Układ limfatyczny

Układ limfatyczny pełni istotną rolę w organizmach ssaków, zbierając nadmiar płynów oraz substancji odpadowych z tkanek ciała. Współpracuje z układem krwionośnym, zapewniając prawidłowy transport i równowagę płynów w organizmie. Kluczowym elementem układu limfatycznego są naczynia limfatyczne, które odpowiadają za zbieranie płynów (limfy) z tkanek i ich transport do krwiobiegu.

Układ limfatyczny

Proces filtracji i przepływ płynów

W organizmach ludzi krew przepływa przez serce, a następnie transportowana jest przez tętnice, tętniczki i dociera do najmniejszych naczyń, zwanych naczyniami włosowatymi. To właśnie w tych naczyniach zachodzi proces filtracji, w którym część płynów, składników odżywczych i białek przechodzi do otaczających tkanek. Naczynia włosowate pełnią zatem ważną rolę w dostarczaniu komórkom tlenu oraz innych substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania.

Większość przefiltrowanego płynu zostaje ponownie wchłonięta przez układ żylny, jednak część, bogata w białka i inne składniki, trafia do układu limfatycznego. Ten układ zbiera nadmiar płynów i różne substancje odpadowe, transportując je w kierunku żył. Naczynia limfatyczne mają zdolność do łączenia się w większe struktury, a płyn jest kierowany ku sercu, gdzie trafia do żył w klatce piersiowej.

Obrzęk limfatyczny

Obrzęk limfatyczny to stan, w którym dochodzi do nadmiernego gromadzenia się płynów limfatycznych w tkankach, prowadząc do ich opuchlizny. Może występować w wyniku różnych przyczyn, w tym uszkodzenia lub zablokowania naczyń limfatycznych, co skutkuje utrudnionym odpływem limfy z tkanek.

Obrzęk limfatyczny dzielimy na dwa główne rodzaje:

• Pierwotny obrzęk limfatyczny – jest to wrodzone zaburzenie, które prowadzi do nieprawidłowego funkcjonowania układu limfatycznego. Często jest wynikiem zaburzeń genetycznych, takich jak zespół Nonne'a-Milroy'a-Meige'a.
• Wtórny obrzęk limfatyczny – pojawia się w wyniku uszkodzenia układu limfatycznego, najczęściej w wyniku operacji nowotworowych, usunięcia węzłów chłonnych, infekcji (np. róża) lub chorób takich jak filarioza (słoniowacizna). W krajach rozwiniętych najczęstszą przyczyną jest leczenie nowotworów, zwłaszcza raka piersi.

Objawy

W przypadku obrzęku limfatycznego często pojawiają się objawy takie jak:

• Opuchlizna (zwłaszcza kończyn) – może się rozwijać stopniowo lub nagle.
• Uczucie ciężkości w dotkniętej kończynie.
• Napięcie, ból i zmniejszona elastyczność skóry.
• Skóra staje się sucha i twardnieje w miarę postępu obrzęku.
• Zwiększone ryzyko infekcji w obrębie obrzękniętej skóry z powodu ograniczonego przepływu krwi.

Diagnostyka obrzęku limfatycznego

Rozpoznanie obrzęku limfatycznego opiera się na wywiadzie medycznym oraz badaniu fizykalnym, które uwzględniają objawy, takie jak opuchlizna i ciężkość kończyny. Czasami konieczne są dodatkowe badania obrazowe, takie jak ultrasonografia, rezonans magnetyczny (RM) lub scyntygrafia układu limfatycznego, w celu dokładnego zdiagnozowania stopnia uszkodzenia układu limfatycznego.

Leczenie obrzęku limfatycznego

Leczenie obrzęku limfatycznego jest wieloaspektowe, a jego celem jest poprawa przepływu limfy oraz złagodzenie objawów. Obejmuje:

• Fizjoterapię – głównie przez kompleksową terapię obkurczającą (CDT), która składa się z manualnego drenażu limfatycznego, bandaży uciskowych oraz ćwiczeń fizycznych.
• Bandażowanie i pończochy uciskowe – stosowanie specjalistycznych bandaży lub pończoch, które pomagają w poprawie odpływu limfy.
• Leczenie chorób podstawowych, takich jak niewydolność serca, choroby nerek czy wątroby, które mogą wpływać na obrzęk limfatyczny.
• Leczenie chirurgiczne – w niektórych przypadkach rozważa się zabiegi chirurgiczne, takie jak liposukcja lub przeszczepienie naczyń limfatycznych, zwłaszcza w przypadku przewlekłych i opornych na leczenie obrzęków.

Co można zrobić samodzielnie?

Oto kilka wskazówek, które mogą pomóc w zarządzaniu obrzękiem limfatycznym:

• Regularna aktywność fizyczna, szczególnie ćwiczenia ruchowe, mogą pomóc w przepływie limfy i poprawie kondycji fizycznej.
• Noszenie bandaży uciskowych lub pończoch przez całą dobę w pierwszej fazie leczenia.
• Unikanie długotrwałego stania lub siedzenia w jednej pozycji, szczególnie z unieruchomionymi kończynami.
• Dbanie o skórę: regularne jej nawilżanie i unikanie urazów, ponieważ obrzęk limfatyczny powoduje zwiększoną podatność skóry na infekcje.
• Zachowanie prawidłowej masy ciała, ponieważ nadwaga może pogłębiać objawy obrzęku limfatycznego.

Rokowanie

Obrzęk limfatyczny to choroba przewlekła, która wymaga długoterminowej opieki. Objawy mogą być różne w zależności od nasilenia choroby i reagowania na terapię. Wczesne wykrycie i rozpoczęcie leczenia mogą znacząco poprawić jakość życia pacjenta oraz zapobiec powikłaniom, takim jak infekcje skóry. Regularne stosowanie zaleceń fizjoterapeutycznych oraz samodzielna dbałość o zdrowie, w tym unikanie urazów, mogą pomóc w zarządzaniu tym schorzeniem.

Zapobieganie

Prewencja obrzęku limfatycznego obejmuje noszenie pończoch uciskowych w przypadku zagrożenia obrzękiem oraz unikanie czynników ryzyka, takich jak otyłość. Regularne ćwiczenia, odpowiednia pielęgnacja skóry i wczesne interwencje fizjoterapeutyczne mogą pomóc w zmniejszeniu ryzyka rozwoju obrzęku limfatycznego lub w opóźnieniu jego postępu.

Dodatkowe informacje

• Nowotwór piersi
• Filarioza i słoniowacizna
• Róża (róża przyranna)
• Niewydolność serca
• Zaburzenie czynności nerek
• Marskość wątroby
• Zakrzepica żył głębokich
• Nadwaga i otyłość
• Obrzęk limfatyczny — informacje dla lekarzy