Czym jest nagły stan nadciśnieniowy?

Definicja

Nadciśnienie tętnicze

W przypadku nadciśnienia tętniczego dochodzi do podwyższenia ciśnienia w tętnicach ciała. Najogólniej mówiąc, wysokie ciśnienie tętnicze definiuje się jako wartości ciśnienia tętniczego (mierzonego w gabinecie lekarskim), które przekraczają wartość skurczową 140 mmHg i/lub rozkurczową 90 mmHg.

Sytuacja zagrożenia związana z nadciśnieniem tętniczym

Jeśli u danej osoby w spoczynku w normalnych warunkach skurczowe ciśnienie tętnicze wynosi >180 mmHg i/lub rozkurczowe wynosi 110–120 mmHg, ale nie stwierdzono u niej ostrej choroby wymagającej pilnego leczenia, to jest to sytuacja zagrożenia związana z nadciśnieniem tętniczym. Mogą także wystąpić dodatkowe objawy (patrz poniżej).

Nagły stan nadciśnieniowy

Sytuacja wygląda zupełnie inaczej, jeśli skurczowe ciśnienie tętnicze wynosi >180 mmHg lub rozkurczowe wynosi >110–120 mmHg i jednocześnie występują objawy uszkodzenia narządów. Jest to wówczas nagły stan nadciśnieniowy wymagający bardzo szybkiego leczenia w szpitalu. Może wiązać się on z różnymi powikłaniami takimi jak:

• Encefalopatia nadciśnieniowa (zaburzenia czynności mózgu spowodowane wysokim ciśnieniem tętniczym)
• Zawał serca
• Niewydolność serca i obrzęk płuc
• Udar
• Rozwarstwienie aorty (pęknięcie głównej tętnicy organizmu)
• Stan przedrzucawkowy/rzucawka (u kobiet w ciąży) 

Takie wysokie wartości ciśnienia tętniczego u kobiet w ciąży również wymagają natychmiastowego leczenia szpitalnego.

Objawy

Wysokie ciśnienie tętnicze początkowo nie powoduje żadnych objawów u większości osób z tą chorobą. Dopiero po wielu latach prowadzi ono do zwiększonego ryzyka powikłań, takich jak niewydolność serca, udar i zawał serca.

Przy znacznie podwyższonym ciśnieniu tętniczym mogą wystąpić:

• Ból głowy
• Krwawienie z nosa
• Zadyszka
• Ból w klatce piersiowej
• Zawroty głowy
• Wymioty i nudności
• Wewnętrzny niepokój
• Uczucie mrowienia/drętwienia
• Uczucie osłabienia

W przypadku nagłego stanu nadciśnieniowego, oprócz wyżej wymienionych dolegliwości, poniższe objawy wskazują na uszkodzenie narządów i są sygnałami alarmowymi:

• Zaburzenia czynności nerwów, np. zaburzenia mowy, porażenie
• Zamroczenie, np. brak reakcji na kontakt słowny
• Silny piekący lub mocno uciskający ból w klatce piersiowej
• Duszność

Przyczyny

Temat przyczyn wysokiego ciśnienia tętniczego opisano w artykule Wysokie ciśnienie tętnicze (nadciśnienie tętnicze).

Ryzyko nagłego stanu nadciśnieniowego jest zwiększone w przypadku nierozpoznanego, całkowicie nieleczonego lub źle leczonego nadciśnienia tętniczego. Niepokój emocjonalny i zaburzenia nerek mogą również prowadzić do wysokiego poziomu ciśnienia tętniczego. W rzadkich przypadkach przyczyną jest guz chromochłonny (guz nadnerczy).

Częstotliwość występowania

Według badań około 5% wszystkich pomiarów ciśnienia krwi w gabinecie lekarskim wskazuje na ryzyko nadciśnienia.

Badania dodatkowe

• Jeżeli występują ww. objawy, a badana osoba ma podwyższone ciśnienie tętnicze, lekarz zmierzy je ponownie — dokładniej i kilkukrotnie.
• Ponadto osłuchane zostaną serce i płuca oraz określona zostanie saturacja.
• Elektrokardiogram (EKG) dostarczy informacji na temat czynności serca i ewentualnie występujących zaburzeń.
• Ponadto przeprowadzone zostanie badanie przedmiotowe w kontekście czynności neurologicznych (wzrok, osłabienie/porażenie, głuchota, zdolność mówienia itp.).
• Jeśli wystąpi nagły stan nadciśnieniowy, pacjent zostanie natychmiastowo skierowany do szpitala.

Badania w szpitalu 

• Badanie okulistyczne dna oka (uwidacznia różne rodzaje uszkodzeń).
• Kompleksowe badanie EKG
• Badania krwi (diagnostyka zawału serca, czynności nerek itp.)
• W razie potrzeby badanie ultrasonograficzne naczyń krwionośnych, serca i nerek
• W razie konieczności zdjęcie rentgenowskie płuc
• W razie potrzeby tomografia komputerowa płuc/aorty
• W razie konieczności tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny mózgu
• W razie potrzeby test ciążowy
• Ewentualne badanie moczu na obecność narkotyków

Leczenie

• W przypadku pomiaru w domu i wartości skurczowej ciśnienia tętniczego na poziomie >180 i/lub rozkurczowej na poziomie 110–120 mmHg bez żadnych innych objawów należy po pierwsze zachować spokój i dodatkowo przyjąć drugą dawkę zwykle stosowanych leków na nadciśnienie. Po upływie pół godziny należy ponownie zmierzyć ciśnienie tętnicze. W przypadku wystąpienia dolegliwości i/lub utrzymywania się podwyższonych wartości ciśnienia, należy zasięgnąć porady lekarskiej.
• W gabinecie lekarza rodzinnego ciśnienie tętnicze stopniowo obniża się do prawidłowego zakresu za pomocą różnych leków (w ciągu kilku godzin lub dni).
• W takiej sytuacji dostępnych jest kilka leków obniżających ciśnienie tętnicze: nitrogliceryna, klonidyna, kaptopryl, losartan, furosemid, nifedypina. Na podstawie analizy wcześniejszych chorób i reakcji niepożądanych zostanie dobrany odpowiedni lek.
• Po kontroli ciśnienia tętniczego, w razie potrzeby dostosowywane są długoterminowe leki na nadciśnienie lub jeśli pacjentowi jeszcze nigdy nie zostały przepisane leki, wdrażana jest farmakoterapia.
• W przebiegu choroby pacjent może zostać skierowany do gabinetu kardiologicznego lub nefrologicznego w celu ustalenia przyczyny.
• Kobiety w ciąży z podwyższonym ciśnieniem tętniczym powinien leczyć ginekolog.
• W nagłych stanach nadciśnieniowych konieczna jest szybka pomoc medyczna. Już w drodze do szpitala podaje się różne leki w celu powolnego obniżenia ciśnienia tętniczego.
• W zależności od zakresu i rodzaju uszkodzenia narządów, zastosowane zostanie również odpowiednie leczenie.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Jeśli ma już Pan(i) nadciśnienie tętnicze: należy upewnić się, że regularnie przyjmuje Pan(i) leki zgodnie z zalecaną dawką.
• Należy regularnie mierzyć ciśnienie tętnicze i prowadzić dzienniczek pomiarów (podczas wizyty u lekarza i samodzielnie w domu).
• Regularnie chodzić na wizyty kontrolne, aby mieć pewność, że nadal przyjmuje Pan(i) odpowiednie leki.
• Jeśli inny lekarz przepisze jakiekolwiek leki na inną dolegliwość, należy zapytać, czy mogą one mieć wpływ na ciśnienie tętnicze.

Rokowanie

• Z reguły nadciśnienie tętnicze dobrze leczy się w warunkach ambulatoryjnych.
• Istnieje niewiele danych na temat przebiegu nadciśnienia tętniczego po wystąpieniu sytuacji zagrożenia związanego z nadciśnieniem. Według dużego amerykańskiego badania, u około 2/3 wszystkich pacjentów kontrola ciśnienia tętniczego nawet 6 miesięcy po zdarzeniu wykazuje nieodpowiednie wartości.
• Rokowanie przy nagłym stanie nadciśnieniowym zależy od współistniejących chorób oraz rodzaju i zakresu uszkodzenia narządów końcowych.

Dodatkowe informacje

• Nadciśnienie tętnicze
• Sytuacja zagrożenia związanego z nadciśnieniem tętniczym / nagły stan nadciśnieniowy — informacje dla lekarzy

Autor

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden