Czym jest obrzęk płuc?

Płuca składają się z milionów niewielkich, elastycznych pęcherzyków. Wraz z każdym oddechem tlen jest transportowany z pęcherzyków płucnych do krwi i w drugą stronę, z krwi pobierany jest dwutlenek węgla, który organizm wydala przy wydechu. Ta wymiana tlenu i dwutlenku węgla przebiega zazwyczaj bardzo płynnie.

W przypadku obrzęku płuc dochodzi do wycieku płynu z naczyń krwionośnych do tkanki płuc i ich pęcherzyków. Może to spowodować zaburzenie absorpcji tlenu, a w konsekwencji duszności. Obrzęk płuc wymaga często natychmiastowej hospitalizacji.

W większości przypadków wywołuje go choroba serca, taka jak np. niewydolność sercalub zawał serca. Wskutek niewydolności pompy serca dochodzi do spiętrzenia krwi w krwiobiegu małym (płucnym). Inne przyczyny obrzęku płuc występują rzadziej. W przypadku tej przypadłości zwiększa się przepuszczalność naczyń krwionośnych, co umożliwia przepływ płynu do płuc. Mogą być to na przykład ciężkie zapalenie płuc lub choroba wysokościowa.

Objawy

W zależności od przyczyny objawy obrzęku płuc mogą występować nagle (postać ostra) lub rozwijać się przez dłuższy czas (postać przewlekła).

Objawy ostrego, nagłego obrzęku płuc są często poważniejsze. Istotną oznakę schorzenia stanowią silne duszności występujące także w przypadku braku wysiłku fizycznego. Obrzęk płuc powoduje często także kaszel z pienistą wydzieliną. W niektórych przypadkach plwociny mogą zawierać domieszkę krwi i mieć czerwono-brązowawą barwę. W przypadku zaawansowanych objawów u pacjentów występuje silny niepokój i lęk. Jednym z objawów obrzęku płuc są także głośne szmery oddechowe. Niekiedy towarzyszą im także zimne poty, bladość skóry, gorączka oraz zaburzenia świadomości. Jeżeli obrzęk płuc stanowi skutek zawału serca, często występuje też ból w klatce piersiowej.

W przypadku powoli rozwijającego się obrzęku płuc objawy mogą mieć początkowo łagodną postać. Duszności nasilają się wówczas w pozycji leżącej i mogą powodować wybudzenie ze snu. Jeżeli przyczyną obrzęku płuc jest niewydolność serca, mogą wystąpić dodatkowe objawy przewlekłej niewydolności serca, jak np. obrzęk nóg.

Przyczyny

W wielu przypadkach przyczynę ostrego obrzęku płuc stanowi choroba serca, lecz może mieć on również inne podłoże.

Ograniczenie sprawności pompy serca wskutek choroby uniemożliwia wystarczająco szybki transport krwi. Dochodzi wówczas do cofania się krwi w kierunku naczyń krwionośnych obiegu płucnego. Podwyższone ciśnienie powoduje tutaj przedostanie się płynu do tkanki oraz pęcherzyków płucnych, a w konsekwencji obrzęk płuc. Przyczyną ograniczonej czynności serca może być zawał serca, zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca lub choroby zastawek serca, takie jak zwężenie aorty.

W rzadkich przypadkach obrzęk płuc może także powstać u pacjentów, którzy nie cierpią na choroby serca. Jego przyczynę stanowi wówczas zwiększona przepuszczalność ściany naczynia krwionośnego, przez którą może przedostawać się płyn. Przyczyną może być np. ciężkie zapalenie płuc, zakażenie krwi (sepsa) lub zatrucie spalinami.

Diagnostyka

Obrzęk płuc to potencjalnie zagrażająca życiu choroba, która w przypadku nagłego wystąpienia wymaga hospitalizacji. Jeżeli u pacjenta występują podczas spoczynku silne duszności oraz kaszel z pienistą wydzieliną, którym towarzyszą głośne szmery oddechowe i obawa przed uduszeniem, należy zadzwonić na pogotowie.

Diagnozę stawia się początkowo na podstawie zaprezentowanych dolegliwości oraz badania lekarskiego. Istotne znaczenie mają także wcześniej przebyte choroby płuc lub serca. Oprócz osłuchania płuc mierzy się zazwyczaj ciśnienie tętnicze, częstość bicia serca oraz temperaturę. W poważniejszych przypadkach konieczny może być stały nadzór parametrów życiowych i nasycenia krwi tlenem (pulsoksymetria) na oddziale intensywnej opieki medycznej. Badanie elektrokardiograficzne (EKG) pozwala wykryć ewentualny zawał serca lub zaburzenia jego rytmu. Poprzez badanie krwi określa się zawartość tlenu i dwutlenku węgla oraz inne parametry wskazujące przyczynę schorzenia. W celu wykrycia obrzęku płuc przeprowadza się zwykle badanie rentgenowskie płuc (RTG klatki piersiowej). Czynność serca można także ocenić na podstawie elektrokardiografii. W przypadku potwierdzenia podejrzenia zawału serca jako przyczyny obrzęku płuc należy jak najszybciej wykonać cewnikowanie serca oraz wdrożyć odpowiednie leczenie.

Leczenie

W przypadku obrzęku płuc rozróżnia się działania w zakresie pierwszej pomocy oraz ewentualne środki z zakresu intensywnej opieki medycznej i leczenie przyczynowe. Celem leczenia jest stabilizacja oddechu i krwiobiegu, a także złagodzenie objawów i leczenie choroby podstawowej.

Ważne działania w zakresie pierwszej pomocy, które pomagają złagodzić duszności, to uniesienie górnej części ciała i podawanie tlenu, zazwyczaj za pomocą maski lub kaniuli nosowej. Pacjentom można także podawać leki łagodzące objawy, odciążające serce lub powodujące zwiększone wydalanie płynów wraz z moczem. Zależnie od przyczyny i stopnia zaawansowania obrzęku płuc można rozważyć także inne metody leczenia, w tym na oddziale intensywnej opieki medycznej. W przypadku braku możliwości skutecznego dostarczania tlenu może zaistnieć konieczność intubacji wraz z intensywną wentylacją oddechową.

Równolegle do leczenia objawowego należy diagnozować i leczyć chorobę podstawową. W przypadku zawału serca jak najszybciej wykonuje się zwykle cewnikowanie serca oraz odblokowuje się zatkane naczynie. Lecząc zapalenie płuc, pacjentom podaje się z kolei antybiotyki. Przewlekłą niewydolność serca z powolnym rozwojem obrzęku płuc należy zazwyczaj leczyć farmakologicznie przez długi czas.

Rokowanie

Poważny, ostry obrzęk płuc stanowi potencjalnie zagrożenie dla życia i w przypadku braku leczenia może prowadzić do śmierci. U pacjentów poddawanych odpowiedniemu leczeniu rokowania są dobre. Zazwyczaj konieczna jest jednak dłuższa hospitalizacja. Dalszy przebieg schorzenia zależy przede wszystkim od choroby podstawowej. Po wystąpieniu ostrego obrzęku płuc wskutek niewydolności serca prawdopodobieństwo konieczności ponownej hospitalizacji w ciągu kolejnych 12 tygodni wynosi ponad 20%. Po wystąpieniu obrzęku płuc często konieczne jest także długotrwałe leczenie oraz zmiana stylu życia, które pomagają zapobiegać kolejnym chorobom serca.

Dodatkowe informacje

• Duszności
• Niewydolność serca
• Zawał serca
• Zapalenie mięśnia sercowego
• Zapalenie płuc
• Zakażenie krwi (sepsa)
• Echokardiografia
• Badanie rentgenowskie płuc (RTG klatki piersiowej)
• Ostry obrzęk płuc – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent