaniu płynów dożylnie przez kilka dni.
  • W przypadku ciężkiego przebiegu wskazane może być karmienie przez sondę.
  • Antybiotyki przepisywane są w przypadku podejrzenia zakażenia.
• Jeśli przyczyną zapalenia trzustki są kamienie żółciowe, konieczne może być wykonanie ECPW i późniejsze usunięcie pęcherzyka żółciowego.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Jeśli do powstania stanu zapalnego przyczynił się alkohol, należy natychmiast zaprzestać jego spożywania.
• W przypadku obecności wysokiego stężenia lipidów we krwi (chodzi o wysokie stężenie trójglicerydów) zaleca się stosowanie leków (fibratów) oraz zmianę stylu życia:
  • redukcja masy ciała
  • niskotłuszczowa dieta
  • rezygnacja z alkoholu
  • leczenie innych czynników ryzyka, takich jak np. cukrzyca

Rokowanie

• Ostre zapalenie trzustki może wystąpić zarówno jako pojedynczy epizod, jak i choroba nawracająca.
• Nawroty występują głównie przy nadużywaniu alkoholu, rzadziej po usunięciu złogów z dróg żółciowych.
• U jednej czwartej do jednej trzeciej chorych rozwija się przewlekłe zapalenie trzustki.
• Około 80% chorych wraca do zdrowia. W niektórych przypadkach jednak uszkodzenia narządów są tak poważne, że stan ten staje się zagrożeniem dla życia. U 20% chorych występuje ciężki przebieg, a 10–30% z nich umiera z powodu choroby. Śmiertelność w przypadku łagodnego zapalenia trzustki wynosi 1%.
• Możliwe powikłania ostrego zapalenia trzustki:
  • przewlekłe zapalenie trzustki
  • zapalenie otrzewnej (peritonitis)
  • tworzenie się jam wypełnionych płynem (pseudocyst) lub zbiorników ropy (ropni)
  • rak trzustki
  • zaburzenia czynności trzustki
  • zakażenie bakteryjne
  • niewydolność wielonarządowa

Dodatkowe informacje

• Przewlekłe zapalenie trzustki
• Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Antybiotyki
• Ostre zapalenie trzustki — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Hannah Brand, dr n. med., lekarka, Berlin