Informacje ogólne

Wprowadzenie

• Badania z zakresu medycyny sportowej powinny być zróżnicowane w zależności od celu: w sportach popularnych uprawianych amatorsko lub w przypadku treningów rekreacyjnych nacisk kładzie się na ogólne zalecenia dotyczące unikania nieprawidłowych obciążeń. Z reguły wystarczy szczegółowy wywiad lekarski w trakcie konsultacji i ogólne badanie stanu zdrowia. Dalsze badania zaleca się tylko w przypadku dolegliwości wskazujących na chorobę lub poważnych wcześniejszych chorób.  
• W sporcie wyczynowym trzeba uwzględniać czynniki ryzyka właściwe dla danej dyscypliny sportowej. Badanie służy w szczególności do diagnostyki wydajności i oceny kwalifikacji do określonych obciążeń. Dotyczy to również sportów ekstremalnych, jak nurkowanie lub planowane ekstremalne obciążenia, które jednak wykraczają poza ramy ogólnej promocji zdrowia.

Definicja

• Profilaktyczne badanie lekarskie służy wykryciu utajonych lub istniejących chorób, które w przypadku intensywnej aktywności fizycznej mogą zagrażać zdrowiu.^1-3
• Lekarz powinien przekazać pacjentowi na piśmie ograniczenia i pozwolenia dotyczące odpowiednich poziomów aktywności fizycznej.
  • Kwalifikacja do uprawiania sportu zależy od wyników wcześniejszych i aktualnych badań oraz wybranej dyscypliny sportu.
  • W Polsce wykonywanie świadczeń z zakresu medycyny sportowej oraz kwalifikacje lekarzy uprawnionych do przeprowadzania badania regulują odpowiednie rozporządzenia Ministra Zdrowia.⁴
• Dla pacjentów poniżej 23. roku życia orzeczenie o stanie zdrowia umożliwiającym bezpieczne uczestnictwo we współzawodnictwie sportowym, może wydać lekarz podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie bilansu zdrowia oraz/lub posiadanej dokumentacji medycznej. 

Częstość występowania nagłego zgonu sercowego

• Roczna zapadalność nagłego zgonu sercowego u sportowców wynosi około 2:100 000.^5-7
  • Dotyczy to głównie mężczyzn.

Etiologia i patogeneza

Przyczyny nagłego zgonu sercowego u młodych sportowców 

• Ocena 1866 sportowców z USA w średnim wieku 19 lat (+/- 6 lat)⁸
  • kardiomiopatia przerostowa (HCM) (36%)
  • wrodzone anomalie naczyń wieńcowych (17%)
  • zapalenie mięśnia sercowego (6%)
  • arytmogenna kardiomiopatia prawej komory (4%)
  • zaburzenia genetyczne kanałów jonowych (4%)
    • zespół długiego QT i zespół Brugadów 
  • Innymi rzadkimi przyczynami były np. zaburzenia przewodzenia, takie jak zespół Wolffa-Parkinsona-White'a, commotio cordis (tępy uraz klatki piersiowej jako przyczyna migotania komór) lub wypadanie płatka zastawki mitralnej w zespole Marfana.

Sportowcy w wieku >35 lat

• Choroba wieńcowa jest najczęstszą przyczyną incydentów sercowych podczas uprawiania sportu.

Diagnostyka

Badania specjalistyczne i diagnostyczne niezbędne do wydania orzeczenia

• Ogólne badanie lekarskie wraz z oceną stanu uzębienia i oceną ostrości wzroku przy pomocy tablic Snellena
• Badanie ortopedyczne
• Badanie elektrokardiograficzne 12-odprowadzeniowe z opisem⁹
• Pomiary antropometryczne
• Badanie morfologii krwi obwodowej wraz ze wzorem odsetkowym
• Oznaczenie stężenia glukozy w surowicy krwi
• Badanie ogólne moczu
• Oraz dodatkowo:
  • U osób, które zamierzają uprawiać płetwonurkowanie - badanie spirometryczne.
  • U osób, które zamierzają uprawiać sporty walki - konsultacja neurologiczna.

Badania okresowe 

• Powinny być przeprowadzane:
  • co 12 miesięcy
  • co 24 miesiące
    • badanie spirometryczne u osób uprawiających płetwonurkowanie
    • konsultacja neurologiczna u osób uprawiających sporty walki
  • Dodatkowo co 6 miesięcy, w przypadku zawodników do ukończenia 16. roku życia, jeśli lekarz uzna, że wymaga tego ich stan zdrowia lub specyfika współzawodnictwa sportowego.

Badania kontrolne

• Wykonuje się u zawodników, którzy podczas uprawiania sportu doznali urazów, w tym urazów głowy, zmian przeciążeniowych, utraty przytomności lub porażki przez nokaut.
• W zależności od wyników sportowcy są klasyfikowani do jednej z trzech kategorii:
  • stan zdrowia odpowiedni do uprawiania sportów bez ograniczeń
  • stan zdrowia kwalifikujący do uprawiania sportów z ograniczeniami: dalsze specjalistyczne badania ze wskazaniem obszaru lub stan zdrowia kwalifikujący do uprawiania tylko niektórych dyscyplin sportowych
  • stan zdrowia niekwalifikujący do uprawiania sportów, uprawiania wszystkich lub wybranych dyscyplin sportowych, przeciwwskazanie czasowe lub trwałe. Wymagane są dalsze badania.

Wywiad 

• Wykrywa więcej nieprawidłowości niż badanie lekarskie.^10-12

Możliwe patologiczne zmiany w EKG

• Następujące zmiany w EKG zazwyczaj wymagają dalszej diagnostyki:
  • objawy przerostu lewej komory u osób niestosujących treningu wytrzymałościowego
  • blok AV u osób niestosujących treningu wytrzymałościowego
  • patologiczne załamki Q (czas trwania powyżej 0,04 s lub >25% kolejnych załamków R lub QS w 2 lub więcej odprowadzeniach)
  • zaburzenia repolaryzacji (obniżenie odcinka ST lub spłaszczenie załamka T lub odwrócenie załamka T w 2 lub więcej odprowadzeniach)
  • przejściowe uniesienie odcinka ST
  • wydłużony lub skrócony odstęp QT
  • pobudzenie wstępne (fala delta)
  • fala epsilon (zaburzenie depolaryzacji w arytmogennej kardiomiopatii prawej komory)
  • nietypowy blok prawej odnogi pęczka Hisa (zespół Brugadów)
  • blok lewej odnogi pęczka Hisa (LBBB)
  • migotanie przedsionków

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej może uznać, że w niektórych sytuacjach niezbędne jest wydanie orzeczenia przez lekarza specjalistę w dziedzinie medycyny sportowej albo lekarza posiadającego certyfikat ukończenia kursu wprowadzającego do specjalizacji w dziedzinie medycyny sportowej (np. w przypadku zamiaru uprawiania sportu wyczynowego lub w razie konieczności wykonania dodatkowych, specjalistycznych badań i konsultacji wynikających z oceny stanu zdrowia zawodnika oraz/lub specyfiki uprawianego sportu).
• Wszelkie wątpliwości odnośnie potencjalnego wpływu aktywności sportowej na stan zdrowia uzasadniają skierowanie do poradni medycyny sportowej, a w szczególności sygnały alarmowe takie jak:
  • wywołane wysiłkiem omdlenie lub prawie omdlenie
    • Osoby z omdleniami wysiłkowymi lub prawie omdleniami wymagają dokładniejszego badania w celu wykluczenia strukturalnej choroby sercowo-naczyniowej.^13-14
  • wywołany wysiłkiem ból w klatce piersiowej
    • Wywołana obciążeniem astma jest najczęstszą przyczyną spowodowanego wysiłkiem bólu w klatce piersiowej, ale zawsze należy wykluczyć strukturalną chorobę serca, np. kardiomiopatię przerostową lub wrodzone anomalie wieńcowe.
  • kołatanie serca
  • Sportowców należy pytać, czy palpitacje mogą być związane ze spożyciem kawy, tytoniu, alkoholu, leków, suplementów diety lub środków dopingujących.
  • Jeśli przyczyna palpitacji nie jest jasna po sprawdzeniu elektrolitów, czynności tarczycy oraz po wykonaniu EKG i EKG metodą Holtera, należy ograniczyć aktywność fizyczną do czasu dalszego wyjaśnienia.
  • Palpitacje w połączeniu z ostrym zakażeniem powinny wzbudzić podejrzenie zapalenia mięśnia sercowego. Jeśli się je rozpozna, zalecany jest sześciomiesięczny zakaz startów w zawodach.¹⁵
  • przedwczesna nagła śmierć w rodzinie (<50 r.ż.)
    • Należy, w miarę możliwości, ustalić szczegóły.^13,16
    • Możliwymi przyczynami mogą być kardiomiopatia przerostowa, zespół długiego QT, arytmogenna kardiomiopatia prawej komory, zespół Marfana, zespół Brugadów i anomalie wieńcowe.
    • Należy wykonać EKG, echokardiografię, próby wysiłkowe i analizy lipidów.
    • w razie potrzeby skierowanie do kardiologa

Profilaktyka

• Ustrukturyzowane badanie lekarskie i konsultacje w poradni medycyny sportowej
• Defibrylatory w obiektach sportowych i szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy¹⁷
• Nadzór wykwalifikowanych trenerów

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Czy można zapobiec nagłemu zgonowi u sportowców?