- Istnieją różne porfirie, które są podzielone na dwie grupy: ostre i nieostre (przewlekłe).
- Ostre porfirie charakteryzują się głównie nagłymi atakami ostrego bólu brzucha. Ponadto występują inne objawy, takie jak wymioty, wysokie ciśnienie tętnicze aż do osłabienia mięśni lub omamów. Grupa ta obejmuje: ostrą porfirię przerywaną (AIP —acute intermittent porphyria), porfirię mieszaną (VP — variegate porphyria), dziedziczną koproporfirię (HCP — hereditary coproporphyria) i niezwykle rzadką porfirię ALA (aminolevulinic acid — kwas 5-aminolewulinowy) (tylko 10 przypadków znanych na całym świecie). VP i HCP mogą również powodować nadwrażliwość skóry na światło.
- Nieostre porfirie: porfiria skórna późna (PCT — porphyria cutanea tarda), porfiria hepatoerytropoetyczna (HEP — hepatoerythropoietic porphyria), protoporfiria erytropoetyczna (EPP — erythropoietic protoporphyria) i niezwykle rzadka wrodzona porfiria erytropoetyczna (CEP) (zwana również chorobą Günthera) wpływają na skórę (pęcherze, wrażliwość na światło itp.), ale powodują również inne objawy.
Co to jest porfiria?
Porfiria to zbiorcza nazwa grupy rzadkich chorób metabolicznych, które wynikają z zaburzeń w szlaku syntezy hemu — substancji zawierającej porfirynę, która jest kluczowym składnikiem hemoglobiny w czerwonych krwinkach. Hem jest odpowiedzialny za transport tlenu w organizmie, a porfiryna jest jego prekursorem. Choroby te związane są z uszkodzeniem jednego z enzymów biorącego udział w tworzeniu hemu w organizmie, a defekt enzymatyczny prowadzi do odkładania się porfiryn w różnych częściach ciała, takich jak wątroba, szpik kostny, skóra, czy układ nerwowy.
W wyniku zaburzeń metabolicznych, substancje takie jak porfiryny, które powinny zostać wydalone z organizmu, gromadzą się w nim, co prowadzi do rozwoju objawów chorobowych.
Przyczyny
Porfirie są głównie chorobami dziedzicznymi i wynikają z mutacji genetycznych, które prowadzą do nieprawidłowej funkcji enzymów biorących udział w produkcji hemu. W wyniku tych mutacji proces metabolizmu hemu zostaje zaburzony, co prowadzi do nadmiernego gromadzenia się porfiryn w organizmie.
Większość postaci porfirii dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący, co oznacza, że tylko jedna zmiana w genie (odziedziczona od jednego z rodziców) wystarczy, aby choroba się ujawniła. W przypadku niektórych postaci porfirii, takich jak porfiria skórna późna (PCT), choroba może mieć również przyczyny nabyte, związane z uszkodzeniem wątroby lub zakażeniem wirusem zapalenia wątroby typu C.
Porfiria może być wywołana przez czynniki środowiskowe, takie jak alkohol, leki, stres, niedożywienie, a także światło słoneczne, które w przypadku niektórych postaci porfirii wywołuje charakterystyczne uszkodzenia skóry.
Częstość występowania i objawy
Porfiria jest rzadką chorobą, ale w zależności od jej typu, może występować z różną częstością.
Ostre porfirie
Ostra porfiria przerywana (AIP) to najczęstsza postać ostrej porfirii na świecie. Choroba ta częściej dotyczy kobiet, zwykle w wieku 18-45 lat. W Europie mutacja genu AIP występuje u około 1 na 1300 osób, jednak nie u wszystkich rozwija się choroba (niska penetracja). Objawy tej postaci porfirii obejmują:
- silny ból brzucha
- wymioty
- zaparcia
- zaburzenia neurologiczne (drętwienie skóry, osłabienie mięśni, paraliż mięśniowy)
- drgawki
- skóra zwykle pozostaje zdrowa, bez zmian.
Porfiria mieszana (VP) pojawia się u około 1 na 100 000 osób w Europie. Dotyczy głównie kobiet i objawia się podobnymi dolegliwościami jak ostra porfiria przerywana, ale dodatkowo występują objawy skórne:
- zwiększona wrażliwość na światło
- powstawanie pęcherzy
- skórne zmiany bliznowate i strupowate na obszarach narażonych na światło.
Dziedziczna koproporfiria (HCP) jest postacią, która w Europie dotyczy około 1 osoby na milion. Objawy są podobne do AIP, ale mogą być również wystąpić pęcherze i uszkodzenia skóry na twarzy i dłoniach.
Nieostre porfirie
Te postacie charakteryzują się objawami głównie skórnymi związanymi z nadwrażliwością na światło:
- Porfiria skórna późna (PCT) to najczęstsza postać porfirii na świecie. Dotyczy głównie mężczyzn i może mieć przyczyny zarówno dziedziczne, jak i nabyte. Objawy obejmują:
- bezbolesne pęcherze
- zwiększoną wrażliwość skóry
- zwiększone owłosienie w miejscach narażonych na światło
- uszkodzenie wątroby (zapalenie, zmiany w tkankach, nowotwór)
- Ponad połowa osób chorych na PCT jest również zakażona wirusem zapalenia wątroby typu C.
Protoporfiria erytropoetyczna (EPP) występuje rzadziej (ok. 0,9 na 100 000 osób) i zaczyna się w dzieciństwie. Objawy obejmują bolesne zmiany skórne przypominające oparzenia słoneczne, a także kamienie żółciowe i problemy z wątrobą.
Wrodzona porfiria erytropoetyczna (CEP) to bardzo rzadka postać choroby, która prowadzi do ciężkich objawów od urodzenia, takich jak niedokrwistość hemolityczna oraz poważne uszkodzenia kości i skóry.
Diagnostyka
Rozpoznanie porfirii jest trudne, ponieważ objawy często przypominają inne schorzenia. Zwykle podejrzewa się ją, gdy u pacjenta występują:
- silne bóle brzucha
- zmiany w skórze (szczególnie wrażliwość na światło)
- objawy neurologiczne (drgawki, paraliż, zaburzenia czucia).
Diagnostyka opiera się na badaniach laboratoryjnych, w tym:
- Badania moczu, krwi i kału, które pozwalają wykryć produkty metabolizmu hemu, takie jak porfiryny.
- W przypadku niektórych postaci porfirii, mocz może zmieniać kolor na czerwony lub ciemnobrązowy pod wpływem światła.
- Wywiad rodzinny – choroba ma charakter dziedziczny, więc lekarze mogą zapytać o przypadki porfirii w rodzinie.
Leczenie
Leczenie porfirii zależy od jej postaci, nasilenia objawów oraz zajętych narządów. W przypadkach ostrych, takich jak AIP, może być konieczna hospitalizacja w celu leczenia bólu, normalizacji metabolizmu porfiryn (np. za pomocą wlewów leków) oraz leczenia objawów takich jak nadciśnienie, napady drgawek czy przyspieszone tętno.
W przypadku porfirii skórnej późnej (PCT) stosuje się leki takie jak chlorochina, chociaż nie jest ona oficjalnie zatwierdzona do tego celu. Pacjenci z porfirią erytropoetyczną (EPP) mogą korzystać z preparatów aktywujących melaninę w skórze, która chroni ją przed światłem słonecznym.
Nawrotom choroby można zapobiegać poprzez unikanie czynników wywołujących objawy, takich jak:
- światło słoneczne
- niektóre leki (należy unikać substancji, które mogą aktywować porfiryny)
- stres
- alkohol
- post, nikotyna.
Ważna jest także dieta bogata w węglowodany i błonnik, aby uniknąć zaparć. W niektórych przypadkach, jak w porfirii erytropoetycznej, może być konieczne przeszczepienie szpiku kostnego.
Rokowanie
Rokowanie w przypadku porfirii zależy od postaci choroby oraz stopnia przestrzegania zaleceń. Wiele osób z porfirią może prowadzić normalne życie, o ile unika czynników wywołujących objawy i przestrzega zaleceń terapeutycznych. Jednak niektóre postacie, zwłaszcza ostre formy porfirii, mogą prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak uszkodzenie wątroby i nerek, a także nowotwory wątroby. W przypadku porfirii skórnej, wrażliwość na światło może bardzo utrudniać codzienne życie.
Dodatkowe informacje
- Zapalenie wątroby typu C.
- Hemochromatoza.
- Kamienie żółciowe.
- Niedokrwistość hemolityczna.
- Niedobór witaminy D.
- Porfiria — informacje dla lekarzy.
Autorzy
- Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
- Susanne Meinrenken, lekarz (recenzent/redaktor)
- Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
Link lists
Authors
Previous authors
Updates
Gallery
Snomed
References
Based on professional document Porfirie. References are shown below.
- Bissell D.M., Anderson K.E., Bonkovsky H.L. Porphyria, N Engl J Med. 31.08.2017, 377(9): 862-72, doi: 10.1056/NEJMra1608634. Review. PubMed PMID: 28854095, PubMed
- Puy H., Gouya L., Deybach J.C. Porphyrias, Lancet 2010, 375: 924-37, PubMed
- Stölzel U., Doss M.O., Schuppan D. Clinical Guide and Update on Porphyrias, Gastroenterology. 2019 Aug, 157(2): 365-81.e4, doi: 10.1053/j.gastro.2019.04.050. Epub 2019 May 11. Review. PubMed PMID: 31085196, PubMed
- Nayak L.J., Sondhi A.R., Westerhoff M. A Rare Complication of a Rare Disease. Gastroenterology. 2019 Sep, 157(3): 616-8, doi: 10.1053/j.gastro.2019.05.053. Epub 30.05.2019, PubMed PMID: 31377276, PubMed
- Lenglet H., Schmitt C., et al. From a dominant to an oligogenic model of inheritance with environmental modifiers in acute intermittent porphyria, Hum Mol Genet. 01.04.2018, 27(7): 1164-73, doi: 10.1093/hmg/ddy030, PubMed PMID: 29360981, PubMed
- Orphanet. Acute intermittent porphyria, Paris, Orphanet 2009, www.orpha.net
- Orphanet. Porphyria variegata. Paris, Orphanet 2009, www.orpha.net
- Stölzel U., Kubisch I., Stauch T. Porphyrias-what is verified? Internist (Berl). 2018 Dec, 59(12): 1239-48, doi: 10.1007/s00108-018-0509-z. Review. German. PubMed PMID: 30328490, PubMed
- Orphanet. Hereditary coproporphyria. Paris, Orphanet 2009, www.orpha.net
- Orphanet. Porphyria due to ALA dehydratase deficiency. Paris, Orphanet 2009, www.orpha.net
- Jalil S., Grady J.J., Lee C., Anderson K.E. Associations among behavior-related susceptibility factors in porphyria cutanea tarda. Clin Gastroenterol Hepatol., 2010 Mar, 8(3): 297-302, 302.e1. doi: 10.1016/j.cgh.2009.11.017. Epub 27.11.2009, PubMed PMID: 19948245, PubMed
- Orphanet. Erythropietic protoporphyria, Paris, Orphanet 2013, www.orpha.net
- Orphanet. Congenital erythropoietic porphyria, Paris, Orphanet 2009, www.orpha.net
- Oprhanet. Hepatoerythropoietic porphyria, Paris, Orphanet 2009, www.orpha.net
- European Porphyria Network, Laboratory diagnosis, 2019, porphyria.eu
- Stein P., Badminton M., et al; British and Irish Porphyria Network. Best practice guidelines on clinical management of acute attacks of porphyria and their complications, Ann Clin Biochem. 2013 May, 50(Pt 3): 217-23, doi: 10.1177/0004563212474555, PubMed PMID: 23605132, PubMed
- European Porphyria Network, Treatment of the acute attack, 2019, porphyria.eu
- Rigor J., Pinto S.A., Martins-Mendes D. Porphyrias: A clinically based approach, Eur J Intern Med. 2019 Sep, 67: 24-9, doi: 10.1016/j.ejim.2019.06.014. Epub 27.01.2019, Review. PubMed PMID: 31257150, PubMed
