Co to jest przewlekła niewydolność żylna?

Przewlekła niewydolność żylna to trwałe osłabienie żył w kończynach dolnych, które odprowadzają krew z powrotem do serca. 

Choroba często charakteryzuje się żylakami, tj. rozszerzonymi żyłami powierzchownymi, ale przede wszystkim rozszerzonymi lub osłabionymi żyłami głębokimi. Ponadto, w zależności od nasilenia choroby, występuje obrzęk wokół dotkniętego miejsca lub całego podudzia, zmiany skórne i ewentualnie powierzchniowe, słabo gojące się rany (owrzodzenia) na jednej lub obu nogach. W wielu przypadkach osoby z niewydolnością żylną miały w przeszłości zakrzepicę w kończynach dolnych (zakrzepicę żył głębokich). Jednak choroba może również rozwinąć się bez żadnej widocznej przyczyny zewnętrznej i prawdopodobnie wiele osób chorych ma dziedziczną predyspozycję do jej powstawania.

Chociaż dziedziczna tendencja do żylaków jest ważnym czynnikiem predysponującym przewlekłej niewydolności żylnej, niewydolność żylna rozwija się tylko u części osób z żylakami. Większość osób z przewlekłą niewydolnością żylną wykazuje umiarkowane objawy, które nie wpływają na ich zdolność do pracy, a tylko 30% wymaga leczenia. Jednak choroba może również prowadzić do poważnych uszkodzeń tkanek, a także wyraźnych owrzodzeń, które trudno się goją.

W kategoriach medycznych przewlekłe zaburzenie żył odnosi się do osłabienia ścian żył nóg, które prowadzi do dyskomfortu (ciężkie, bolące nogi) i dlatego powinno być dokładniej zbadane. Z kolei w przypadku niewydolności występuje już opuchlizna (obrzęk) i/lub zmiany skórne lub owrzodzenia.

Objawy

Nie wszystkie osoby dotknięte przewlekłą niewydolnością żylną odczuwają jej objawy. Oprócz opuchlizny nóg pacjent może również odczuwać dyskomfort, taki jak kłujący lub tnący ból, a nogi mogą być zmęczone i ciężkie. Mogą wystąpić nocne skurcze nóg. Później może pojawić się wypryski, swędzenie, rany i owrzodzenia skóry. Dyskomfort często nasila się podczas stania lub chodzenia i ustępuje po odpoczynku i uniesieniu nóg.

Przyczyny

Żyły i pompa żylna

Naczynia krwionośne w nogach- czynność zastawki

Żyły zawierają zastawki, które działają jak zawory jednokierunkowe. Są one zaprojektowane tak, aby zapewnić przepływ krwi tylko w jednym kierunku, a mianowicie do serca. Jeśli z jakiegoś powodu zastawki te działają nieprawidłowo lub ulegną zniszczeniu, krew może gromadzić się w chorej żyle. Nacisk na ścianę naczynia wzrasta, tym bardziej, im dalej w kierunku stopy znajduje się zajęty obszar. Naczynie krwionośne rozszerza się z powodu zwiększonego ciśnienia napierającej krwi, a płyn może wyciekać z naczynia do otaczającej tkanki powodując obrzęki.

Wraz z zastawkami żylnymi, mechanizm pompujący w nogach również dba o przepływ krwi z powrotem do serca: skurcze mięśni (podczas aktywności fizycznej) ściskają żyły, a krew jest wypychana w kierunku serca za pomocą zastawek żylnych. Mechanizm ten jest szczególnie potrzebny podczas stania, ponieważ nogi muszą wtedy pompować krew wbrew sile grawitacji. Jeśli mechanizm pompujący przestaje działać, dochodzi do osłabienia ścian żył.

Ryzyko wystąpienia przewlekłej niewydolności żylnej jest ogólnie wyższe, jeśli u danej osoby występują lub występowały następujące czynniki:

• Zakrzep krwi w nodze
• Żylaki (dziedziczne)
• Urazy nóg
• Znaczna nadwaga
• Starszy wiek
• Pacjentka w ciąży lub po kilku poprzednich ciążach
• Zawód/codzienne czynności wymagające długotrwałego stania

Diagnostyka

Jeśli pacjent zgłasza tego typu dolegliwości, lekarz dokładnie wypyta o występujące objawy. Oprócz osłuchiwania płuc i serca, dokładnie zbada nogi, a także stan skóry. Do wizualizacji przepływu krwi w żyłach nóg można wykorzystać USG naczyń krwionośnych (ultrasonografia dopplerowska). Specjalista w dziedzinie chorób żył (flebologii) dysponuje również innymi procedurami umożliwiającymi dokładną ocenę przepływu krwi i ciśnienia tętniczego w żyłach oraz ocenę stopnia osłabienia żył.

Leczenie

Za pomocą kilku środków pacjent może sam sobie pomóc:

• Regularny ruch, np. spacery lub jogging stymulują krążenie i zdolność mięśni do pompowania krwi, a tym samym przepływ żylny. Ponadto regularna aktywność fizyczna pomaga utrzymać masę ciała pod kontrolą.
• Specjalnie dopasowane elastyczne pończochy uciskowe są bardzo pomocne w zwalczaniu dyskomfortu. Ten sam efekt mogą ewentualnie przynieść odpowiednio założone bandaże. Stały ucisk pończoch pomaga zmniejszyć opuchliznę, ból i zmiany skórne związane z niewydolnością żylną.
• Oprócz terapii uciskowej można stosować suplementację substancjami wzmacniającymi ściany żył (np. nasionami kasztanowca, flawonoidami).
• Należy unikać długotrwałego siedzenia w bezruchu i pracy w pozycji stojącej. Co jakiś czas warto ruszać nogami i poruszać się lub pochodzić. W przypadku dłuższych podróży, należy, w miarę możliwości, kilkakrotnie przejść się.
• Podczas odpoczynku warto unieść nogi.
• Należy zadbać o odpowiednią pielęgnację skóry, aby zapobiec powstawaniu otwartych ran.
• W każdym przypadku należy zaprzestać palenia tytoniu! Palenie ogranicza krążenie krwi bogatej w tlen z tętnic do skóry i tkanek, a tym samym utrudnia gojenie się ran.

Jeśli otwarte rany lub owrzodzenia już wystąpiły, oprócz kompresji priorytetem jest pielęgnacja ran. W zależności od rozległości rany stosuje się specjalne opatrunki, maści i bandaże, a nawet niewielkie zabiegi chirurgiczne w celu oczyszczenia rany, usunięcia martwej tkanki itp. Jeśli to możliwe, pomimo owrzodzenia warto nadal nosić pończochę uciskową (po starannym opatrzeniu rany), ponieważ ucisk wspiera również gojenie się ran skóry. Ponadto nadal ważne są regularne ćwiczenia fizyczne, w razie potrzeby pod okiem fizjoterapeuty.

Jeśli dyskomfort jest poważny, może być zalecana operacja. Operacja może poprawić wygląd kosmetyczny i złagodzić dyskomfort. Jeśli przyczyną dyskomfortu są tylko (powierzchowne) żylaki, można je usunąć lub poddać sklerotyzacji w ramach zabiegu chirurgicznego. Dostępne są różne metody.

Jeśli kwestia ta dotyczy żył głębokich, w niektórych przypadkach możliwe jest również chirurgiczne odtworzenie zastawek w ścianach naczyń.

Rokowanie

Ponieważ choroba jest przewlekła i trwa przez całe życie, należy przestrzegać pewnych zasad, aby zapobiec pogorszeniu się stanu zdrowia. Jeśli opuchlizna nie zostanie opanowana, w przypadku przewlekłych ran na nodze mogą wystąpić wypryski i inne zmiany skórne. Dlatego ćwiczenia fizyczne, kompresja i staranna pielęgnacja skóry/ran mają kluczowe znaczenie. Jeśli rozważana jest operacja, lekarz rodzinny może poinformować o tym pacjenta i w razie potrzeby skierować go do specjalisty w celu przeprowadzenia bardziej szczegółowej oceny.

Dodatkowe informacje

• Obrzęk nóg (opuchnięte nogi)
• Nocne skurcze łydek
• Zakrzepica żył głębokich nogi
• Żylaki
• Pończochy uciskowe
• Pielęgnacja skóry
• Zespół pozakrzepowy
• Żylne owrzodzenia nóg
• Nadwaga i otyłość
• Aktywność fizyczna, zalecenia
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Przewlekła niewydolność żylna — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)