Co to jest niedobór witaminy B12?

Witamina B12 bierze udział w wielu różnych procesach metabolicznych w organizmie, w tym do funkcjonowania układu nerwowego czy tworzenia krwinek. Organizm nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć tej witaminy, musi być ona dostarczana z pokarmem. Ważnym źródłem witaminy B12 są przede wszystkim produkty zwierzęce, takie jak mięso czy nabiał.

U niektórych pacjentów z niedoborem witaminy B12 z czasem rozwija się anemia megaloblastyczna, co oznacza że czerwone krwinki są wyraźnie powiększone, ale występują w zmniejszonej liczbie. Prowadzi to do wystąpienia objawów niedokrwistości. W późniejszym przebiegu dołączają się objawy neurologiczne i niekiedy psychiatryczne.

Definicja

• Niedobór witaminy B12, spowodowany jest wieloletnim niewystarczającym spożyciem pokarmów w nią bogatych lub złym wchłanianiem w przewodzie pokarmowym.
• Szczególną formą niedoboru witaminy B12 jest niedokrwistość Addisona-Biermera (anemia złośliwa).
  • Jest spowodowana chorobą autoimmunologiczną błony śluzowej żołądka.
  • Występuje niedobór czynnika wewnętrznego IF, ważnego białka transportowego witaminy B12.
  • Bez czynnika wewnętrznego IF witamina B12 nie może być wchłaniana w jelicie.

Objawy

• Na początku choroba zwykle nie daje żadnych dolegliwości.
  • Zanim pojawią się pierwsze objawy wynikające z niedoboru witaminy B12, mija kilka lat.
• Niedokrwistość ze zmęczeniem, wyczerpaniem lub trudnościami z oddychaniem przy wysiłku
• Polineuropatia
  • zmniejszenie czucia w dłoniach i stopach
  • zaburzenia czucia
  • osłabienie mięśni
  • Osoby dotknięte chorobą mają zwiększone ryzyko upadku!
• Objawy psychiatryczne
  • Depresja
  • Zaburzenia pamięci
  • Otępienie
  • Zmiany osobowości
• Czerwony, piekący język (zapalenie języka Huntera)
• Ciemnienie (hiperpigmentacja) skóry dłoni i stóp
• W przypadku autoimmunologicznego zapalenia błony śluzowej żołądka (w niedokrwistości Addisona-Biermera):
  • dolegliwości trawienne,
  • brak apetytu,
  • odbijanie,
  • uczucie pełności,
  • biegunka,
  • utrata masy ciała.
• Objawy postępują tak długo, jak długo nie jest uzupełniany niedobór witaminy B12.

Przyczyny

• Lata niewystarczającego spożycia witaminy B12 z pożywieniem, szczególnie narażone grupy to:
  • Weganie, ponieważ witamina B12 występuje w wystarczających ilościach tylko w pokarmach zwierzęcych.
  • Wegetarianie i osoby starsze, ponieważ również mogą mieć jej niewystarczające zapasy.
  • Noworodki, jeśli u matki w czasie ciąży wystąpił niedobór witaminy B12.
• Zmniejszone wchłanianie witaminy B12 w przewodzie pokarmowym
  • po usunięciu żołądka lub jelita cienkiego
  • w przypadku zapalenia i zaniku błony śluzowej żołądka (zapalenie żołądka)
  • przez przyjmowanie niektórych leków
  • z powodu nieprawidłowej kolonizacji bakteryjnej jelit
  • w przypadku chorób trzustki
• Inne czynniki sprzyjające powstawaniu niedoboru to:
  • uzależnienie od alkoholu
  • choroba Parkinsona

Częstość występowania

• Niedobór często występuje u wegan po kilku latach bez substytucji.
• Około 1 na 5000 noworodków ma niedobór witaminy B12.
• W niemieckim badaniu populacyjnym osób w wieku powyżej 65 lat około jeden na czterech uczestników miał niedobór witaminy B12. Wśród 85–93-latków było to nawet więcej niż co trzecia osoba.

Badania dodatkowe

• Badania krwi
• W zależności od przyczyny i objawów można przeprowadzić dalsze badania:
  • jeśli podejrzewa się niedokrwistość (anemię): oznaczenie wartości hemoglobiny (wartość Hb), żelaza, kwasu foliowego oraz rozmaz (badanie mikroskopowe komórek krwi)
  • jeśli podejrzewa się zapalenie błony śluzowej żołądka: endoskopia żołądka z pobraniem biopsji
  • jeśli podejrzewa się nieprawidłową kolonizację bakteryjną: wodorowy test oddechowy
  • badanie szpiku kostnego lub trzustki

Leczenie

• Leczenie ma na celu podniesienie stężenia witaminy B12, aby niedokrwistość ustąpiła, a stan chorego się poprawił.
• W przypadku niedoboru witaminy B12 rozpoczyna się zwykle od substytucji w postaci tabletek.
  • W przypadku objawów ze strony układu nerwowego terapię prowadzi się początkowo pozajelitowo, czyli w postaci wstrzyknięć domięśniowych, dożylnych lub podskórnych. W dalszym przebiegu można przejść na tabletki.
  • W niedokrwistości Addisona-Biermera zastrzyki z witaminą B12 podaje się do końca życia.

Dalsze postępowanie

• Po 7 dniach od rozpoczęcia terapii kontroluje się morfologię krwi i ewentualnie objawy neurologiczne.
• Kolejne wizyty kontrolne należy odbywać co 4 tygodnie przez 3 miesiące.
• W przypadku dobrej odpowiedzi na terapię w późniejszym okresie wystarczą kontrole co pół roku lub co rok.

Profilaktyka

• Należy pamiętać, że nie jest możliwe zaspokojenie zapotrzebowania na witaminę B12 wyłącznie za pomocą pokarmów roślinnych.
• Zalecane spożycie witaminy B12 dla osób dorosłych wynosi około 4 mikrogramów (µg) na dobę.
  
  • Szacunkowo tę wartość można dostarczyć np. w postaci małej szklanki mleka, kubka jogurtu, jajka lub 60 g camemberta.
  • Weganie powinni codziennie suplementować co najmniej 6 mikrogramów witaminy B12 w tabletce. Istnieją również wegańskie pokarmy wzbogacone o witaminę B12.
  • Zwiększone zapotrzebowanie mają kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Rokowanie

• Przy wczesnym rozpoznaniu i wdrożeniu leczenia rokowanie jest dobre.
• Objawy neurologiczne (parestezje i osłabienie mięśni) ulegają poprawie już w ciągu pierwszego tygodnia leczenia. Jednak całkowita regresja objawów może trwać nawet do 3 miesięcy.

Informacje dla pacjentów

• Niedokrwistość (anemia)
• Niedobór witaminy B12 — informacje dla personelu medycznego
• Niedokrwistość Addisona-Biermera — informacje dla personelu medycznego

Opracowanie

• Hannah Brand, dr n. med., lekarka, Berlin
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)