Czym jest obrzęk płuc?

Płuca składają się z milionów niewielkich, elastycznych pęcherzyków. Wraz z każdym oddechem tlen jest transportowany z pęcherzyków płucnych do krwi. W drugą stronę, z krwi pobierany jest dwutlenek węgla, który organizm wydala przy wydechu. Ta wymiana tlenu i dwutlenku węgla przebiega zazwyczaj bardzo płynnie.

W przypadku obrzęku płuc dochodzi do przesiekania (wycieku) płynu z naczyń krwionośnych do tkanki płuc i ich pęcherzyków. Powoduje to zaburzenie absorpcji tlenu, a w konsekwencji duszności. Obrzęk płuc wymaga często natychmiastowej hospitalizacji.

W większości przypadków wywołuje go choroba serca, taka jak np. niewydolność serca lub zawał serca. Wskutek niewydolności "pompy" serca dochodzi do zalegania krwi w krwiobiegu małym (płucnym). Inne przyczyny obrzęku płuc występują rzadziej. Może to być zwiększona przepuszczalność naczyń krwionośnych, co umożliwia przedostawanie się płynu do płuc. Do takiej sytuacji dochodzi w ciężkim zapaleniu płuc lub chorobie wysokościowej.

Objawy

W zależności od przyczyny objawy obrzęku płuc mogą występować nagle (postać ostra) lub rozwijać się przez dłuższy czas.

Objawy ostrego, nagłego obrzęku płuc są często nasilone. Występuje silna duszność, tzw. spoczynkowa czyli w przypadku braku wysiłku fizycznego. Obrzęk płuc powoduje często świszczący oddech i kaszel, z odkrztuszaniem pienistej wydzieliny. W niektórych przypadkach plwocina może zawierać domieszkę krwi i mieć czerwono-brązowawą barwę. W przypadku zaawansowanych objawów u pacjentów występuje silny niepokój i lęk. Jednym z symptomów obrzęku płuc są także głośne szmery oddechowe. Niekiedy towarzyszą im także zimne poty, bladość skóry, gorączka oraz zaburzenia świadomości. Jeżeli obrzęk płuc stanowi skutek zawału serca, często występuje też ból w klatce piersiowej.

W przypadku powoli rozwijającego się obrzęku płuc objawy mogą mieć początkowo łagodną postać. Duszności nasilają się wówczas w pozycji leżącej i mogą powodować wybudzenie ze snu. Jeżeli przyczyną obrzęku płuc jest niewydolność serca, mogą wystąpić dodatkowe objawy przewlekłej niewydolności serca, jak np. obrzęk nóg.

Przyczyny

W wielu przypadkach przyczynę ostrego obrzęku płuc stanowi choroba serca, lecz może mieć on również inne podłoże.

Ograniczenie sprawności "pompy" serca, powstające wskutek choroby, uniemożliwia wystarczająco szybki i efektywny transport krwi. Dochodzi wówczas do cofania się krwi w kierunku naczyń krwionośnych obiegu płucnego. Podwyższone ciśnienie powoduje przedostanie się płynu do tkanki oraz pęcherzyków płucnych, a w konsekwencji prowadzi do obrzęku płuc. Przyczyną ograniczonej wydolności serca może być zawał serca, zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca lub choroby zastawek serca, takie jak zwężenie aorty.

W rzadkich przypadkach obrzęk płuc może także powstać u pacjentów, którzy nie cierpią na choroby serca. Jego przyczynę stanowi wówczas zwiększona przepuszczalność ściany naczynia krwionośnego, przez którą może przedostawać się płyn. Przyczyną może być np. ciężkie zapalenie płuc, zakażenie krwi (sepsa) lub zatrucie spalinami lub przebywanie na dużych wysokościach.

Diagnostyka

Obrzęk płuc to potencjalnie zagrażająca życiu choroba, która w większości przypadków wymaga hospitalizacji. Jeżeli u pacjenta występują podczas spoczynku silne duszności oraz kaszel z pienistą wydzieliną, którym towarzyszą głośne szmery oddechowe i obawa przed uduszeniem, należy zadzwonić na pogotowie ratunkowe.

Diagnozę stawia się początkowo na podstawie zgłaszanych dolegliwości oraz badania lekarskiego. Istotne znaczenie mają także wcześniej przebyte choroby płuc lub serca. Oprócz osłuchania płuc mierzy się zazwyczaj ciśnienie tętnicze, częstość bicia serca oraz temperaturę. W poważniejszych przypadkach konieczny może być stały nadzór parametrów życiowych i nasycenia krwi tlenem (pulsoksymetria). Leczenie odbywa sie na oddziale intensywnej opieki medycznej. Badanie elektrokardiograficzne (EKG) pozwala wykryć ewentualny zawał serca lub zaburzenia jego rytmu. Poprzez badanie krwi określa się zawartość tlenu i dwutlenku węgla oraz inne parametry wskazujące przyczynę schorzenia. W celu wykrycia obrzęku płuc przeprowadza się zwykle badanie rentgenowskie płuc (RTG klatki piersiowej). Czynność serca można także ocenić na podstawie echokardiografii . W przypadku potwierdzenia podejrzenia zawału serca jako przyczyny obrzęku płuc należy jak najszybciej wykonać cewnikowanie serca oraz wdrożyć odpowiednie leczenie.

Leczenie

W przypadku obrzęku płuc rozróżnia się działania w zakresie pierwszej pomocy oraz ewentualne środki z zakresu intensywnej opieki medycznej i leczenie przyczynowe. Celem leczenia jest stabilizacja oddechu i krwiobiegu, a także złagodzenie objawów i leczenie choroby podstawowej.

Ważne działania w zakresie pierwszej pomocy, które pomagają złagodzić duszności, to uniesienie górnej części ciała i podawanie tlenu, zazwyczaj za pomocą maski lub kaniuli nosowej. Pacjentom można także podawać leki łagodzące objawy, odciążające serce lub powodujące zwiększone wydalanie płynów z moczem. Zależnie od przyczyny i stopnia zaawansowania obrzęku płuc można rozważyć także inne metody leczenia, w tym na oddziale intensywnej opieki medycznej. W przypadku braku możliwości skutecznego dostarczania tlenu może zaistnieć konieczność intubacji wraz z intensywną wentylacją oddechową.

Równolegle do leczenia objawowego należy diagnozować i leczyć chorobę podstawową. W przypadku zawału serca jak najszybciej wykonuje się zwykle cewnikowanie serca oraz w miarę możliwości odblokowuje się zatkane naczynie. Lecząc zapalenie płuc, pacjentom podaje się z kolei antybiotyki. Przewlekłą niewydolność serca z powolnym rozwojem obrzęku płuc należy zazwyczaj leczyć farmakologicznie przez długi czas.

Rokowanie

Poważny, ostry obrzęk płuc stanowi potencjalnie zagrożenie dla życia i w przypadku braku leczenia może prowadzić do śmierci. U pacjentów poddawanych odpowiedniemu leczeniu rokowania są dobre. Zazwyczaj konieczna jest jednak dłuższa hospitalizacja. Dalszy przebieg schorzenia zależy przede wszystkim od choroby podstawowej. Po wystąpieniu ostrego obrzęku płuc wskutek niewydolności serca prawdopodobieństwo konieczności ponownej hospitalizacji w ciągu kolejnych 12 tygodni wynosi ponad 20%. Najczęściej konieczne jest także długotrwałe leczenie oraz zmiana stylu życia, które pomagają zapobiegać kolejnym chorobom serca.

Dodatkowe informacje

• Duszności
• Niewydolność serca
• Zawał serca
• Zapalenie mięśnia sercowego
• Zapalenie płuc
• Zakażenie krwi (sepsa)
• Echokardiografia
• Badanie rentgenowskie płuc (RTG klatki piersiowej)
• Ostry obrzęk płuc – informacje dla lekarzy

Autorzy

• prof. dr hab. med. Tomasz Tomasik, recenzent
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent