Co to jest migotanie i trzepotanie przedsionków?

Serce w przekroju

Serce składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Jest to mięsień, który nieustannie pompuje krew do dwóch układów krążenia organizmu - małego (płucnego) i dużego. Krew najpierw wpływa do przedsionka, a następnie jest przepompowywana do odpowiedniej komory.

U zdrowej osoby mięsień sercowy kurczy się w regularnym rytmie. W prawidłowych warunkach układ przewodzenia elektrycznego serca koordynuje pracę przedsionków i komór, a po każdym skurczu przedsionków automatycznie następuje skurcz komór.

W migotaniu i trzepotaniu przedsionków ta sekwencja pobudzeń w sercu ulega zaburzeniu. Skurcze przedsionków nie są skoordynowane, co z kolei prowadzi do zaburzeń koordynacji skurczów komór. Impulsy elektryczne z przedsionków są przewodzone nieregularnie do komór, które w następstwie również nie kurczą się prawidłowo. Taka nieregularna praca mięśnia sercowego sprawia, że komory napełniają się krwią wolniej, a to prowadzi do zmniejszenia wydolności pompowania przez nie krwi i może wywoływać objawy odczuwane przez pacjenta. Nieregularne tętno może być zbyt szybkie (częste) lub zbyt wolne (rzadsze). Ponadto w przedsionkach mogą tworzyć się skrzepy krwi, które mogą być rozprowadzane z krwią do innych narządów organizmu powodując udary i inne powikłania.

Migotanie przedsionków klasyfikuje się w zależności od czasu jego trwania. Jeśli migotanie pojawia się nagle i samoistnie ustępuje, nazywane jest napadowym migotaniem przedsionków. Natomiast, gdy epizod arytmii trwa dłużej niż 7 dni, jest to migotanie przedsionków przetrwałe, a powyżej roku – utrwalone.

Objawy

Nasilenie objawów zależy głównie od częstotości akcji serca: Jeśli tętno jest znacznie przyspieszone, wielu pacjentów odczuwa je jako kołatanie serca. Gdy tętno jest zbyt szybkie, zbyt wolne lub bardzo nieregularne, serce nie może już efektywnie pompować wystarczającej ilości krwi, co może prowadzić do objawów niewydolności krążenia, takich jak zawroty głowy, trudności z oddychaniem, ból w klatce piersiowej, zmęczenie, mniejsza wydajność lub omdlenie. Nieregularne tętno może być również odbierane jako nieprzyjemne, a poszczególne uderzenia serca mogą być odczuwane jako szczególnie silne (kołatanie serca).

Objawy migotania przedsionków są bardzo różne. Gdy pojawiają się po raz pierwszy, u wielu pacjentów wywołują lęk. Niektórzy zauważają, że objawy pojawiają się nagle i samoistnie ustępują, inni natomiast mają objawy trwające kilka godzin lub dni. Są też osoby, u których są one nieodczuwalne. U osób z migotaniem przedsionków trwającym dłużej, z czasem objawy stają się mniej dotkliwe.

Przyczyny

Nie zawsze możliwe jest określenie jednoznacznej przyczyny migotania przedsionków. Wiadomo jednak, że istnieje wiele znanych czynników zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń rytmu serca w ciągu życia. Należą do nich:

• Choroby serca spowodowane wysokim ciśnieniem tętniczym krwi.
• Choroba niedokrwienna serca (miażdżyca tętnic wieńcowych) lub stan po zawale serca.
• Nadczynność tarczycy.
• Choroby zastawek serca.
• Cukrzyca.
• Nadużywanie alkoholu (w dużych ilościach lub ciągłe).
• Nadwaga/otyłość.
• Przewlekłe choroby płuc lub nerek.

Częstość występowania

• Migotanie przedsionków jest jednym z najczęstszych zaburzeń rytmu serca (arytmii). Szacuje się, że problem ten dotyczy około 2,5% populacji.
• Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem.

Badania

Badanie lekarskie

• Podczas wizyty u lekarza pacjent jest pytany o nawyki dotyczące stylu życia, np. jak często ćwiczy, ile pije kawy i alkoholu oraz czy pali.
• Szczegółowe badanie fizykalne i badania krwi służą wykluczeniu innych chorób podstawowych.
• Mierzone są również ciśnienie tętnicze i tętno.
• Za pomocą stetoskopu lekarz osłucha serce pod kątem szmerów, które mogą wskazywać na zaburzenia w pracy zastawek.

EKG

• Ostateczne rozpoznanie migotania i trzepotania przedsionków wykonuje się za pomocą elektrokardiogramu (EKG).
• Elektrody są przykładane w określonych punktach na klatce piersiowej, ramionach i nogach, aby zmierzyć impulsy elektryczne mięśnia sercowego. W ten sposób można wykryć zaburzenia rytmu serca.
• U niektórych osób migotania przedsionków występuje jedynie epizodycznie (napadowe migotanie przedsionków). W takich przypadkach często wykonuje się długoterminowe badanie EKG (Holter EKG), w ramach którego pacjent jest podłączony do urządzenia, które zabiera do domu, aby aktywność serca mogła być rejestrowana przez 24 godziny lub dłużej.

Dalsze badania

• Dodatkowo, ukardiologa wykonywane jest badanie ultrasonograficzne serca (echokardiografia), które pozwala ocenić budowę mięśnia sercowego oraz funkcję zastawek.
• Echokardiografię należy również wykonać przed tzw. kardiowersją (patrz poniżej), w celu wykluczenia obecności zakrzepu krwi w sercu

Postępowanie

Cele leczenia

• Leczenie trzepotania i migotania przedsionków ma na celu złagodzenie objawów, odciążenia serca i zapobiegnięcie powikłaniom, zwłaszcza udarom.
• Jeśli arytmia serca jest spowodowana inną chorobą, np. nadczynnością tarczycy, to ta choroba jest leczona w pierwszej kolejności. W niektórych przypadkach może to prowadzić do ustąpienia arytmię.

Strategie leczenia

• Rozróżnia się dwie strategie leczenia: kontrola rytmu i częstości rytmu bicia serca.
• Kontrola częstości rytmu prowadzi do zmniejsza się częstość akcji serca, podczas gdy samo migotanie przedsionków utrzymuje się.
• Z kolei kontrola rytmu ma na celu przywrócenie sercu prawidłowego rytmu, czyli zatrzymanie migotania przedsionków.
• Wybór metody leczenia zależy od tego, jak długo arytmia występuje i z jaką częstotliwością się pojawia. Orientacyjnie można stwierdzić, że w przypadku początkowych objawów migotania przedsionków podejmuje się próbę przywrócenia prawidłowego rytmu serca (kontrola rytmu). Jeśli arytmia występuje od dłuższego czasu (kilka tygodni/miesięcy), szanse na powodzenie są mniejsze i podejmuje się próby normalizacji pulsu (kontrola częstości).

Kontrola rytmu

• Na rytm serca wpływają tzw. leki antyarytmiczne. 
• Jako alternatywę stosuje się tzw. kardiowersję elektryczną, w ramach której silny impuls elektryczny ma przywrócić sercu prawidłowy rytm. Zabieg wykonuje się w krótkotrwałym znieczuleniu dożylnym.
• Po kardiowersji wielu pacjentów otrzymuje leki chroniące przed nawrotem migotania (trzepotania) przedsionków.
• Takie leczenie pozwala często przywrócić prawidłowy rytm serca, ale z czasem migotanie/trzepotanie przedsionków często nawraca.

Kontrola częstości

• Kontrola częstości rytmu polega na stosowaniu leków, które obniżają częstość akcji serca.
• Stosuje się różne substancje czynne (np. beta-blokery). Wybór zależy od nasilenia i czasu trwania arytmii, chorób towarzyszących i innych czynników.

Zapobieganie udarowi

• Niezależnie od dwóch wyżej wymienionych strategii leczenia wielu pacjentom zaleca się przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych, aby zapobiec udarom.
• Ryzyko wystąpienia udaru mózgu jest wyższe u pacjentówz migotaniem i trzepotaniem przedsionków, również wówczas, gdy napady migotania występują tylko sporadycznie.
• Jednak lekarze wykorzystują różne parametry, aby oszacować indywidualne ryzyko udaru u każdej osoby chorej. Na tej podstawie podejmują decyzję o zastosowaniu leków przeciwkrzepliwych.
• W profilaktyce udarów mózgu stosuje się leki przeciwkrzepliwe takie jak warfaryna, acenokumarol lub tzw. nowe doustne antykoagulanty (NOAC). Wszystkie te substancje są zapobiegają powstawaniu skrzepów krwi.
• Różne grupy leków wykazują potwierdzone zalety i wady, więc decyzja o wyborze danego rodzaju leku przeciwkrzepliwego jest podejmowana indywidualnie dla każdego pacjenta.

Inne terapie

• U wybranych pacjentów mogą być stosowane również inne formy leczenia, np. zabieg ablacji źródła arytmii, który polega na zniszczeniu za pomocą impulsów elektrycznych lub niskiej temperatury (krioablacja) miejsc powstawania arytmii w sercu. 

Profilaktyka

• Jeżeli u pacjenta występują choroby przewlekłe (np. choroby układu krążenia lub cukrzycę), ważne jest, aby regularnie poddawać się kontroli i leczeniu.
• Dla osób z nadwagą zalecana jest utrata masy ciała.
• Wykazano, że powstrzymanie się od alkoholu przez osoby z migotaniem/trzepotaniem przedsionków, które wcześniej spożywały go regularnie, prowadzi do 50% redukcji wystąpienia nowych arytmii.

Rokowanie 

Migotanie przedsionków ma początkowo charakter napadowy, zanim stanie się trwałym zaburzeniem rytmu. Pacjenci często odczuwają mniejszy dyskomfort, gdy migotanie przedsionków już się utrwaliło.

Jednak u wielu pacjentów występują również okresy lub napady migotania bez objawów. Rozpoznanie często następuje przypadkowo podczas rutynowego badania lekarskiego.

Powikłania

Wśród osób z migotaniem przedsionków jest większa śmiertelność w porównaniu z osobami z prawidłowym rytmem serca. Znacznie wzrasta też prawdopodobieństwo wystąpienia udaru. Ryzyko to można jednak zmniejszyć poprzez przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych.

Same antykoagulanty niosą jednak ze sobą ryzyko, gdyż zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych krwawień (np. krwawienia z przewodu pokarmowego). Dlatego ważne jest, aby być dobrze poinformowanym o chorobie i terapii, a zwłaszcza o tym, jakich leków nie należy przyjmować jednocześnie z lekami rozrzedzającymi krew. Niezwykle istotne jest też, aby regularnie przyjmować przepisane leki, zawsze stawiać się na wizyty kontrolne i szybko poddać się badaniu lekarskiemu w przypadku podejrzenia krwawienia.

Dodatkowe informacje

• Przewlekła choroba wieńcowa.
• Zawał serca.
• Nadczynność tarczycy (hipertyreoza).
• Zaburzenia rytmu serca.
• Udar.
• Szkodliwy wpływ palenia na zdrowie.
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Nadwaga.
• Migotanie/trzepotanie przedsionków – informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Joanna Krasuska, lekarz (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy (recenzent)
• Marlies Karsch-Völk, lekarz (reenzent)
• Dietrich August, lekarz (recenzent)
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz (recenzent)