Diagnoza raka macicy – i co dalej?

Każdy, kto staje w obliczu diagnozy raka, początkowo ma wiele pytań.

• Co będzie dalej?
• Czy leczenie zakończy się sukcesem?
• Czy po jego zakończeniu nadal będę czuła się kobietą?

W okresie po diagnozie i terapii wiele osób dotkniętych chorobą przeżywa kryzys emocjonalny. Niepewność i lęk są całkowicie naturalną reakcją. Diagnoza raka jest odczuwana jako duży stres w życiu człowieka. Poniżej można znaleźć więcej informacji na temat raka macicy. Ponadto wyjaśniono różnorodne opcje terapii i dalsze środki wsparcia.

Niniejszy artykuł dla pacjentek jest skierowany przede wszystkim do samych chorych, ale może być również przydatny dla członków ich rodzin i innych zainteresowanych osób. Nawet jeśli pisemna informacja dla pacjentek nie jest w stanie odpowiedzieć na wszystkie pytania, może przynajmniej pomóc w uzyskaniu wstępnego oglądu sytuacji. Zawiera ona podstawowe dane i może wyjaśnić ewentualne nieporozumienia.

Rak macicy (rak endometrium, rak trzonu macicy)

Każdego roku w Europie u około 13 kobiet na 100 000 mieszkańców diagnozuje się raka macicy. Jest to czwarty co do częstości występowania typ raka u kobiet w USA. Tylko w rzadkich przypadkach dotyczy kobiet w wieku poniżej 40. roku życia. U wielu kobiet rak jest wykrywany wcześnie, gdyż wcześnie daje zauważalne objawy, szanse na wyleczenie są zatem duże.

Raka endometrium, czyli raka trzonu macicy, nie należy mylić z rakiem szyjki macicy, który zajmuje szyjkę macicy – są to dwie zupełnie inne choroby. Rak endometrium (rak trzonu macicy) to złośliwy nowotwór, który wywodzi się z błony śluzowej wyściełającej macicę. Typowymi objawami raka trzonu macicy są nieregularne krwawienia lub krwawa wydzielina z pochwy. U niektórych kobiet rak zostaje wykryty przypadkowo podczas łyżeczkowania jamy macicy z innych powodów.

Macica

Macica (łac. uterus) jest mniej więcej wielkości gruszki i waży od 40 do 70 gramów. Ściana macicy składa się z warstwy mięśni o grubości około jednego centymetra i od wewnątrz wyścielona jest błoną śluzową. Część tej błony śluzowej, zwana endometrium, jest regularnie złuszczana podczas menstruacji. Część macicy, która uchodzi do pochwy, nazywana jest szyjką macicy. Po menopauzie endometrium ulega atrofii i wyraźnie traci objętość.

Przyczyny

Ryzyko zachorowania na raka macicy wzrasta wraz z wiekiem. Większość kobiet w momencie rozpoznania ma ponad 50 lat. Najważniejszym czynnikiem wyzwalającym jest wpływ żeńskiego hormonu płciowego – estrogenu, zwłaszcza jeśli występuje on w wysokich stężeniach przez dłuższy czas, jak ma to miejsce np. w przypadku długotrwałego stosowania preparatów estrogenowych jako hormonalnej terapii zastępczej w przeszłości. Istnieją dowody na to, że długotrwałe stosowanie preparatów złożonych zawierających estrogen/progestagen po menopauzie również zwiększa ryzyko rozwoju raka macicy. Z kolei stosowanie pigułki antykoncepcyjnej lub hormonalnej wkładki wewnątrzmacicznej wydaje się zmniejszać ryzyko zachorowania na raka macicy.

Nadwaga jest istotnym czynnikiem ryzyka, ponieważ prowadzi do zwiększonej produkcji estrogenów w tkance tłuszczowej. Stymuluje to wzrost błony śluzowej macicy, co z kolei może prowadzić do raka endometrium. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała i aktywność fizyczna mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy.

Innymi czynnikami ryzyka są guzy wytwarzające estrogeny, zespół policystycznych jajników, cukrzyca, napromieniowanie i długotrwałe leczenie tamoksyfenem w terapii raka piersi.

Badania dodatkowe

Każdy przypadek krwawienia z dróg rodnych po menopauzie powinien być sprawdzony przez lekarza.

W przypadku podejrzenia raka macicy lekarz rodzinny skieruje Cię do ginekologa lub na oddział ginekologiczny do szpitala. Rozpoznanie potwierdza badanie histopatologiczne endometrium. W trakcie zabiegu wyłyżeczkowania (abrazji) pobiera się z macicy próbkę tkanki (biopsję), a w razie potrzeby wykonuje się również histeroskopię.

Ponadto przeprowadzane jest ogólne badanie ginekologiczne i badanie ultrasonograficzne miednicy. Jeśli istnieje podejrzenie, że rak się rozprzestrzenił, konieczne mogą być dalsze badania, np. tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI). Na koniec zwykle wykonuje się badanie rentgenowskie klatki piersiowej (RTG klatki piersiowej), aby sprawdzić, czy nie pojawiły się przerzuty do płuc.

Terapia

Lekarz zaproponuje leczenie dostosowane do konkretnej sytuacji. Tworzenie indywidualnego planu terapii oparte jest na wieloletnim doświadczeniu międzynarodowym i krajowym.

Najważniejszym punktem terapii jest chirurgiczne usunięcie guza macicy. Macica jest usuwana w całości, łącznie z jajowodami i jajnikami. Zabieg ten nazywany jest całkowitą histerektomią z obustronną adneksektomią. Czasami jednocześnie usuwa się węzły chłonne (limfadenektomia) i sieć większą (omentektomia) w jamie brzusznej.

Grupa niskiego ryzyka

Po operacji macica jest szczegółowo badana pod mikroskopem. Jeśli wynik histopatologiczny wskazuje na mało agresywne komórki nowotworowe, a rozrost guza nie przekroczył połowy grubości ściany macicy, pacjentkę zalicza się do grupy niskiego ryzyka. W takim przypadku zwykle nie jest konieczne dalsze leczenie.

Grupa wysokiego ryzyka

Jeśli wynik badania histopatologicznego wskazuje na obecność bardzo złośliwych komórek nowotworowych, a guz przerósł ponad połowę ściany macicy, pacjentka należy do grupy wysokiego ryzyka. Dotyczy to również sytuacji, gdy choroba rozprzestrzeniła się na inne organy9+-. W grupie wysokiego ryzyka po operacji zwykle zalecana jest chemioterapia lub radioterapia.

Terapia hormonalna

Żeński hormon płciowy estrogen często działa stymulująco na wzrost komórek nowotworowych w macicy. Z kolei progesteron, który również występuje naturalnie w organizmie, może w niektórych przypadkach hamować wzrost guza. Jeśli guz nie jest bardzo agresywny, szanse na skuteczność terapii hormonalnej są największe. Wstępne stadia raka macicy, tzw. hiperplazje, mogą być również leczone gestagenami. Hormonalna wkładka domaciczna z lewonorgestrelem może być stosowana profilaktycznie oraz w celu leczenia zmian przedrakowych (hiperplazji).

Radioterapia

Radioterapia może być stosowana w celu wyeliminowania komórek rakowych, które pozostają w organizmie, ma na celu zapobieganie nawrotom raka macicy po operacji. W zależności od stadium rozprzestrzenienia się choroby, radioterapia może być miejscowa (materiał promieniujący wprowadzany jest do pochwy za pomocą aplikatora) lub zewnętrzna (napromieniany jest cały obszar miednicy). Terapia ta odbywa się w kilku sesjach; jest bezbolesna i trwa za każdym razem tylko kilka minut. Napromienianie miejscowe powtarza się sześciokrotnie, napromienianie zewnętrzne wykonuje się pięć dni w tygodniu przez łącznie pięć do sześciu tygodni.

Działania niepożądane

Radioterapia podawana jest w małych dawkach. Doświadczenie pokazuje, że dzięki temu działania niepożądane utrzymują się na jak najniższym poziomie. Dla niektórych pacjentek oznacza to, że mogą prowadzić normalne życie bez znacznego dyskomfortu związanego z terapią. Zawsze jednak należy zakładać, że mogą wystąpić pewne dolegliwości. U większości osób skóra staje się zaczerwieniona, podobnie jak w przypadku łagodnego oparzenia słonecznego. W innych przypadkach skóra staje się bardziej brązowa i nieco grubsza. Stan ten może utrzymywać się do roku lub dłużej po leczeniu. Inne potencjalne działania niepożądane to biegunka, zmęczenie i nudności.

Jeśli w wyniku naświetlania odczuwasz dyskomfort, zapytaj jak można go złagodzić. Personel zajmujący się radioterapią jest często bardzo doświadczony w radzeniu sobie ze skutkami ubocznymi. W poradniku dla pacjentów Zalecenia żywieniowe dla pacjentów onkologicznych można znaleźć porady dotyczące łagodzenia szczególnie częstych dolegliwości.

W przypadku radioterapii możliwe są również późne działania niepożądane. Jeśli jajniki zostaną usunięte chirurgicznie lub napromienione, produkcja hormonów ustaje. Młodsze kobiety wchodzą wtedy przedwcześnie w menopauzę. Terapia hormonalna może pomóc złagodzić niektóre objawy fizyczne. Wwiele kobiet dotkniętych tą sytuacją postrzega ją jako poważne obciążenie psychiczne – młodsze kobiety są szczególnie zaniepokojone faktem, że nie mogą już mieć dzieci.

Częstym działaniem niepożądanym radioterapii jest suchość pochwy, która może powodować dyskomfort podczas stosunku płciowego. Zwykle można to całkowicie lub częściowo złagodzić poprzez miejscowe leczenie estrogenami w postaci maści lub czopków dopochwowych. Więcej na ten temat można przeczytać w poradniku dla pacjentów Rak a seksualność. Pacjentki często zastanawiają się, czy same są radioaktywne w wyniku radioterapii. Tak nie jest; nie narażasz w żaden sposób ludzi wokół siebie na ryzyko związane z promieniowaniem.

Chemioterapia

Chemioterapia to leczenie farmakologiczne za pomocą toksyn komórkowych, tzw. cytostatyków. Często wykonuje się ją dodatkowo po operacji, jeśli pacjentka należy do grupy wysokiego ryzyka. Chemioterapia może być również przydatna w przypadku nawrotów choroby.

Rozsiew guza

Rak macicy może rosnąć w dół do szyjki macicy lub przez ścianę macicy i rozprzestrzeniać się do sąsiednich narządów, a także obejmować naczynia krwionośne i limfatyczne. Może to spowodować rozprzestrzenienie się (przerzuty) nowotworu do innych części ciała.

Przebieg i rokowanie

Lekarz będzie przeprowadzał badania kontrolne co 3 miesiące przez pierwsze 2-3 lata po terapii, następnie co 6 miesięcy do 5. roku, a po tym czasie co roku.

Po zakończeniu terapii może dojść do nawrotu choroby, który wymaga ponownego leczenia (operacja, radioterapia, ewentualnie chemioterapia). Rokowanie w leczeniu nawrotów jest dobre we wczesnej fazie.

U chorych z grupy niskiego ryzyka wskaźnik przeżycia 5-letniego wynosi 95%. W przypadku raka macicy wysokiego ryzyka po 5 latach żyje nadal 20-70% pacjentek.

Informacje są ważne

Istotne jest, aby zrozumieć kontekst porad udzielanych przez lekarza. Zadawaj konkretne pytania, jeśli czegoś nie rozumiesz. Aktywnie angażując się w temat choroby i możliwości leczenia, zapewnisz sobie najlepsze możliwe wsparcie.

Podczas leczenia możesz skorzystać z pomocy psychoonkologa.

Po zakończeniu terapii masz prawo do programu rehabilitacji.

Dodatkowe informacje

• Rak endometrium – Informacje dla lekarzy
• Mięsak macicy – Informacje dla lekarzy

Autorzy

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Julia Trifyllis, dr n. med., specjalista w dziedzinie ginekologii i położnictwa, Münster/W.