MEDIBAS
  2. Tematy kliniczne
  3. Kardiologia/Choroby serca i na...
  4. Choroby
  5. Choroby zastawek serca
  6. Zwężenie zastawki aortalnej

Zwężenie zastawki aortalnej (stenoza aortalna)

Last published: 14.07.2023  |  Last revised: 23.11.2025  |  Last updated: 23.11.2025
:    : 
: 365
  • Wada zastawkowa
  • Zwężenie zastawki aortalnej
  • Stenoza aortalna
  • Stwardnienie zastawki aortalnej
  • Zwapnienie zastawki aortalnej
  • Dwupłatkowa zastawka aortalna
  • AVA
  • Gradient ciśnienia
  • Wymiana zastawki
  • Wymiana zastawki aortalnej
  • TAVI
  • SAVR
  • zwezenie zastawki aortalnej
  • dwuplatkowa zastawka aortalna
  • gradi

Streszczenie

  • Definicja: Zwężenie zastawki aortalnej z wytworzeniem gradientu ciśnień i przyspieszeniem przepływu przez zastawkę, utrudniające wypływ krwi z lewej komory do aorty, z następczym przewlekłym przeciążeniem ciśnieniowym lewej komory.
  • Epidemiologia: Zwężenie zastawki aortalnej (stenoza aortalna, AS) z towarzyszącym zwapnieniem przebiegu procesu zwyrodnieniowego, jest zdecydowanie najczęstsze w krajach uprzemysłowionych; postaci reumatyczne i wrodzone występują rzadziej. Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem, chorobowość u osób powyżej 65. roku życia wynosi 2–9%.
  • Objawy: Wysiłkowa dławica piersiowa, zawroty głowy i omdlenia, nietolerancja wysiłku, objawy niewydolności serca. 
  • Badanie fizykalne: Tętno małe i leniwe (pulsus parvus et tardus), osłuchowo szorstki szmer skurczowy crescendo–decrescendo promieniujący do tętnic szyjnych. 
  • Diagnostyka: Decydującym badaniem diagnostycznym jest echokardiografia. Stopień nasilenia AS określa się na podstawie pomiaru średniego gradientu ciśnienia i maksymalnej prędkości przepływu przez zastawkę oraz wyliczonego pola otwarcia zastawki (aortic valve area – AVA). Ponadto w EKG często obecne są cechy przerostu lewej komory serca. Badania laboratoryjne mogą wykazać podwyższone stężenie BNP.
  • Leczenie: Rokowanie może poprawić jedynie wymiana zastawki. Każde objawowe zwężenie zastawki aortalnej (AS) jest wskazaniem do jej wymiany. W bezobjawowym zaawansowanym AS wskazaniem są czynniki ryzyka (m.in. dysfunkcja lewej komory, dodatnia próba wysiłkowa), w przeciwnym razie stosuje się uważną obserwację (watchful waiting) do czasu wystąpienia objawów. Opcje leczenia obejmują przezcewnikową wymianę zastawki aortalnej (TAVI) oraz operację metodą konwencjonalną, kardiochirurgiczną.

Informacje ogólne

Definicja

  • Zwężenie zastawki aortalnej (stenoza aortalna, AS) z wytworzeniem gradientu ciśnień i przyspieszeniem przepływu przez zastawkę.
  • Wzrost obciążenia następczego powoduje przewlekłe przeciążenie ciśnieniowe lewej komory.

Epidemiologia

  • Zwężenie zastawki aortalnej (AS) jest najczęstszą pierwotną wadą zastawkową wymagającą operacji lub interwencji przezcewnikowej w Europie i Ameryce Północnej.1 
  • Stanowi 43% wszystkich izolowanych wad zastawki.
  • Częstość występowania w populacji ogólnej: 0,3–0,5%.2
  • Częstość występowania znacząco wzrasta wraz z wiekiem.3
    • U osób w wieku >65 lat częstość występowania AS z towarzyszącym zwapnieniem wynosi 2–9%.
    • U osób w wieku >75 lat częstość występowania AS wynosi 12,4%, a zaawansowanego AS – 3,4%.4
  • AS może wystąpić również w dzieciństwie i okresie dojrzewania.

Etiologia i patogeneza

Etiologia

  • W krajach uprzemysłowionych przeważa zwężenie zastawki aortalnej na podłożu zwyrodnieniowym (nabyta stenoza).3
    • Najczęstsze zwyrodnienie: postać sklerotyczno–wapniejąca.
  • Wrodzone wady zastawki z częstym następczym rozwojem AS obejmują głównie przypadki dwupłatkowej zastawki aortalnej.5
    • Częstość występowania dwupłatkowej zastawki aortalnej sięga około 1% w populacji ogólnej, stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet wynosi około 2:1.5
  • Rozkład liczby płatków u pacjentów z AS jest silnie zależny od wieku.6
    • U pacjentów z AS w wieku >75. roku życia występują przeważnie trójpłatkowe zastawki aortalne.
    • Zastawki dwupłatkowe częściej degenerują u pacjentów młodszych.

Patogeneza

  • Obecnie wiele dowodów wskazuje na złożony proces patofizjologiczny.7
    • Wczesna faza z zapaleniem i odkładaniem się lipidów (proces podobny jak w miażdżycy naczyń).
    • Faza propagacji z progresją w wyniku stopniowego włóknienia i wapnienia zastawki.
  • Częstym zjawiskiem związanym z wiekiem jest stwardnienie zastawki aortalnej (aortic stenosis), będące punktem wyjścia do ewentualnego zwężenia.8
    • 9% w populacji badanej o średnim wieku 54 lata.
    • 42% w populacji badanej o średnim wieku 81 lat.
  • Progresja od stwardnienia do zwężenia zastawki aortalnej w tempie nieco poniżej 2% rocznie8
    • Szybsza progresja AS u pacjentów z nasilonymi zwapnieniami.
  • Stwardnienie i zwapnienia zastawki aortalnej są markerami zwiększonego ryzyka sercowo–naczyniowego.8-9
  • Rozwój patogenetycznie istotnych zmian podczas dłuższego okresu latencji10
    • Przeciążenie ciśnieniowe prowadzi do przerostu lewej komory serca.
    • Funkcja skurczowa początkowo prawidłowa, następnie hiperkinetyczna.
    • Narastająca dysfunkcja rozkurczowa,  prowadząca do rozkurczowej niewydolności serca.
    • Zwiększony udział skurczu przedsionków w rozkurczowym napełnianiu komór, przeciążenie lewego przedsionka.
    • Zmniejszona rezerwa przepływu wieńcowego i zwiększone zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen 
    • Pojemność minutowa serca podczas wysiłku nie może już wzrosnąć
    • Poza rozkurczową niewydolnością serca, z czasem rozwija się również skurczowa niewydolność serca
      • narastające zmniejszanie tolerancji wysiłku, duszność.
    • Nowo powstałe migotanie przedsionków prowadzi zwykle do znacznego pogorszenia parametrów hemodynamicznych z powodu braku dodatkowej objętości krwi przedostającej się do komór w czasie skurczu przedsionków (atrial kick).
  • Po długiej fazie bezobjawowej o dobrym rokowaniu, pojawienie się objawów oznacza gwałtowne pogorszenie rokowania.
  • Śmiertelność >50% w ciągu 2–3 lat od wystąpienia objawów.11 

Czynniki predysponujące

ICD–10

  • I06 Choroby reumatyczne zastawki aortalnej.
    • I06.0 Reumatyczne zwężenie aorty.
    • I06.2 Reumatyczne zwężenie lewego ujścia tętniczego z niedomykalnością zastawki.
    I35 Niereumatyczne choroby zastawki aortalnej.
    • I35.0 Zwężenie zastawki aortalnej.
    • I35.2 Zwężenie zastawki aortalnej z niedomykalnością.
  • Q25.0 Wrodzone zwężenie ujścia tętniczego lewego.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne i klasyfikacja

Kryteria diagnostyczne

  • Na zwapnienie/zwężenie w obszarze zastawki aortalnej mogą wskazywać:
    • badanie fizykalne: wyniki badania osłuchowego, wyniki badania palpacyjnego (uderzenie koniuszkowe, tętno na tętnicy szyjnej)
    • diagnostyka obrazowa: RTG klatki piersiowej, echokardiografia, TK klatki piersiowej.
  • Obiektywizacja wyników zwykle na podstawie echokardiografii:
    • wykrycie przyspieszenia przepływu przez zastawkę aortalną
    • stwierdzenie zwiększonego średniego gradientu ciśnień
    • uwidocznienie zmniejszonego pola powierzchni ujścia zastawki (pola otwarcia zastawki, aortic valve area – AVA).

Klasyfikacja zwężenia/stwardnienia zastawki aortalnej

  • Zmiany w zastawce aortalnej – od nieistotnego hemodynamicznie stwardnienia po zwężenie najwyższego stopnia – stanowią kontinuum.6
  • W codziennej praktyce i w wytycznych stosuje się podział na stwardnienie zastawki aortalnej (aortic sclerosis) oraz łagodne, umiarkowane i ciężkie zwężenie (aortic stenosis – AS), na podstawie kryteriów echokardiogragicznych:6
    • AS ciężka/znacznego stopnia
      • pole otwarcia zastawki <1,0 cm2
      • indeksowane pole powierzchni <0.6 cm2/m2
      • średni gradient ≥40 mmHg
      • maksymalna prędkość przepływu ≥4,0 m/s.
    • AS umiarkowana
      • pole otwarcia zastawki 1,0–1,5 cm2
      • indeksowane pole powierzchni 0.6-0,85 cm2/m2
      • średni gradient 20–40 mmHg
      • maksymalna prędkość przepływu 3,0–4,0 m/s.
    • AS łagodna
      • pole otwarcia zastawki >1,5 cm2
      • indeksowane pole powierzchni >0,85 cm2/m2
      • średni gradient  <20mmHg
      • maksymalna prędkość przepływu 2,6–2,9 m/s.
    • Stwardnienie zastawki aortalnej (aortic sclerosis)
      • maksymalna prędkość przepływu ≤2,5 m/s.
  • Natomiast na podstawie wytycznych ESC/EACTS z 2025 roku można zdefiniować 4 ogólne kategorie stenozy aortalnej:1
    • I. Wysokogradientową AS
      • średni gradient ≥40 mmHg, szczytowa prędkość przepływu ≥4,0 m/s, pole otwarcia zastawki ≤1 cm2 [lub ≤0,6 cm2/m2]
      • uznajemy wówczas stenozę za ciężką, niezależnie od czynności LV i przepływu.
    • II. Niskoprzepływową, niskogradientową AS ze zmniejszoną frakcją wyrzutową
      • średni gradient <40 mmHg, pole otwarcia zastawki ≤1 cm2, LVEF <50%, SVi ≤35 ml/m2
      • należy wykonać echokardiografię obciążeniową z małą dawką dobutaminy w celu odróżnienia prawdziwie ciężkiej AS od pseudociężkiej AS (zwiększenie pola otwarcia zastawki do >1,0 cm2 po zwiększeniu przepływu) oraz identyfikacji pacjentów bez rezerwy przepływu (lub rezerwy skurczowej).
    • III. Niskoprzepływową, niskogradientową AS z zachowaną frakcją wyrzutową
      • średni gradient <40 mm Hg, pole otwarcia zastawki ≤1 cm2, LVEF ≥50%, SVi ≤35 ml/m2).
    • IV. Normoprzepływową, niskogradientową AS z zachowaną frakcją wyrzutową 
      • średni gradient <40 mm Hg, pole otwarcia zastawki ≤1 cm2, LVEF ≥50%, SVi >35 ml/m2)
      • u tych pacjentów zwykle występuje jedynie umiarkowana AS.

Diagnostyka różnicowa

Wywiad lekarski

  • Przeważnie przez dłuższy czas bez objawów.
  • Występowanie objawów w późnej fazie choroby, klasyczna triada:
    • dławica piersiowa
    • omdlenia (zawroty głowy, stany przedomdleniowe)
      • u około 10% objawowych pacjentów
    • duszność wysiłkowa i spoczynkowa
      • najczęstszy objaw u ponad 2/3 objawowych pacjentów.
  • Kołatania serca.
  • Szczególnie u starszych pacjentów nierzadko jako pierwszy objaw stwierdza się jedynie obniżoną tolerancję wysiłku.10

Badanie fizykalne

Osłuchiwanie

  • Szmer skurczowy o charakterze crescendo–decrescendo
    • punctum maximum przy mostku po stronie lewej (w punkcie Erba) lub w drugiej przestrzeni międzyżebrowej przy mostku po stronie prawej
    • promieniowanie szmeru do tętnic szyjnych
    • głośność szmeru nie jest skorelowana ze stopniem ciężkości zwężenia.
  • Osłabiony drugi ton serca
    • paradoksalnie podzielony drugi ton serca z powodu opóźnionego zamknięcia zastawki aortalnej.
  • Czwarty ton serca przy zachowanym rytmie zatokowym: zaznaczony napływ krwi na końcu rozkurczu z powodu silnego skurczu przedsionków.
  • Zobacz również artykuł szmery nad sercem u dorosłych.


Palpacja

  • Tętno małe i leniwe (pulsus parvus et tardus) – zmniejszona amplituda tętna, opóźnione narastanie tętna 
    • Prosta, ale wartościowa diagnostycznie metoda: tętno prawidłowo narastające, o właściwej amplitudzie, w znacznym stopniu wyklucza istotną stenozę aortalną.
    • U pacjentów w podeszłym wieku te cechy tętna mogą nie występować.
  • U niektórych pacjentów wyczuwalne drżenie (fremitus) przy prawej górnej krawędzi mostka.
  • Uderzenie koniuszkowe unoszące, rozlane, przesunięte w lewo i ku dołowi.

Ciśnienie tętnicze

  • Ciśnienie tętnicze może być prawidłowe, obniżone lub podwyższone.
  • Wbrew rozpowszechnionemu przekonaniu podwyższone ciśnienie tętnicze nie wyklucza ciężkiego zwężenia zastawki aortalnej!

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

EKG

RTG klatki piersiowej

  • Wykrywanie zwapnień w okolicy pierścienia aortalnego zastawki aortalnej.
  • W ciasnym zwężeniu powiększenie lewej komory serca i postenotyczne poszerzenie aorty wstępującej.
  • Uwidocznienie zastoju w krążeniu płucnym.
  • W zaawansowanych stadiach możliwe objawy nadciśnienia płucnego.
  • Wykluczenie pierwotnych przyczyn płucnych przy duszności jako objawie wiodącym.

Badania laboratoryjne

  • NT–proBNP
    • podwyższony poziom NT–proBNP u pacjentów z AS wiąże się z gorszym rokowaniem
    • element oceny ryzyka u pacjentów bezobjawowych1
    • badanie dostępne w POZ tylko dla pacjentów objętych Opieką Koordynowaną w ramach ścieżki kardiologicznej.

Diagnostyka specjalistyczna

Echokardiografia

  • Echokardiografia jest najważniejszym badaniem obrazowym1
    • ocena stopnia zaawansowania AS, wykrywanie zwapnień
    • ocena funkcji i przerostu lewej komory
    • ocena aorty wstępującej
    • uwidocznienie innych możliwych wad zastawkowych.
  • Najważniejsze parametry echokardiograficzne do oceny stopnia ciężkości:1
    • maksymalna prędkość przepływu w obszarze zwężenia
    • średni gradient ciśnienia przezzastawkowego
    • pole otwarcia zastawki aortalnej (obliczenie za pomocą równania ciągłości).
  • Rutynowo wykonuje się echokardiografię przezklatkową (TTE).
  • Echokardiografia przezprzełykowa (TEE), w tym 3D–TEE wskazana przy braku optymalnej wizualizacji za pomocą TTE, ewentualnie podczas planowania przezcewnikowej interwencyjnej wymiany zastawki (TAVI).
  • Echokardiografia z obciążeniem dobutaminą w niskiej dawce (dobutamine stress ECHO) jest przydatna w indywidualnych przypadkach u pacjentów z podejrzeniem AS znacznego stopnia i obniżoną funkcją lewej komory w celu zróżnicowania prawdziwej i rzekomej AS.

TK

  • W ramach planowania zabiegów chirurgicznych, przede wszystkim interwencyjnych z użyciem cewnika (transcatheter aortic valve implantation – TAVI):
    • rozległość i rozmieszczenie zwapnień zastawki, pierścienia i aorty
    • określenie wielkości i kształtu pierścienia aortalnego oraz pnia aorty
    • pomiar odległości między pierścieniem a tętnicami wieńcowymi
    • ocena warunków naczyniowych aorty, tętnic biodrowych i udowych.
  • Wskaźnik uwapnienia tętnic wieńcowych w TK (Calcium Score – CT) może mieć wartość predykcyjną odnośnie progresji choroby.7

RM (MRI)

  • Nie jest rutynową procedurą w przypadku zwężenia zastawki aortalnej.
  • Umożliwia określenie pola otwarcia zastawki i prędkości przepływu w obszarze zwężenia.13 

Próba wysiłkowa

  • Przydatna u pacjentów aktywnych fizycznie w celu wywołania objawów.1
  • Element stratyfikacji ryzyka u pacjentów bezobjawowych.1,6  

Koronarografia/cewnikowanie serca

  • Koronarografię należy wykonać przed leczeniem wady zastawkowej (metodą SAVR lub TAVI) w celu oceny ewentualnej wtórnej niedomykalności zastawki mitralnej lub choroby wieńcowej.
  • Ocena angiograficzna segmentów nadzastawkowych (przed TAVI).
  • Inwazyjna ocena stopnia AS jest wymagana tylko wówczas, gdy jest ona niemożliwa lub niejednoznaczna przy użyciu metod nieinwazyjnych.

Wytyczne ESC z 2025 r.: koronarografia wieńcowa przed operacją zastawki1

  • Koronarografia jest zalecana przed operacją zastawki, jeśli spełnione jest co najmniej 1 z poniższych kryteriów:
    • choroba wieńcowa w wywiadzie
    • podejrzenie niedokrwienia mięśnia sercowego
    • dysfunkcja skurczowa lewej komory
    • mężczyźni >40. roku życia, kobiety po menopauzie
    • 1 lub więcej czynników ryzyka sercowo–naczyniowego.

Wskazania do skierowania do specjalisty/szpitala

Skierowanie do specjalisty

  • Przy podejrzeniu zwężenia zastawki aortalnej.
  • W przypadku wystąpienia nowych lub nasilenia dotychczasowych objawów w rozpoznanej AS.

Skierowanie do szpitala

  • W przypadku dekompensacji.

Leczenie

Cele leczenia

  • Poprawa rokowania.
  • Złagodzenie objawów.

Ogólne informacje o leczeniu

  • Jedynym leczeniem poprawiającym rokowanie jest wymiana zastawki metodą chirurgiczną (surgical aortic valve replacement – SAVR) lub przezcewnikową (transcatheter aortic valve implantation – TAVI).
  • Farmakoterapia ukierunkowana na objawy
    • Objawy niewydolności serca należy leczyć zgodnie z odpowiednimi wytycznymi.14
    • Nierzadko współwystępuje nadciśnienie; leczenie hipotensyjne może być konieczne w bezobjawowej AS
      • W AS można podawać inhibitory ACE.1
    • Statyny nie mają wpływu na progresję AS.     
    • Leczenie migotania przedsionków wg stosownych wytycznych.

Postępowanie u pacjentów objawowych lub bezobjawowych

  • Pacjentów z objawową AS należy poddać operacji jak najwcześniej ze względu na bardzo złe rokowanie.1
    • Wyjątek stanowią pacjenci, u których nie oczekuje się istotnego wydłużenia ani poprawy jakości życia.1
  • U bezobjawowych pacjentów z AS znacznego stopnia proces decyzyjny jest trudniejszy:1
    • Interwencja jest zalecana w przypadku dysfunkcji lewej komory oraz gdy objawy występują podczas próby wysiłkowej.
    • Interwencję należy rozważyć w przypadku bardzo dużego stopnia zwężenia, szybkiej progresji choroby lub wyraźnie podwyższonego poziomu NT–proBNP.
    • Przy braku występowania czynników zwiększonego ryzyka, czujna obserwacja (watchful waiting) do momentu wystąpienia objawów jest uważana za dobrą i bezpieczną strategię.

Chirurgiczna przezcewnikowa wymiana zastawki aortalnej (Transcatheter Aortic Valve Implantation – TAVI)

  • W licznych badaniach udowodniono skuteczność TAVI w porównaniu z leczeniem farmakologicznym lub chirurgicznym.15-16
  • Liczba zabiegów TAVI w niektórych krajach przekracza liczbę operacji konwencjonalnych.
    • W Polsce obecnie częściej wykonuje się operacje metodą klasyczną – jest to w dużej mierze podyktowane wysokim kosztem TAVI.
  • Decydujący głos w podejmowaniu decyzji dotyczących rodzaju interwencji ma lekarska „kardiogrupa” (heartteam).
    • Uwzględnienie kryteriów klinicznych, anatomicznych i zabiegowych przy podejmowaniu wspólnych decyzji przez kardiologów inwazyjnych i kardiochirurgów.

Kryteria przemawiające za chirurgiczną wymianą zastawki1

Kryteria kliniczne
  • Wiek <75 lat.
  • Niskie ryzyko operacyjne (STS lub EuroSCORE II <4%, logistic EuroSCORE <10%).
  • Brak innych czynników ryzyka nieuwzględnionych w powyższych skalach, takich jak zespół kruchości, aorta porcelanowa, stan po radioterapii klatki piersiowej.
  • Zapalenie wsierdzia.
Kryteria anatomiczne i zabiegowe
  • Trudny dostęp przezudowy do TAVI.
  • Wymiary pierścienia aortalnego niezgodne z dostępnymi zastawkami TAVI.
  • Anatomia zastawki niekorzystna dla TAVI.
  • Dwupłatkowa zastawka aortalna.
  • Współistniejąca choroba serca wymagająca operacji (np. choroba wieńcowa – równoczesne CABG).

Kryteria przemawiające za TAVI1

Kryteria kliniczne
  • Zaawansowany wiek (≥75 lat).
  • Duże ryzyko związane z operacją.
  • Zespół kruchości.
  • Operacje serca w wywiadzie (np. zwiększone ryzyko z powodu powtórnej sternotomii).
Kryteria anatomiczne i zabiegowe
  • TAVI możliwe do wykonania drogą przezudową.
  • Stan po radioterapii.
  • Aorta porcelanowa.
  • Deformacja klatki piersiowej/skolioza.

Przeciwwskazania bezwzględne do wykonania TAVI

  • Brak w danym ośrodku „kardiogrupy” i zaplecza kardiochirurgicznego.
  • Zasadność wykonania TAVI zamiast wymiany zastawki nie została potwierdzona przez kardiogrupę.
  • Przewidywana długość życia <1 rok.
  • Małe prawdopodobieństwo poprawy jakości życia po zabiegu z powodu chorób towarzyszących.
  • Ciężkie, pierwotne, współistniejące wady innych zastawek, które można leczyć tylko operacyjnie, w znacznym stopniu przyczyniające się do objawów obserwowanych u chorego. 
  • Nieodpowiednia wielkość pierścienia włóknistego (<18 mm, >29 mm).
  • Skrzeplina w lewej komorze.
  • Czynne zapalenie wsierdzia.
  • Zwiększone ryzyko niedrożności ujścia tętnic wieńcowych (niesymetryczne zwapnienie zastawek, mała odległość między pierścieniem włóknistym serca a ujściami tętnic wieńcowych, małe zatoki aorty).
  • Blaszki miażdżycowe z ruchomymi skrzeplinami w aorcie wstępującej lub w łuku aorty.
  • W przypadku dostępu przez tętnicę udową/podobojczykową – nieodpowiedni dostęp naczyniowy (rozmiar naczyń, zwapnienie, krętość przebiegu).

Przeciwwskazania względne do wykonania TAVI

  • Dwupłatkowa zastawka aorty lub brak zwapnień na zastawce.
  • Nieleczona choroba wieńcowa wymagająca rewaskularyzacji.
  • Niestabilność hemodynamiczna.
  • LVEF <20%.
  • w przypadku dostępu przezkoniuszkowego – ciężka choroba płuc, brak dostępu do koniuszka.

Wskazania do wymiany zastawki i wybór postępowania wg wytycznych ESC z 2025 r.1

Objawowe zwężenie zastawki aortalnej
  • Interwencja (operacja lub TAVI) zalecana u objawowych pacjentów z AS znacznego stopnia. 
  • Nie zaleca się stosowania interwencji u pacjentów z ciężkimi chorobami współwystępującymi, jeśli jest mało prawdopodobne, że interwencja poprawi jakość życia lub wydłuży czas życia >1 roku.
Bezobjawowi pacjenci ze zwężeniem zastawki aortalnej znacznego stopnia
  • Interwencja (operacja lub TAVI) zalecana u bezobjawowych pacjentów z dysfunkcją lewej komory (EF <50%) bez innej przyczyny.
  • Interwencja zalecana u bezobjawowych pacjentów z objawami w próbie wysiłkowej.
  • Interwencję należy rozważyć u bezobjawowych pacjentów z prawidłową funkcją lewej komory i prawidłową próbą wysiłkową, jeśli ryzyko interwencji jest małe i spełnione jest jedno z poniższych kryteriów: 
    • AS bardzo znacznego stopnia (średni gradient ≥60 mmHg lub Vmax >5 m/s)
    • ciężkie zwapnienie zastawek (stwierdzone w TK) i progresja Vmax ≥0,3 m/s
    • znacznie podwyższone wartości NT–proBNP (> 3–krotności górnej granicy normy) przy powtórnym pomiarze bez innego znanego wyjaśnienia.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

Przebieg i rokowanie

  • Wykrycie choroby często przypadkowe podczas osłuchiwania serca w jeszcze bezobjawowym stadium.
  • W przeciwnym razie rozpoznanie po długiej fazie latencji wraz z początkiem objawów.
  • Objawowe AS bez wymiany zastawki wiąże się ze złym rokowaniem.
    • Wskaźnik przeżycia:
      • po 2–3 latach: około 50%
      • po 1, 5 i 10 latach, odpowiednio: 62%, 32% i 18%.
    • Rodzaj objawów wpływa na rokowanie,
  • Znacznie lepsze rokowanie u chorych bezobjawowych
    • ryzyko nagłego zgonu sercowego: około 1% rocznie przy bezobjawowym AS znacznego stopnia
    • nie jest łatwo odróżnić pacjentów faktycznie bezobjawowych od pozornie bezobjawowych z zamaskowaną nietolerancją wysiłku, spowodowaną zmniejszoną aktywnością, zwłaszcza wśród osób starszych.  
  • W krótkim czasie po operacji kardiochirurgicznej częściej występują incydenty mózgowo–naczyniowe, konieczność leczenia nerkozastępczego i przetoczenia koncentratów krwinek czerwonych, natomiast po TAVI częstsze są powikłania naczyniowe i konieczność wszczepienia stymulatora serca.17
  • Po chirurgicznej wymianie zastawki lub TAVI rokowanie podobne jak w porównywalnej grupie w populacji ogólnej.18-19
  • W badaniu pacjentów z pośrednim ryzykiem operacyjnym nie stwierdzono istotnej różnicy w 5–letniej śmiertelności pomiędzy TAVI (47,9%) a operacją (43,4%).20

Dalsze postępowanie

  • Pacjentów z bezobjawową AS znacznego stopnia należy poddawać ocenie co 6 miesięcy pod kątem zmian:1
    • tolerancji wysiłku (ewentualnie z próbą wysiłkową)
    • parametrów echokardiograficznych
    • NT–proBNP.
  • W przypadku dużych zwapnień wskazane coroczne kontrole nawet przy łagodnych i umiarkowanych zwężeniach.1
  • U młodszych pacjentów z łagodnym zwężeniem bez istotnych zwapnień: kontrola co 2–3 lata.1
  • Po wymianie zastawki pierwsze badania kontrolne w terminie wskazanym przez ośrodek, następnie kontrole roczne, jeśli sytuacja jest stabilna; dodatkowe kontrole w przypadku pogorszenia klinicznego.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

Dodatkowe informacje

Szmery nad sercem

Zwężenie aorty

 Źródła

Wytyczne

  • 2025 ESC/EACTS Guidelines for the management of valvular heart disease. www.escardio.com
  • European Association of Cardiovascular Imaging and American Society of Echocardiography, 2017 Recommendations on the echocardiographic assessment of aortic valve stenosis: a focused update, www.academic.oup.com6

Piśmiennictwo

  1. 2025 ESC/EACTS Guidelines for the management of valvular heart disease www.escardio.org
  2. Martinsson A., Li X., Andersson C., et al.. Temporal Trends in Incidence and Prognosis of Aortic Stenosis: A Nationwide Study of the Swedish Population, Circulation 2015, 131: 10.1161/CIRCULATIONAHA.114.012906. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.114.012906, DOI
  3. Chen J., Yiu K. Growing importance of valvular heart disease in the elderly, J Thorac Dis 2016, 8: 1701-03, doi:10.21037/jtd.2016.12.23, DOI
  4. Osnabrugge R., Mylotte D., Head S., et al. Aortic Stenosis in the Elderly, J Am Coll Cardiol 2013, 62: 1002-12, doi:10.1016/j.jacc.2013.05.015, DOI
  5. Lewin M.B., Otto C.M. The bicuspid aortic valve: adverse outcomes from infancy to old age, Circulation 2005, 111(7): 832-4, pmid:15723989, PubMed
  6. Baumgartner H., Hung J., Bermejo J., et al. Recommendations on the echocardiographic assessment of aortic valve stenosis: a focused update from the European Association of Cardiovascular Imaging and the American Society of Echocardiography, Eur Heart J Cardiovasc Imaging 2017, 18: 254-75, doi:10.1093/ehjci/jew335, DOI
  7. Pawade T., Newby D., Dweck M. Calcification in Aortic Stenosis, J Am Coll Cardiol 2015, 66: 561-77, doi:10.1016/j.jacc.2015.05.066, DOI
  8. Coffey S., Cox B., Williams M., et al. The Prevalence, Incidence, Progression, and Risks of Aortic Valve Sclerosis, J Am Coll Cardiol 2014, 63: 2852-61, doi:10.1016/j.jacc.2014.04.018, DOI
  9. Thomassen H.K., Cioffi G., Gerdts E., et al. Echocardiographic aortic valve calcification and outcomes in women and men with aortic stenosis, Heart 2017, doi:10.1136/heartjnl-2016-311040, DOI
  10. Grimard B.H., Safford R.E., Burns E.L. Aortic stenosis: diagnosis and treatment, Am Fam Physician 01.03.2016, 93(5): 371-8, pmid:26926974, PubMed
  11. Bonow R., Greenland P. Population-Wide Trends in Aortic Stenosis Incidence and Outcomes, Circulation 2015, 131: 969-71, doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.115.014846, DOI
  12. Xiushui R. Aortic stenosis. Medscape 24.03.2017, dostęp: 12.12.2017, emedicine.medscape.com
  13. Izgi C. MRI evaluation of aortic stenosis: flow evaluation, ESC Practice Tools & Support, dostęp: 12.12.2017, www.escardio.org
  14. European Society of Cardiology. Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure, Stand 2021, academic.oup.com
  15. Kapadia SR et al. 5-year outcomes of transcatheter aortic valve replacement compared with standard treatment for patients with inoperable aortic stenosis (PARTNER 1): a randomised controlled trial, The Lancet 2015, 385(9986): 2485-91, dx.doi.org
  16. Leon M., Smith C., Mack M., et al. Transcatheter or Surgical Aortic-Valve Replacement in Intermediate-Risk Patients, N Engl J Med 2016, 374: 1609-20, doi:10.1056/NEJMoa1514616, DOI
  17. Abdel-Wahab M., Fujita B., Frerker C., et al. Transcatheter versus rapid-deployment aortic valve replacement: a propensity-matched analysis from the German aortic valve registry, JACC Cardiovasc Interv 2020, 13: 2642-54, doi:10.1016/j.jcin.2020.09.018, DOI
  18. Sharabiani M., Fiorentino F., D Angelini G., et al. Long-term survival after surgical aortic valve replacement among patients over 65 years of age, Heart 2016, 3: e000338, doi:10.1136/openhrt-2015- 000338.
  19. Martin G., Sperrin M., Hulme W., et al. Relative Survival After Transcatheter Aortic Valve Implantation: How Do Patients Undergoing Transcatheter Aortic Valve Implantation Fare Relative to the General Population? JAHA 2017, 6: e007229, doi:10.1161/JAHA.117.007229, DOI
  20. Makkar R., Thourani V., Mack M., et al. Five-Year Outcomes of Transcatheter or Surgical Aortic-Valve Replacement, N Engl J Med 2020, 382: 799-809, doi:10.1056/NEJMoa1910555, DOI

Opracowanie

  • Lek. Magdalena Karpiuk (recenzent)
  • Prof. dr hab. n. med. Sławomir Chlabicz (redaktor)
  • Prof. dr med. Michael Handke (recenzent)

Link lists

Powiązane artykuły

Informacje dla pacjentów

Wytyczne

Authors

Previous authors

Updates

Gallery

Snomed

Click to edit