Co to jest niedobór witaminy B12?
Witamina B12 bierze udział w wielu różnych procesach metabolicznych w organizmie, w tym do funkcjonowania układu nerwowego czy tworzenia krwinek. Organizm nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć tej witaminy, musi być ona dostarczana z pokarmem. Ważnym źródłem witaminy B12 są przede wszystkim produkty zwierzęce, takie jak mięso czy nabiał.
U niektórych pacjentów z niedoborem witaminy B12 z czasem rozwija się anemia megaloblastyczna, co oznacza że czerwone krwinki są wyraźnie powiększone, ale występują w zmniejszonej liczbie. Prowadzi to do wystąpienia objawów niedokrwistości. W późniejszym przebiegu dołączają się objawy neurologiczne i niekiedy psychiatryczne.
Definicja
- Niedobór witaminy B12, spowodowany jest wieloletnim niewystarczającym spożyciem pokarmów w nią bogatych lub złym wchłanianiem w przewodzie pokarmowym.
- Szczególną formą niedoboru witaminy B12 jest niedokrwistość Addisona-Biermera (anemia złośliwa).
- Jest spowodowana chorobą autoimmunologiczną błony śluzowej żołądka.
- Występuje niedobór czynnika wewnętrznego IF, ważnego białka transportowego witaminy B12.
- Bez czynnika wewnętrznego IF witamina B12 nie może być wchłaniana w jelicie.
Objawy
- Na początku choroba zwykle nie daje żadnych dolegliwości.
- Zanim pojawią się pierwsze objawy wynikające z niedoboru witaminy B12, mija kilka lat.
- Niedokrwistość ze zmęczeniem, wyczerpaniem lub trudnościami z oddychaniem przy wysiłku
- Polineuropatia
- zmniejszenie czucia w dłoniach i stopach
- zaburzenia czucia
- osłabienie mięśni
- Osoby dotknięte chorobą mają zwiększone ryzyko upadku!
- Objawy psychiatryczne
- Czerwony, piekący język (zapalenie języka Huntera)
- Ciemnienie (hiperpigmentacja) skóry dłoni i stóp
- W przypadku autoimmunologicznego zapalenia błony śluzowej żołądka (w niedokrwistości Addisona-Biermera):
- dolegliwości trawienne,
- brak apetytu,
- odbijanie,
- uczucie pełności,
- biegunka,
- utrata masy ciała.
- Objawy postępują tak długo, jak długo nie jest uzupełniany niedobór witaminy B12.
Przyczyny
- Lata niewystarczającego spożycia witaminy B12 z pożywieniem, szczególnie narażone grupy to:
- Weganie, ponieważ witamina B12 występuje w wystarczających ilościach tylko w pokarmach zwierzęcych.
- Wegetarianie i osoby starsze, ponieważ również mogą mieć jej niewystarczające zapasy.
- Noworodki, jeśli u matki w czasie ciąży wystąpił niedobór witaminy B12.
- Zmniejszone wchłanianie witaminy B12 w przewodzie pokarmowym
- po usunięciu żołądka lub jelita cienkiego
- w przypadku zapalenia i zaniku błony śluzowej żołądka (zapalenie żołądka)
- przez przyjmowanie niektórych leków
- z powodu nieprawidłowej kolonizacji bakteryjnej jelit
- w przypadku chorób trzustki
- Inne czynniki sprzyjające powstawaniu niedoboru to:
Częstość występowania
- Niedobór często występuje u wegan po kilku latach bez substytucji.
- Około 1 na 5000 noworodków ma niedobór witaminy B12.
- W niemieckim badaniu populacyjnym osób w wieku powyżej 65 lat około jeden na czterech uczestników miał niedobór witaminy B12. Wśród 85–93-latków było to nawet więcej niż co trzecia osoba.
Badania dodatkowe
- Badania krwi
- W zależności od przyczyny i objawów można przeprowadzić dalsze badania:
- jeśli podejrzewa się niedokrwistość (anemię): oznaczenie wartości hemoglobiny (wartość Hb), żelaza, kwasu foliowego oraz rozmaz (badanie mikroskopowe komórek krwi)
- jeśli podejrzewa się zapalenie błony śluzowej żołądka: endoskopia żołądka z pobraniem biopsji
- jeśli podejrzewa się nieprawidłową kolonizację bakteryjną: wodorowy test oddechowy
- badanie szpiku kostnego lub trzustki
Leczenie
- Leczenie ma na celu podniesienie stężenia witaminy B12, aby niedokrwistość ustąpiła, a stan chorego się poprawił.
- W przypadku niedoboru witaminy B12 rozpoczyna się zwykle od substytucji w postaci tabletek.
- W przypadku objawów ze strony układu nerwowego terapię prowadzi się początkowo pozajelitowo, czyli w postaci wstrzyknięć domięśniowych, dożylnych lub podskórnych. W dalszym przebiegu można przejść na tabletki.
- W niedokrwistości Addisona-Biermera zastrzyki z witaminą B12 podaje się do końca życia.
Dalsze postępowanie
- Po 7 dniach od rozpoczęcia terapii kontroluje się morfologię krwi i ewentualnie objawy neurologiczne.
- Kolejne wizyty kontrolne należy odbywać co 4 tygodnie przez 3 miesiące.
- W przypadku dobrej odpowiedzi na terapię w późniejszym okresie wystarczą kontrole co pół roku lub co rok.
Profilaktyka
- Należy pamiętać, że nie jest możliwe zaspokojenie zapotrzebowania na witaminę B12 wyłącznie za pomocą pokarmów roślinnych.
- Zalecane spożycie witaminy B12 dla osób dorosłych wynosi około 4 mikrogramów (µg) na dobę.
- Szacunkowo tę wartość można dostarczyć np. w postaci małej szklanki mleka, kubka jogurtu, jajka lub 60 g camemberta.
- Weganie powinni codziennie suplementować co najmniej 6 mikrogramów witaminy B12 w tabletce. Istnieją również wegańskie pokarmy wzbogacone o witaminę B12.
- Zwiększone zapotrzebowanie mają kobiety w ciąży i karmiące piersią.
Rokowanie
- Przy wczesnym rozpoznaniu i wdrożeniu leczenia rokowanie jest dobre.
- Objawy neurologiczne (parestezje i osłabienie mięśni) ulegają poprawie już w ciągu pierwszego tygodnia leczenia. Jednak całkowita regresja objawów może trwać nawet do 3 miesięcy.
Informacje dla pacjentów
- Niedokrwistość (anemia)
- Niedobór witaminy B12 — informacje dla personelu medycznego
- Niedokrwistość Addisona-Biermera — informacje dla personelu medycznego
Opracowanie
- Hannah Brand, dr n. med., lekarka, Berlin
- Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)