Co oznacza powiększenie węzłów chłonnych?

Węzły chłonne to centralne stacje układu limfatycznego i obronnego. Tworzą w organizmie rozległą sieć ze stacjami filtrującymi płyn, zwany limfą. Każdy węzeł chłonny zarządza ściśle określonym, czasem bardzo ograniczonym obszarem ciała. Następnie przekazuje swój filtrat do następnej stacji węzłów chłonnych w danym rejonie. Ze względu na te funkcje związane z danym rejonem, lekarze wiedzą, że jeśli np. węzły chłonne pod pachą są powiększone, należy szukać oznak choroby w sąsiednim rejonie.

Komórki limfatyczne w węzłach chłonnych pomagają chronić organizm przed chorobami. Kiedy obce bakterie lub inne patogeny dostają się do organizmu (zakażenie), są one unieszkodliwiane przez komórki gruczołów limfatycznych. Wtedy węzły chłonne powiększają się (limfadenopatia), co w tym przypadku wskazuje po prostu na zdrową czynność układu obronnego.

Gdzie znajdują się węzły chłonne?

Węzły chłonne znajdują się w różnych częściach ciała:

• Duże skupiska węzłów chłonnych znajdują się w jamie brzusznej i klatce piersiowej.
• Ponadto kilka węzłów chłonnych znajduje się na szyi, pod pachami i w pachwinach.
• Ponieważ układ limfatyczny rozprzestrzenia się po całym ciele, węzły chłonne są również obecne w innych częściach ciała, ale zwykle nie można ich tam wyczuć.

W jaki sposób dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych?

Niemal każdy człowiek w pewnym momencie zauważył u siebie powiększone węzły chłonne — np. na szyi lub w pachwinie. Zwykle dochodzi do tego w przebiegu przejściowych zakażeń. Jednak powiększenie węzłów chłonnych może być również objawem poważniejszej choroby.

U zdrowych i sprawnych fizycznie osób węzły chłonne są małe i miękkie. Zwykle są one tak miękkie, że nie można ich wyczuć pod skórą. Kiedy komórki gruczołów limfatycznych w węzłach chłonnych aktywnie walczą z chorobą, węzły powiększają się, można je łatwo wyczuć palcami i często są bolesne.

Węzły chłonne o średnicy większej niż 10 mm wskazują na aktywne zakażenie i tym samym można to interpretować jako możliwy objaw choroby, chociaż niektóre z nich, np., w pachwinie mogą mieć rozmiar do 15 mm nawet w normalnym stanie. Gdy układ immunologiczny skutecznie zwalczy chorobę, węzły chłonne stopniowo powracają do swoich normalnych rozmiarów. W przypadku chorób przewlekłych mogą być trwale powiększone.

Ponieważ węzły chłonne pobierają limfę z sąsiednich regionów ciała, komórki nowotworowe z innych narządów również mogą się do nich przemieszczać (przerzuty). W takim przypadku węzły chłonne również powiększają się. W przypadku nowotworu komórek limfatycznych (chłoniaka) lub innych komórek krwi (białaczki) węzły chłonne także ulegają powiększeniu (patrz poniżej). W przypadku takich chorób węzły chłonne są często twarde i nie bolą nawet po uciśnięciu.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

Ostre zakażenia (bakterie, wirusy, grzyby lub pasożyty)

• W przypadku ostrych zakażeń węzły chłonne są bolesne, zwłaszcza po uciśnięciu.
• Zapalenie gardła i zapalenia migdałków mogą powodować powiększenie węzłów chłonnych na szyi.
• Miejscowe zakażenia palców lub okolicy ramion spowodują powiększenie najbliżej położonych węzłów chłonnych pod pachą.
• Miejscowe zakażenia w nodze/stopie lub podbrzuszu powodują powiększenie węzłów chłonnych w pachwinie.
• Powiększenie węzłów chłonnych często towarzyszy chorobom wieku dziecięcego, tj. zakażeniom wirusowym, takim jak np. różyczka, odra, świnka.

Gorączka gruczołowa Pfeiffera (mononukleoza)

• To zakażenie wirusowe powoduje powiększenie węzłów chłonnych w całym organizmie.
• Obraz kliniczny charakteryzuje się bólem gardła, wysoką gorączką i powiększeniem węzłów chłonnych (najlepiej wyczuwalnych na szyi), często jeszcze przed wystąpieniem objawów ogólnych.

Przyczyny immunologiczne, w tym:

• Reakcja na szczepienie
• Alergie
• Niedobory odporności
• Choroby autoimmunologiczne

Leki i inne przyczyny

Niektóre leki mogą powodować powiększenie węzłów chłonnych jako reakcję niepożądaną. Inne przyczyny to różne przewlekłe choroby metaboliczne (amyloidoza), tkanki łącznej i inne. Układ limfatyczny może również zareagować powiększeniem węzła chłonnego w reakcji na ciało obce, np. w przypadku implantu piersi z tworzywa sztucznego. Czasami bardzo ciężka, niewykonywana standardowo praca fizyczna prowadzi do powiększenia węzłów chłonnych w obszarze odpływu limfy używanych mięśni.

Rzadkie przyczyny

Gruźlica

• Bakterie gruźlicy prowadzą do miejscowych ognisk zapalnych, najpierw w płucach, później w innych narządach.
• W przebiegu zakażenia dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych.

Choroby reumatyczne

• Należą one do tzw. chorób autoimmunologicznych, przy których komórki układu immunologicznego (a więc także limfatyczne) atakują własne tkanki organizmu. Powoduje to także powiększenie niektóych węzłów chłonnych np. w chorobach takich jak sarkoidoza lub toczeń rumieniowaty.

Nowotwór węzłów chłonnych (chłoniak)

• Chłoniak nie-Hodgkina
  • Choroba pojawia się zwykle po 40. roku życia.
  • Główną przyczyną objawów jest niekontrolowany wzrost komórek limfatycznych (limfocytów) w całym organizmie.
  • Cechy charakterystyczne to powiększone węzły chłonne, nocne poty, świąd skóry, utrata masy ciała, brak sił i gorączka.
• Chłoniak Hodgkina
  • Choroba najczęściej występuje między 20. a 40. rokiem życia lub po 50. roku życia.
  • Najważniejszą przyczyną objawów jest niekontrolowany wzrost limfocytów, zarówno miejscowy, jak i rozproszony po całym organizmie.
  • Często jako pierwszy jest zauważany powiększony i niebolesny węzeł chłonny, często w okolicy szyi lub pod pachą.
  • Objawy obejmują nocne poty, świąd skóry, utratę masy ciała, zmęczenie i gorączkę.

Nowotwory krwi (białaczki)

• Ostra białaczka limfatyczna
  • Białaczka limfocytowa jest często obserwowana u dzieci i stanowi 80% wszystkich białaczek wieku dziecięcego.
  • Obraz kliniczny charakteryzuje się anemią (niedokrwistością), skłonnością do krwawień i zakażeń, czasami powiększeniem węzłów chłonnych, umiarkowanym powiększeniem wątroby i śledziony, a czasem bólem kości.
• Ostra białaczka szpikowa
  • Rodzaj nowotworu krwi, który często występuje u dorosłych.
  • Obraz kliniczny charakteryzuje się anemią (niedokrwistością), skłonnością do krwawień i zakażeń, czasami powiększeniem węzłów chłonnych, umiarkowanym powiększeniem wątroby i śledziony, a czasami bólem kości.
• Przewlekła białaczka limfocytowa
  • Do 60% pacjentów nie ma objawów w momencie rozpoznania.
  • Objawy obejmują m. in. powiększone, niebolesne węzły chłonne, zmęczenie, zmniejszenie masy ciała, szybkie uczucie sytości po nawet małym posiłku z powodu powiększonej śledziony.
• Przewlekła białaczka szpikowa
  • Rzadka postać białaczki, która objawia się stopniowo narastającym zmęczeniem, utratą apetytu, szybkim uczuciem sytości, świądem skóry, nocnymi potami i nietolerancją ciepła.

Inne nowotwory

• Powiększone, twarde i guzowate węzły chłonne mogą wskazywać na nowotwór narządu w pobliżu zajętych węzłów chłonnych (np. w przypadku nowotworu piersi często powiększają się węzły chłonne pod pachą po stronie chorej).

Toksoplazmoza

• Zakażenie pasożytem Toxoplasma gondii.
• 80% zakażeń przebiega bezobjawowo.
• Objawy są zróżnicowane i obejmują ogólne złe samopoczucie, bóle mięśni, kończyn, ból głowy i gardła.
• Zwykle zauważalne są powiększone i niebolesne węzły chłonne, szczególnie w okolicy głowy i szyi.
• Chorobę rozpoznaje się zwykle na podstawie badania krwi.

Gorączka zajęcza (tularemia)

• Tularemia to zakażenie bakterią Francisella tularensis obserwowane u gryzoni, zwłaszcza królików, lemingów i karczowników, które może być przenoszone na ludzi.
• Choroba powoduje gorączkę, ból głowy, nudności oraz zmęczenie. W miejscu wniknięcia drobnoustroju powstaje guzek, który później przekształca się we wrzodziejącą grudkę oraz dochodzi do powiększenia najbliższych węzłów chłonnych.

Bruceloza

• Bardzo rzadka choroba w Europie, ale szeroko rozpowszechniona w wielu krajach tropikalnych i subtropikalnych.
• Przenoszona jest przez bydło, owce, świnie i kozy.
• Choroba o ostrym przebiegu z ogólnym złym samopoczuciem. Często zauważalne są ataki gorączki powracające falami, szczególnie w nocy; gorączka może przybrać przewlekły przebieg. Występuje powiększenie węzłów chłonnych na szyi i pod pachami, charakterystyczne jest również powiększenie wątroby i śledziony.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Węzły chłonne, które pozostają powiększone przez kilka tygodni, powinny zostać zbadane przez lekarza, nawet jeśli nie występują żadne inne objawy. Powiększenie utrzymujące się przez ponad tydzień wraz ze złym samopoczuciem lub innymi dolegliwościami, również powinno zostać skonsultowane przez lekarza.

Powiększenie węzłów chłonnych po zakażeniu zazwyczaj nie jest groźne i ustępuje samoistnie po wyleczeniu choroby. Małe guzki mogą pozostać i nie są powodem do zmartwienia.

Jak postępuje lekarz?

Wywiad chorobowy (historia choroby)

Lekarz zada następujące pytania:

• Od kiedy węzły chłonne są powiększone? Czy doszło do szybkiego powiększania (w ciągu kilku godzin, w ciągu nocy) czy raczej powoli?
• Czy powiększenie węzłów chłonnych miało związek z inną chorobą?
• Czy pacjent choruje na chorobę przewlekłą?
• Czy wystąpił ból gardła?
• Czy był kontakt ze zwierzętami, przez który mogło dojść do zakażenia?
• Czy doszło do ukąszenia przez owada?
• Czy istniały inne szczególne okoliczności możliwego zakażenia (pobyt za granicą, kontakt z zakażonymi osobami itp.)?
• Jakie jest ogólne samopoczucie pacjenta? Czy występuje gorączka, czy doszło do utraty masy ciała lub czy odczuwa zmęczenie?
• Czy występują poty nocne?
• Czy pacjent przyjmował w ostatnim czasie jakieś leki?

Czynniki wskazujące na poważną chorobę

• Wiek >40 lat.
• Płeć męska.
• Powiększenie węzłów chłonnych utrzymuje się przez okres od 4 do 6 tygodni i nie ustępuje.
• Dotyczy kilku obszarów ciała.
• Wyczuwalny powiększony węzeł chłonny powyżej obojczyka.
• Inne objawy: gorączka, utrata masy ciała, anemia, ogólne osłabienie 
• Czynniki ryzyka zachorowania na nowotwór: palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu

Badanie lekarskie

Lekarz sprawdzi, czy powiększone węzły chłonne są wyczuwalne (zlokalizowane) tylko w jednym miejscu, czy w kilku miejscach ciała. Oceni również, czy występują inne objawy choroby i jakie (gorączka, żółtaczka, wysypka skórna, ból gardła, dolegliwości stawowe itp.), aby móc rozpoznać chorobę.

W większości przypadków przyczyną jest przemijająca, niezagrażająca życiu choroba. Jeśli rozpoznanie jest niejasne, przeprowadzane jest dokładne badanie całego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem oceny węzłów chłonnych w pachwinie, pod pachami i na szyi. Ponadto bada się brzuch, w celu oceny śledziony lub wątroby pod kątem powiększenia, ewentualnie za pomocą badania ultrasonograficznego.

Dalsze badania

Jeśli za prawdopodobną przyczynę ustalono niegroźną chorobę, wówczas nie ma potrzeby wykonywania badań krwi. Jeśli rozpoznanie jest niejasne, zwykle sprawdza się w badaniu krwi parametry stanu zapalnego (szybkość opadania krwinek czerwonych - OB), białko C-reaktywne - CRP) i wartość Hb (hemoglobinę). Konieczne może być wykonanie morfologii w celu oceny liczby białych krwinek i płytek krwi oraz wykonanie badania rozmazu krwi.

Jeśli zachodzi odpowiednie podejrzenie, przeprowadzane jest badanie krwi na obecność przeciwciał przeciwko różnym zakażeniom lub jako wskaźnik chorób autoimmunologicznych. W zależności od podejrzewanego rozpoznania mogą być wymagane dalsze badania krwi.

Jeśli badanie ultrasonograficzne nie jest wystarczające do ewentualnego wykazania jakichkolwiek nieprawidłowości w obrębie węzłów chłonnych lub narządów, zasadne może być badanie rentgenowskie (RTG), rezonans magnetyczny (RM), tomografia komputerowa (TK) lub badania endoskopowe. W przypadku podejrzenia nowotworu należy pobrać próbkę tkanki (biopsja) z węzła chłonnego do badania mikroskopowego (histologii).

Skierowanie do specjalisty

Jeśli powiększenie jednego lub więcej węzłów chłonnych utrzymuje się bez możliwości ustalenia przyczyny, pacjent zostanie skierowany do gabinetu specjalisty w celu przeprowadzenia dalszych badań. Jeśli wystąpią oznaki poważnej choroby, pacjent może zostać skierowany do szpitala.