Co to jest dyspepsja czynnościowa?

Definicja

Dyspepsja czynnościowa to zespół objawów związanych z dyskomfortem w górnej części jamy brzusznej, takich jak uczucie pełności, ból czy pieczenie w okolicy żołądka, przy braku dowodów na zapalenie błony śluzowej żołądka. W przeszłości dyspepsję czynnościową określano również mianem „żołądka drażliwego”.

Objawy

Do charakterystycznych objawów dyspepsji czynnościowej należą ból i/lub dyskomfort w okolicy żołądka, uczucie pełności, nudności, wymioty, wzdęcia, cofanie się kwasu żołądkowego, zgaga oraz szybkie uczucie sytości. U około 30% pacjentów występuje także zespół jelita drażliwego (IBS) z objawami takimi jak zaparcia, biegunki i wzdęcia. W przypadku, gdy głównymi objawami są zgaga i refluks, możliwe, że pacjent ma chorobę refluksową przełyku (GERD).

Objawy alarmowe, które powinny skłonić do dalszej diagnostyki, obejmują:

• Pierwsze wystąpienie objawów u osób powyżej 40. roku życia
• Nasilanie się dolegliwości
• Zaburzenia snu związane z objawami
• Powtarzające się wymioty, w tym krwawe
• Problemy z połykaniem
• Utrata masy ciała
• Gorączka o nieznanej przyczynie
• Krew w stolcu lub zmiany w rytmie wypróżnień

Przyczyny

Dokładna przyczyna dyspepsji czynnościowej nie jest w pełni poznana, ale istnieje kilka teorii. Może to być wynik osłabienia bariery śluzówkowej przewodu pokarmowego, co ułatwia substancjom drażniącym przedostawanie się z jelita do tkanek i wywoływanie reakcji zapalnych. Często układ nerwowy przewodu pokarmowego reaguje nadmiernie na sygnały, co może prowadzić do zaburzeń motoryki żołądka. Dodatkowo zmiany w mikrobiomie jelitowym, na przykład w wyniku zakażenia Helicobacter pylori, mogą sprzyjać rozwojowi dyspepsji. Stres psychologiczny i lęki również mogą zaostrzać objawy, a czynniki genetyczne mogą odgrywać rolę w predyspozycji do tej choroby.

Częstotliwość występowania

Dyspepsja czynnościowa jest dość powszechna – około 20% populacji doświadcza takich dolegliwości od czasu do czasu. Objawy mogą mieć różne nasilenie i wpływać na jakość życia, co skłania niektóre osoby do poszukiwania porady lekarskiej. Kobiety są nieco bardziej narażone na rozwój tej choroby, a jej częstość zmniejsza się z wiekiem.

Badania dodatkowe

Aby postawić diagnozę, lekarz uwzględnia czas trwania, nasilenie oraz charakter objawów. W trakcie wywiadu pacjent powinien opisać, jak często występuje ból, jakie są jego czynniki wyzwalające i jak sobie z nim radzi. Należy również poinformować lekarza o innych objawach, które mogą występować w różnych częściach ciała, jak bóle głowy, mięśni czy klatki piersiowej.

Badanie fizykalne zazwyczaj nie wykazuje żadnych nieprawidłowości, poza możliwą tkliwością w nadbrzuszu. Niemniej jednak, różnicowanie dyspepsji czynnościowej od innych chorób, takich jak zapalenie żołądka czy wrzody żołądka, bywa trudne, ponieważ objawy mogą być podobne. W związku z tym, lekarz może zlecić dalsze badania, takie jak gastroskopia, USG, kolonoskopia czy badania krwi, w celu wykluczenia innych schorzeń.

Badania krwi najczęściej służą ocenie wartości hemoglobiny, poziomów stanów zapalnych, funkcji wątroby oraz wykryciu nietolerancji pokarmowych. W dyspepsji czynnościowej wyniki te są zazwyczaj w normie.

W razie podejrzenia nietolerancji pokarmowych mogą być również zalecane testy oddechowe, a w przypadku trudniejszych do zdiagnozowania przypadków – tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.

Leczenie

Podstawowym celem leczenia dyspepsji czynnościowej jest złagodzenie objawów i zapewnienie pacjentowi poczucia bezpieczeństwa, że nie cierpi na poważną chorobę. Warto współpracować z lekarzem, analizując pojawiające się dolegliwości:

• Czy istnieje jakiś wzorzec objawów?
• Czy występują czynniki ryzyka?
• Czy objawy nasilają się w związku ze stresem lub niepokojem?

Redukcja stresu i lęków ma duże znaczenie w leczeniu dyspepsji czynnościowej. Pomocne mogą być techniki relaksacyjne, takie jak joga, trening autogenny czy progresywna relaksacja mięśni. Dodatkowo, regularność posiłków, odpowiednia higiena snu, aktywność fizyczna oraz rzucenie palenia mogą znacząco poprawić samopoczucie pacjentów.

Podczas epizodów dyskomfortu warto unikać pokarmów, które mogą pogarszać objawy. Prowadzenie dziennika żywieniowego lub dziennika objawów może pomóc w identyfikacji produktów wywołujących dolegliwości.

Leczenie farmakologiczne

W przypadku, gdy zgaga jest dominującym objawem, pomocne mogą okazać się leki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego, takie jak inhibitory pompy protonowej (IPP). Należy jednak pamiętać, że leki te nie powinny być stosowane długoterminowo – zaleca się terapię przez maksymalnie 4 tygodnie, a odstawienie leku powinno odbywać się stopniowo, aby uniknąć nasilenia objawów po zaprzestaniu leczenia.

Skuteczne mogą być również preparaty naturopatyczne na bazie roślin, takie jak mięta pieprzowa, olej kminkowy, chroszcz nagołodygowy, piołun, arcydzięgiel, rumianek czy melisa.

W przypadku współistniejących zaburzeń psychicznych, takich jak depresja lub lęk, leki przeciwdepresyjne mogą być pomocne w łagodzeniu dolegliwości bólowych.

Jeśli u pacjenta zdiagnozowano zakażenie Helicobacter pylori, leczenie tej bakterii może przynieść poprawę u 10-15% pacjentów.

Rokowanie

Dolegliwości związane z dyspepsją czynnościową mogą pojawiać się i ustępować, a ich nasilenie jest zmienne. Wiele osób odnajduje ulgę dzięki świadomości, że objawy te nie świadczą o poważnej chorobie. U niektórych pacjentów jednak dolegliwości utrzymują się mimo terapii i diagnostyki.

Dyspepsja czynnościowa jest schorzeniem niegroźnym, choć może wiązać się z przewlekłym bólem. Badania pokazują, że nawet osoby z przewlekłą dyspepsją czynnościową nie mają zwiększonego ryzyka rozwoju raka żołądka.

Dodatkowe informacje

• Zakażenie Helicobacter pylori
• Zgaga
• Zespół jelita drażliwego
• Dyspepsja czynnościowa – informacje dla personelu medycznego.

Autorka

• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny, Berlin