MEDIBAS
  2. Tematy kliniczne
  3. Gastroenterologia
  4. Informacje dla pacjentów
  5. Trzustka
  6. Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki to stopniowo postępujący stan zapalny tego narządu, który prowadzi do uszkodzenia jej tkanek i utraty kluczowych funkcji. Ta przewlekła choroba trzustki powoduje, że organ stopniowo traci zdolność do wydzielania enzymów trzustkowych i insuliny. Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest nadmierne spożywanie alkoholu.
Last published: 29.02.2024  |  Last revised: 29.08.2025  |  Last updated: 29.08.2025
:    : 
: 0
  • Trzustka
  • Zapalenie
  • Pancreatitis
  • Przewlekłe
  • Idiopatyczne
  • Ból
  • Stolce
  • Tłuszczowe
  • Brzuch
  • Nadużywanie
  • Spożywanie
  • Alkohol
  • Niewydolność
  • Zewnątrzwydzielnicza
  • Wewnątrzwydzielnicza
  • Hormony
  • Torbiele
  • Rak
  • Cukrzyca
  • Przewlekła choroba trzustki

Co to jest przewlekłe zapalenie trzustki?

Ilustracja pęcherzyk żółciowy i trzustkaPęcherzyk żółciowy i trzustka, przewlekłe zapalenie trzustki

 

Definicja

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to stan charakteryzujący się nawracającymi epizodami zapalenia, które z czasem prowadzą do uszkodzenia i bliznowacenia tkanek trzustki, powodując stopniową utratę jej funkcji.

W zdrowej trzustce produkowane są enzymy, które w jelicie rozkładają składniki pokarmowe, szczególnie tłuszcze. Enzymy te są kluczowe dla trawienia i wchłaniania różnych substancji w tym witamin z pożywienia. Udział trzustki w trawieniu to tzw. funkcja zewnątrzwydzielnicza, nazywana też egzokrynną. Ponadto, tak zwane komórki beta trzustki produkują hormon insulinę, który umożliwia wchłanianie cukru z krwi do komórek organizmu (tzw. funkcja wewnątrzwydzielnicza - endokrynna trzustki)

.

Objawy

Charakterystycznym objawem tej choroby są silne bóle w górnej części jamy brzusznej, które mogą być opasujące lub promieniują do pleców. Ból może utrzymywać się przez kilka dni i wielokrotnie powracać. Wraz z postępującą utratą funkcji trzustki dochodzi do utraty masy ciała i zmiany konsystencji stolca, Staje się on lepki i ma wygląd błyszczący, gliniasty (stolec tłuszczowy). Mogą występować także biegunki, wzdęcia, nudności i wymioty.

Brak wchłaniania z jelita witamin rozpuszczalnych w tłuszczach może prowadzić do skłonności do krwawień, zaburzeń widzenia, suchości skóry, podatności na zakażenia, a nawet objawów neurologicznych. Brak insuliny może spowodować cukrzycę. 

Przyczyny

Najczęstsze przyczyny

  • Nadużywanie alkoholu
    • Najczęstszą przyczyną (70–80% przypadków) przewlekłego zapalenia trzustki jest długotrwałe nadużywanie alkoholu. Za przyczynę sprawczą uznaje się spożycie 80 g lub więcej alkoholu dziennie przez okres od 6 do 12 lat.
  • Przewlekłe idiopatyczne zapalenie trzustki (ICP)
    • U części pacjentów (10–20%) nawet po dokładnym wyjaśnieniu nie można ustalić jednoznacznej przyczyny.

Rzadsze przyczyny

  • wrodzone zapalenie trzustki
  • przeszkoda w odpływie treści z przewodu trzustkowego spowodowana torbielami, guzami lub urazami
  • wrodzone wady rozwojowe przewodu trzustkowego lub trzustki
  • autoimmunologiczne zapalenie trzustki lub jako współistniejący objaw innych chorób autoimmunologicznych (zespół Sjögrena, pierwotne zapalenie dróg żółciowych)
  • mukowiscydoza
  • podwyższony poziom wapnia (hiperkalcemia) lub podwyższony poziom hormonu przytarczyc (nadczynność przytarczyc)
  • palenie papierosów jest uznawane za czynnik ryzyka i przyspiesza rozwój choroby.

 Częstotliwość występowania

Około 40–70 na 100 000 osób na całym świecie cierpi na przewlekłe zapalenie trzustki. U mężczyzn występuje około dwukrotnie częściej niż u kobiet. Wiek zachorowania mieści się w przedziale od 25 do 50 lat. Ogólnie rzecz biorąc, na całym świecie obserwuje się wzrost liczby zachorowań. U około 5% osób uzależnionych od alkoholu rozwija się przewlekłe zapalenie trzustki. Idiopatyczne, przewlekłe zapalenie trzustki występuje częściej u kobiet między 20 a 40 rokiem życia oraz u mężczyzn po 50 roku życia.

Badania dodatkowe

Rozpoznanie ustala się na podstawie historii choroby (wywiadu lekarskiego), objawów i wyników badań klinicznych. Lekarz ocenia również, jak prawdopodobne są alternatywne rozpoznania. Ponieważ spożywanie alkoholu jest jedną z głównych przyczyn przewlekłego zapalenia trzustki, pytanie o regularne spożywanie alkoholu jest ważne dla lekarzy prowadzących.

Z reguły konieczne są badania krwi oraz badania obrazowo-diagnostyczne. Umożliwiają one dokładną ocenę uszkodzeń trzustki. Może to obejmować ultrasonografię (USG), tomografię komputerową (CT), rezonans magnetyczny (MRI), a w razie potrzeby także specjalne badania z pobraniem i analizą próbki tkanki.

Leczenie

Ogólne informacje

Oprócz łagodzenia bólu głównym celem leczenia jest opóźnienie postępu destrukcji trzustki i wyrównanie istniejących niedoborów. Pacjentom należy dostarczać niezbędnych enzymów w postaci tabletek oraz odpowiednio zbilansowaną dietę.

Nie ma specjalnych, jednolitych zaleceń dotyczących diety w zapalenie trzustki. U niektórych chorych korzystne może być pewne ograniczenie spożycia tłuszczu. Niewskazana jest ogólna dieta niskotłuszczowa, gdyż prowadzi ona również do zmniejszenia wchłaniania ważnych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Pozytywny wpływ ma spożywanie 4 do 6 mniejszych posiłków dziennie, zamiast 3 dużych.

Aby zapobiec pogłębianiu się choroby, niezbędna jest konsekwentna abstynencja od alkoholu. Palenie nasila niszczenie tkanki trzustki, opóźnia jej gojenie. Dlatego kluczowe znaczenie ma również rzucenie palenia. 

Jeśli pacjent ma cukrzycę, należy również dostosować dietę do choroby i w razie potrzeby przepisać leki.

Leki i suplementy diety

W leczeniu przewlekłego zapalenia trzustki można stosować następujące leki:

Środki przeciwbólowe

Środki przeciwbólowe powinny być stosowane w odpowiednich ilościach. Odbywa się to zgodnie z tzw. drabiną analgetyczną WHO:

  • stopień 1: nieopioidy, najlepiej paracetamol
  • stopień 2: słabo działające opioidy, najlepiej tramadol
  • stopień 3: silnie działające opioidy, najlepiej oksykodon

Dodatkowo można stosować pregabalinę jako dodatek do innych leków w terapii bólu.

Enzymy trzustkowe

W przypadku tłustych stolców, biegunki, wzdęć, nudności i wymiotów enzymy trzustkowe (pankreatyna) w postaci tabletek mogą poprawić wchłanianie składników odżywczych w jelicie. Mogą też pomóc w uśmierzeniu bólu, a tym samym poprawić jakość życia.

Suplementy żywieniowe

Suplementy diety z witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach mogą wyrównać istniejący niedobór witamin.

Leczenie cukrzycy

W przypadku cukrzycy może być konieczne leczenie tabletkami lub insuliną.

Interwencje endoskopowe

Jeżeli w wyniku przewlekłego zapalenia trzustki powstają zrosty, które np. utrudniają odpływ żółci lub wydzieliny trzustkowej, albo tworzą się kamienie żółciowe lub torbiele rzekome, powikłania te można leczyć za pomocą zabiegów endoskopowych.

Operacja

Powikłania PZT (np. zwężenie odźwiernika żołądka, torbiele rzekome trzustki, zwężenie dróg żółciowych, poszerzenie przewodu trzustkowego, kamica przewodu trzustkowego i uporczywy ból), w którcy nie wystarcza zabieg endoskopowy mogą wymagać operacji chirurgicznej brzucha.

W przypadku długotrwałego bólu wymagającego stosowania leków przeciwbólowych należy stosować leczenie interwencyjne lub chirurgiczne.

Rokowanie

Powikłania rozwijają się u 20–60% pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki:

  • blizny prowadzące do niedrożności dużego przewodu żółciowego lub przewodu wydzielniczego trzustki
  • powstawanie torbieli rzekomych trzustki
  • guzy zapalne, rak trzustki
  • zakrzepice w naczyniach brzusznych
  • przewlekły zespół bólowy
  • osteoporoza
  • cukrzyca

Oczekiwana długość życia jest skrócona w porównaniu z normalną populacją. Przeżycie 10-letnie pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki wynosi 70%, 20-letnie 45%.

Najważniejszymi środkami, oprócz opcji leczniczych i chirurgicznych oraz odpowiedniej diety, jest niepicie alkoholu, a także, jeśli to konieczne, rzucenie palenia. Działania te mogą znacznie spowolnić postęp choroby.

Dodatkowe informacje

Autorka

  • Prof. dr hab. Tomasz Tomasik, (recenzent)
  • Marcin Major, (recenzent)
  • Susanna Allahwerde, (redaktor/recenzent)

Link lists

Authors

Previous authors

Updates

Gallery

Snomed

Click to edit

References

Based on professional document Przewlekłe zapalenie trzustki. References are shown below.

  1. Majumder S, Chari T. Chronic pancreatitis. Lancet. 2016; 387: 1957-66. www.sciencedirect.com
  2. Mayerle J, Hoffmeister A, Werner J, et al. Clinical Practice Guideline: Chronic pancreatitis –definition, etiology, investigation and treatment. Dtsch Arztebl Int. 2013; 110: 387-93. DOI: 10.3238/arztebl.2013.0387 DOI
  3. Etemad B, Whitcomb DC. Chronic pancreatitis: diagnosis, classification, and new genetic developments. Gastroenterology. 2001 Feb; 120(3): 682-707. doi: 10.1053/gast.2001.22586. PMID: 11179244. PubMed
  4. Setiawan VW, Pandol SJ, Porcel J, et al. Prospective Study of Alcohol Drinking, Smoking, and Pancreatitis: The Multiethnic Cohort. Pancreas. 2016 Jul; 45(6): 819-25. doi: 10.1097/MPA.0000000000000657. PMID: 27171516; PMCID: PMC4905778.
  5. Chen WX, Zhang WF, Li B, et al. Clinical manifestations of patients with chronic pancreatitis. Hepatobiliary Pancreat Dis Int. 2006; 5: 133-7. PubMed
  6. Keller J, Layer P. Idiopathic chronic pancreatitis. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2008; 22: 105-13. doi: 10.1016/j.bpg.2007.10.006. www.ncbi.nlm.nih.gov
  7. Ravi Kanth VV, Nageshwar Reddy D. Genetics of acute and chronic pancreatitis: An update. World J Gastrointest Pathophysiol. 2014 Nov 15; 5: 427-37. www.ncbi.nlm.nih.gov
  8. Rosendahl J, Bödeker H, Mössner J, Teich N. Hereditary chronic pancreatitis. Orphanet Journal of Rare Diseases. 2007; 2: 1. doi:10.1186/1750-1172-2-1. www.ncbi.nlm.nih.gov
  9. Finkelberg DL, Sahani D, Deshpande V, Brugge WR. Autoimmune pancreatitis. N Engl J Med. 2006; 355: 2670-6. PubMed
  10. Löhr J, Dominguez-Munoz E, Rosendahl J, et al. United European Gastroenterology evidence-based guidelines for the diagnosis and therapy of chronic pancreatitis (HaPanEU). United European Gastroenterol J. 2017; 5: 153-99. www.ncbi.nlm.nih.gov
  11. Brock C, Moller Nielsen L, Lelic D, et al. Pathophysiology of chronic pancreatitis. World J Gastroenterol. 2013; 19: 7231-40. www.ncbi.nlm.nih.gov
  12. Schneider A, Löhr J, Singer M. The M-ANNHEIM classification of chronic pancreatitis: introduction of a unifying classification system based on a review of previous classifications of the disease. J Gastroenterol. 2007; 42: 101-19. doi:10.1007/s00535-006-1945-4 DOI
  13. Catalano MF, Sahai A, Levy M, et al. EUS-based criteria for the diagnosis of chronic pancreatitis: the Rosemont classification. Gastrointest Endosc. 2009; 69: 1262-3. PubMed
  14. Hollerbach S, Klamann A, Topalidis T, Schmiegel WH. Endoscopic ultrasonography (EUS) and fine-needle aspiration (FNA) cytology for diagnosis of chronic pancreatitis. Endoscopy. 2001; 33: 824-31. PubMed
  15. Remer EM, Baker ME. Imaging of chronic pancreatitis. Radiol Clin North Am. 2002; 40: 1229-42. PubMed
  16. Barlowe TS, Koliani-Pace JL, Smith KD, et al. Effects of Medical Cannabis on Use of Opioids and Hospital Visits by Patients With Painful Chronic Pancreatitis. Clin Gastroenterol Hepatol. 2019. Epub ahead of print. doi:10.1016/j.cgh.2019.01.018 DOI
  17. Mössner J, Keim V. Therapy with pancreatic enzymes. Dtsch Arztebl Int. 2011; 108: 578-82. doi:10.3238/arztebl.2011.0578 DOI
  18. Jacobson BC, Baron TH, Adler DG, et al., for the American Society for Gastrointestinal Endoscopy. ASGE guideline: the role of endoscopy in the diagnosis and the management of cystic lesions and inflammatory fluid collections of the pancreas. Gastrointest Endosc. 2005; 61: 363-70. PubMed
  19. Rosch T, Daniel S, Scholz M, et al., for the European Society of Gastrointestinal Endoscopy Research Group. Endoscopic treatment of chronic pancreatitis: a multicenter study of 1000 patients with long-term follow-up. Endoscopy. 2002; 34: 765-71. PubMed
  20. Sharma SS, Bhargawa N, Govil A. Endoscopic management of pancreatic pseudocyst: a long-term follow-up. Endoscopy. 2002; 34: 203-7. PubMed
  21. Guda NM, Partington S, Freeman ML. Extracorporeal shock wave lithotripsy in the management of chronic calcific pancreatitis: a meta-analysis. JOP 2005; 6: 6-12. PubMed
  22. Dumonceau JM, Costamagna G, Tringali A, et al. Treatment for painful calcified chronic pancreatitis: extracorporeal shock wave lithotripsy versus endoscopic treatment: a randomised controlled trial. Gut. 2007; 56: 545-52. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  23. Barry K. Chronic Pancreatitis: Diagnosis and Treatment. Am Fam Physician. 2018; 97: 385-93. www.aafp.org
  24. Kalady MF, Broome AH, Meyers WC, Pappas TN. Immediate and long-term outcomes after lateral pancreaticojejunostomy for chronic pancreatitis. Am Surg. 2001; 67: 478-83. PubMed
  25. Nealon WH, Matin S. Analysis of surgical success in preventing recurrent acute exacerbations in chronic pancreatitis. Ann Surg. 2001; 233: 793-800. PubMed
  26. Jimenez RE, Fernandez-del Castillo C, Rattner DW, et al. Outcome of pancreaticoduodenectomy with pylorus preservation or with antrectomy in the treatment of chronic pancreatitis. Ann Surg. 2000; 231: 293-300. PubMed
  27. Durlik M, Baumgart K. Przeszczepienie trzustki u pacjenta po całkowitej pankreatektomii z powodu przewlekłego zapalenia trzustki – pierwszy przypadek w Polsce. Polish Journal of Surgery; 2016, 88(2): 182 - 186. ppch.pl
  28. Bang UC, Benfield T, Hyldstrup L, et al. Mortality, cancer, and comorbidities associated with chronic pancreatitis: a Danish nationwide matched-cohort study. Gastroenterology. 2014 Apr; 146(4): 989-94. PubMed
  29. Freelove R, Walling AD. Pancreatic cancer: diagnosis and management. Am Fam Physician. 2006; 73: 485-92. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  30. Haaber AB, Rosenfalck AM, Hansen B, et al. Bone mineral metabolism, bone mineral density, and body composition in patients with chronic pancreatitis and pancreatic exocrine insufficiency. Int J Pancreatol. 2000; 27: 21-7. PubMed
  31. Ammann RW. The natural history of alcoholic chronic pancreatitis. Intern Med. 2001; 40: 368-75. PubMed