Czym jest brak pierwszej miesiączki?

• O braku pierwszej miesiączki (pierwotnym braku miesiączki) mówimy wtedy, gdy u dziewcząt do końca 14 roku życia nie wystąpiła miesiączka, nie nastąpił rozwój piersi, brakuje owłosienia łonowego, a wzrost jest opóźniony.
• Z pierwotnym brakiem miesiączki mamy również do czynienia, gdy przy normalnie rozwiniętych oznakach dojrzewania (piersi, owłosienie, wzrost), do końca 16. roku życia nie wystąpiła miesiączka.

Częstość występowania

• Szacuje się, że pierwotny brak miesiączki dotyczy 3-5% kobiet w wieku rozrodczym. 

W jaki sposób regulowana jest miesiączka?

• Menstruacja jest regulowana przez precyzyjną grę hormonów produkowanych w mózgu (w podwzgórzu i w przysadce mózgowej) oraz w jajnikach.
• Na początku okresu dojrzewania zwykle zwiększa się produkcja hormonów w podwzgórzu i przysadce mózgowej. W rezultacie rozwijają się jajniki, stymulując owulację i produkcję hormonów.
• Hormony płciowe produkowane w jajnikach oddziałują na błonę śluzową macicy i wywołują krwawienie.
• Jeśli miesiączka nie występuje w okresie dojrzewania, przyczyną mogą być wady lub choroby przysadki mózgowej lub jajników. Mogą też występować wady genetyczne lub wady rozwojowe narządów płciowych. Wszystkie te choroby są stosunkowo rzadkie.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Opóźnione dojrzewanie
  • Jest to najczęstsza przyczyna. Nie jest to choroba, a jedynie opóźnienie rozwojowe.
  • Większość dziewcząt osiąga dojrzałość płciową w wieku od 10 do 12 lat.
  • Różnice są jednak duże, początek dojrzewania dziedziczy się po rodzicach.
• Zespół policystycznych jajników 
  • Jest to najczęstsze zaburzenie równowagi hormonalnej u kobiet i częsta przyczyna braku miesiączki.
  • Objawy to zwiększone owłosienie ciała (hirsutyzm), trądzik, brak miesiączki lub długie przerwy w miesiączkowaniu, nadwaga i zaburzenia płodności (niepłodność).
• Jadłowstręt psychiczny (łac. anorexia nervosa)
  • W anoreksji (jadłowstręcie psychicznym) występuje zaburzenie samooceny i postrzegania obrazu własnego ciała. Osoby cierpiące na anoreksję uważają się za zbyt grube, nawet jeśli mają niedowagę.
  • Osoby dotknięte tym zaburzeniem starają się jak najwięcej schudnąć, nierzadko poprzez odmowę jedzenia i intensywny trening, aby jeszcze bardziej zmniejszyć masę ciała.
  • Miesiączka zwykle ustaje, gdy waga spada poniżej 50 kg.
• Nadmierna aktywność sportowa
  • Brak krwawienia miesiączkowego może występować u młodych dziewcząt i kobiet, które intensywnie ćwiczą.
  • Ponad 15 godzin intensywnych ćwiczeń tygodniowo może spowodować zatrzymanie krwawienia miesiączkowego.
• Cierpienie psychiczne
  • Każda forma stresu fizycznego lub psychicznego może prowadzić do opóźnienia wystąpienia miesiączki. Często występuje skłonność genetyczna.
• Ciąża
  • Zawsze powinna być brana pod uwagę jako możliwa przyczyna u dziewcząt i kobiet w wieku rozrodczym.

Rzadkie przyczyny

• Nadczynność tarczycy (hipertyreoza)
• Typowe objawy to kołatanie serca, zmęczenie, nerwowość, drażliwość, utrata masy ciała mimo dobrego apetytu, zwiększona potliwość, nietolerancja ciepła. 
• U osób młodych najczęstszą przyczynę nadczynności tarczycy stanowi choroba Gravesa-Basedowa.
• Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza)
  • Występuje u około 1% populacji. Choroba dotyka kobiet nawet 5 razy częściej niż mężczyzn.
  • Typowe objawy to apatia, nietolerancja zimna, bóle mięśniowe, zwiększona potrzeba snu, niewielki przyrost masy ciała, zaparcie, zawroty głowy, zaburzenia czucia, suchość skóry, wypadanie włosów i zmiana barwy głosu.
• Guz przysadki mózgowej
  • Może prowadzić do zmian hormonalnych, a tym samym do braku miesiączki.
  • U wielu kobiet brak miesiączki jest jedynym objawem, ale występuje również wydzielanie mleka z piersi, obniżone libido, suchość pochwy oraz zmniejszenie gęstości kości (osteoporoza).
• Zespół Turnera (zaburzenie chromosomalne)
  • Typowe cechy to: krótki wzrost, opóżnienie dojrzewania, krótka, szeroka szyja, wysokie podniebienie, szeroko rozstawione sutki, odchylone ustawienie łokci, krótsze dłonie i stopy.
  • Diagnozę można postawić już w trakcie diagnostyki prenatalnej (przed urodzeniem) lub po urodzeniu. Często jednak następuje to dopiero podczas stwierdzenia niskiego wzrostu, braku dojrzewania lub miesiączki bądź po wielokrotnych poronieniach u matki.
• Silnie rozwinięta błona dziewicza (hymen) lub inne bariery uniemożliwiające wydostawanie się wydzieliny miesiączkowej przez pochwę (atrezja błony dziewiczej lub przegroda pochwy)
• Inne rzadkie wrodzone wady rozwojowe lub zaburzenia hormonalne

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Należy ograniczyć nadmierne odchudzanie lub uprawianie sportów wyczynowych.
• Możliwości samodzielnej terapii są ograniczone, choroba ta wymaga leczenia pod nadzorem lekarza.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Jeśli w 15. roku życia nie wystąpiła jeszcze miesiączka, brak jest rozwoju piersi i owłosienia łonowego, a wzrost jest zaburzony.
• Jeżeli po ukończeniu 16. roku życia miesiączka jeszcze nie wystąpiła, ale piersi i owłosienie łonowe są rozwinięte, a wzrost jest prawidłowy.

U lekarza

Historia choroby

Lekarz zada następujące pytania:

• Czy wystąpiła już miesiączka?
• Ile lat miała matka, gdy miała pierwszą miesiączkę? Ewentualnie, krwawienie menstruacyjne u siostry/sióstr?
• Czy odbyłaś stosunek seksualny?
• Czy uprawiasz sport wyczynowy lub intensywnie trenujesz?
• Czy stosujesz zdrową i zbilansowaną dietę?
• Czy występują problemy ze zdrowiem psychicznym?
• Kiedy rozpoczął się rozwój piersi?
• Czy w okolicy narządów płciowych i pod pachami pojawiły się włosy łonowe?
• Czy wystąpiły jakieś bóle w podbrzuszu?
• Jeśli tak, to czy ból występował raz w miesiącu?
• Czy w rodzinie występują jakieś poważne choroby?
• Czy stosowano chemioterapię lub radioterapię?
• Czy zmysł węchu jest nienaruszony?

Badanie lekarskie 

• Wysokość i waga są mierzone i porównywane z prawidłowymi krzywymi wzrostu.
• Czy piersi są rozwinięte i czy występuje owłosienie łonowe i owłosienie pod pachami?
• Czy występują oznaki zauważalnego niskiego wzrostu, szerokiej szyi i szeroko rozstawionych sutków?
• Badanie ginekologiczne może być konieczne na przykład w celu wykrycia zamknięcia pochwy z powodu atrezji błony dziewiczej (zamknięcia pochwy przez błonę dziewiczą) lub innych wad anatomicznych.

Inne badania

• W razie potrzeby wykonuje się badania krwi w celu określenia stężenia różnych hormonów.
• Może zostać przeprowadzony test ciążowy.
• W razie potrzeby wykonuje się badanie ultrasonograficzne wewnętrznych narządów płciowych.
• Ponadto mogą zostać przeprowadzone badania uzupełniające, takie jak zdjęcie rentgenowskie kości, rezonans magnetyczny przysadki mózgowej i laparoskopia.
• W niektórych przypadkach przydatna może być diagnostyka genetyczna (określenie kariotypu).

Skierowanie do specjalisty

• Jeśli do 16. roku życia nie wystąpiło krwawienie miesiączkowe, zdecydowanie zaleca się konsultację ginekologiczną.
• Badanie ginekologiczne należy przeprowadzić również w przypadku całkowitego zamknięcia błony dziewiczej lub pochwy.

Autorka

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden