Co to jest niedokrwistość?

Definicja

Niedokrwistość oznacza, że we krwi jest zbyt małe stężenie hemoglobiny (Hb). Hemoglobina to rodzaj białka, składnika czerwonych krwinek, która odpowiada za transport tlenu we krwi. Stężenie hemoglobiny w badaniach krwi podawane jest jako wartość Hb. Prawidłowy odsetek hemoglobiny różni się w zależności od wieku i płci. Istnieje wiele przyczyn zmniejszonego stężenia hemoglobiny we krwi, prowadzących do stanu nazywanego anemią.

Objawy

Powszechne objawy to osłabienie, zawroty głowy, osłabienie koncentracji i obniżona wydolność organizmu. Czasami przy wysiłku pojawia się duszność i kołatanie serca, a skóra staje się blada. W rzadkich przypadkach może dojść do pieczenia języka, zapalenia kącików ust (pojawiają się zajady) i łamliwości paznokci. W niektórych sytuacjach może również wystąpić większa tendencja do zasinień, choć pacjent nie pamięta momentu urazu. W przypadku wystąpienia krwawienia w górnym odcinku przewodu pokarmowego można zaobserwować ciemne, czarne stolce. Jeśli doszło do krwawienia w dolnym odcinku przewodu pokarmowego, w stolcu może pojawić się świeża krew.

Najczęstsze przyczyny

• Niedokrwistość z niedoboru żelaza
  • To najczęstsza przyczyna niedokrwistości. Cierpi na nią około 20% kobiet w Europie.
  • Żelazo jest ważnym składnikiem hemoglobiny i uczestniczy w transporcie tlenu we krwi.
  • Długie i obfite miesiączki mogą powodować niedokrwistość z powodu utraty żelaza.
  • W okresie ciąży i karmienia piersią większe zapotrzebowanie na żelazo może prowadzić do niedokrwistości z niedoboru żelaza.
• Krwawienie z przewodu pokarmowego
  • Krwawienie z przewodu pokarmowego może powodować niedokrwistość z powodu utraty krwi.
  • Jeśli utrata krwi pozostaje niezauważona przez dłuższy czas, np. z powodu hemoroidów, wrzodów żołądka, uchyłków lub żylaków przełyku, może również prowadzić do przewlekłej niedokrwistości krwotocznej.
• Niedobór witaminy B12
  • Niedobór witaminy B12 pojawia się często u osób stosujących dietę wegańską, ponieważ witamina ta znajduje się w większej ilości w produktach odzwierzęcych. Stanowi ważny składnik biorący udział w procesach krwiotwórczych. Niedobór witaminy B12 może wystąpić również przy przewlekłym, nadmiernym spożywaniu alkoholu.
• Niedokrwistość w chorobach przewlekłych
  • To druga najczęstsza przyczyna po niedokrwistości z niedoboru żelaza
  • Niektóre parametry zapalne przyczyniają się do rozwoju niedokrwistości bez rzeczywistego niedoboru żelaza, ale z powodu jego nieprawidłowego wykorzystania, np. w przypadku przewlekłych zakażeń i w chorobach jelit, niewydolności serca, zaburzeń wątroby, uzależnienia od alkoholu.
• Niedokrwistość u dzieci
  • U dzieci niedokrwistość często pojawia się w czasie występowania zakażenia i gorączki. To, jak silna jest niedokrwistość, zależy między innymi od długości i ciężkości choroby. Niedokrwistość ta nie jest spowodowany niedoborem żelaza. Wartość Hb normalizuje się samoistnie zaraz po zakończeniu choroby. Tej postaci anemii zwykle w ogóle nie rozpoznaje się, jeśli zakażenie trwa krótko.

Rzadkie przyczyny

• Uraz z utratą krwi
  • Wypadek może spowodować dużą utratę krwi, co również równa się niedokrwistości.
  • W wyniku zabiegów operacyjnych może dojść do utraty sporych ilości krwi.
• Choroby szpiku kostnego
  • Choroby, które wpływają na procesy krwiotwórcze (np. białaczki) mogą prowadzić do niedokrwistości.
• Niektóre leki mogą w pewnych przypadkach powodować niedokrwistość, np. antybiotyki (penicyliny i cefalosporyny) lub leki stosowane w terapii nowotworowej.
• Różne infekcje (np. malaria, mononukleoza, wirusowe zapalenia wątroby oraz cytomegalii są przyczyną niedokrwistości. 
• Istnieją również choroby wrodzone, które wpływają na procesy tworzenia czerwonych krwinek (np. talasemia, niedokrwistość sierpowata).

Częstotliwość występowania

• Około 2% osób leczonych u lekarzy rodzinnych ma niedokrwistość.
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszą postacią niedokrwistości (do 80% wszystkich przypadków).
• Częstość występowania niedokrwistości wzrasta wraz z wiekiem.

Badania dodatkowe

Lekarz będzie zadawać różne pytania, aby móc z większą dokładnością ustalić możliwą przyczynę dolegliwości.

Przeprowadzi badanie fizykalne, podczas którego palpacyjnie zbada brzuch i wykona badanie odbytu i odbytnicy (badanie per rectum), jeśli podejrzewa utratę krwi przez przewód pokarmowy.

W celu potwierdzenia i oceny niedokrwistości zostanie pobrana próbka krwi do badań. W wynikach badania mogą pojawić się widoczne wskazówki dotyczące przyczyny niedokrwistości, takie jak niedobór witaminy B12 lub niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Dodatkowo, w celu ustalenia ewentualnej przewlekłej utraty krwi przez przewód pokarmowy, pobiera się wymaz ze świeżej próbki stolca i bada pod kątem krwi utajonej (FOB test).

W zależności od podejrzewanego rozpoznania niedokrwistości konieczne mogą być dalsze badania przeprowadzane przez lekarzy specjalistów (np. endoskopia przewodu pokarmowego).

Leczenie

• Leczenie niedokrwistości zależy od jej przyczyny.
• W najczęstszej postaci niedokrwistości, niedokrwistości z niedoboru żelaza, spożywanie niektórych pokarmów odgrywa ważną rolę, ponieważ żelazo jest wchłaniane z pożywieniem. Jeśli dieta nie jest wystarczająca, żeby poprawić stan zdrowia, można spróbować uzupełnić żelazo stosując leczenie doustne w postaci kropli lub tabletek. W przypadku bardzo ciężkiego niedoboru pomóc może także wlew dożylny żelaza.
• Jeśli krwawienie miesiączkowe jest bardzo obfite, można rozważyć zastosowanie antykoncepcji hormonalnej, która zmniejsza obfitość krwawień.
• W przypadku przewlekłych chorób lub zakażeń, niedokrwistość ulega poprawie, gdy tylko uda się wyleczyć chorobę podstawową.

Rokowania

Rokowanie niedokrwistości zależy od jej przyczyny. W przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza przy odpowiednim leczeniu rokowanie jest bardzo dobre.

Informacje dla pacjentów

• Niedokrwistość z niedoboru żelaza
• Niedobór witaminy B12
• Niedokrwistość w chorobach przewlekłych
• Niedokrwistość u dorosłych — informacje dla lekarzy

Opracowanie

• Natalie Anasiewicz, dr n. med., lekarz, Davos
• Aleksandra Kucharska- Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)