Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Polekowy nieżyt nosa jest formą niezapalnego, niealergicznego nieżytu nosa, indukowanego długotrwałym stosowaniem leków miejscowo obkurczających błonę śluzową lub niektórymi lekami doustnymi.¹
• Typowo objawia się jako upośledzenie drożności nosa bez wycieku z nosa i uczucie ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła.²

Epidemiologia

• Szacowany współczynnik chorobowości dla polekowego nieżytu nosa wynosi około 1%.³
• Występuje głównie u osób w młodym i średnim wieku, z podobną częstością u obu płci.^1,4
• Stanowi około 65% przewlekłych nieżytów nosa i 17% niealergicznych nieżytów nosa.¹

Etiologia i patogeneza

Leki zmniejszające obrzęk błony śluzowej nosa

• PLNN indukowany jest stosowaniem leków miejscowo obkurczających błonę śluzową nosa, na przykład oksymetazoliny, ksylometazoliny, nafazoliny (niedostępna w Polsce) lub amin sympatykomimetycznych, na przykład efedryny, pseudoefedryny, fenylefryny.
• Stymuluje to receptory alfa–2–adrenergiczne i receptory beta, powodując zwężenie tętniczek w błonie śluzowej nosa.^2,5
• Błona śluzowa jest przez to słabiej ukrwiona i zmniejsza się jej obrzęk.
• Długotrwałe stosowanie (szczególnie powyżej 7–10 dni) miejscowych leków obkurczających błonę śluzową, powoduje efekt odbicia, skutkujący obrzękiem błony śluzowej nosa i niedrożnością nosa.^1-2
• Odbicie następuje prawdopodobnie wskutek zmiany przepuszczalności naczyń z następczym obrzękiem śródmiąższowym.
• Pacjenci często leczą zatkany nos wysoką dawką miejscowych leków obkurczających śluzówkę, co przynosi krótkotrwałą poprawę, ale później wywołuje efekt z odbicia i potrzebę dalszego zwiększania dawki.⁶

Leki stosowane ogólnoustrojowo

• Niektóre leki stosowane ogólnoustrojowo mogą, jako działanie uboczne, powodować objawy nieżytu nosa; są to np.:²
  • NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), w tym kwas acetylosalicylowy
  • paracetamol¹
  • inhibitory konwertazy angiotensyny
  • preparaty hormonalne
  • inhibitory fosfodiesterazy typu 5
  • sympatykolityki o działaniu ośrodkowym i obwodowym
  • diuretyki
  • blokery kanału wapniowego
  • beta–blokery (stosowane miejscowo w formie kropli do oczu i w formie doustnej)⁷
  • leki przeciwdepresyjne
  • rezerpina, metyldopa, chlorpromazyna⁷
  • propylotiouracyl, tiamazol.²

Czynniki predysponujące

• Czynniki skłaniające do nadużywania leków miejscowo obkurczających błonę śluzową:⁵
  • alergiczny nieżyt nosa
  • polipy nosa
  • przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok
  • stosowanie aparatu CPAP
  • zakażenie górnych dróg oddechowych
  • stany lękowe
  • choroby wymagające stosowania opioidów
  • palenie tytoniu
  • zaburzenia snu
  • skrzywienie przegrody nosowej.

ICD–10

• J31.0 Przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Brak ścisłych kryteriów diagnostycznych, chorobę rozpoznaje się na podstawie wywiadu lekarskiego.
• Badania uzupełniające mogą być potrzebne celem przeprowadzenia diagnostyki różnicowej i wykluczenia innych przyczyn dolegliwości.

Diagnostyka różnicowa

• Inne formy niealergicznego nieżytu nosa:
  • infekcyjny nieżyt nosa⁷
  • niealergiczny nieżyt nosa z eozynofilią
  • nieżyt nosa z polipami nosa
  • naczynioruchowy nieżyt nosa
  • nieżyt nosa wywołany hormonami
  • nieżyt nosa spowodowany nieprawidłowościami anatomicznymi
    • np. skrzywiona przegroda, guz, uraz⁸
  • zanikowy nieżyt nosa
  • nieżyt nosa wieku starczego.⁵
• Alergiczny nieżyt nosa.⁴
• Przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok.

Wywiad lekarski

• Długotrwałe miejscowe stosowanie leków zmniejszających obrzęk błony śluzowej nosa (dłużej niż 4–6 dni).
• Zatkanie nosa.
• Zwykle bez wydzieliny z nosa, czasami może wystąpić spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła.⁴
• Rzadziej upośledzenie węchu i smaku.⁵
• Nasilenie objawów po dłuższym czasie leczenia.
• Chrapanie.
• Bezsenność spowodowana zatkaniem nosa.
• Oddychanie przez usta z suchością w jamie ustnej i bólem gardła.⁴

Badanie fizykalne

• W badaniu jamy nosa i gardła niecharakterystyczny obraz:
  • błona śluzowa obrzęknięta i zaczerwieniona, ewentualnie blada i zanikowa
  • możliwy gęsty, lepki śluz (oraz powstawanie strupków) w nosie
  • podrażniona, sucha błona śluzowa gardła.⁴

Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego

• W diagnostyce różnicowej nieżytu nosa w ramach poradni podstawowej opieki zdrowotnej można uwzględnić badania:
  • IgE swoiste⁷
  • OB, CRP.⁸

Diagnostyka specjalistyczna

• Rynoskopia, ewentualnie endoskopia nosa.
• TK nosa i zatok przynosowych, szczególnie w przypadku objawów jednostronnych, krwawego wycieku z nosa lub podejrzenia guza na podstawie endoskopii.⁸
• Badanie cytologiczne wymazu z nosa.⁷

Leczenie

Cele leczenia

• Złagodzenie objawów.
• Wyleczenie choroby.

Ogólne informacje o leczeniu

• Odstawienie leku wywołującego objawy^8-9
  
  • W przypadku leków miejscowych do nosa nagłe odstawienie stwarza ryzyko efektu z odbicia, dlatego można rozważyć stopniowe zmniejszanie dawki⁴
    
    • poprzez wydłużenie odstępów czasowych między aplikacjami
    • przez aplikację tylko do 1 nozdrza lub
    • przez rozcieńczenie roztworu.
• W przypadku silnego nieżytu nosa można zastosować glikokortykosteroidy donosowo przez 6–8 tygodni (skuteczność poszczególnych preparatów jest porównywalna).^1,4,10
• W razie braku zadowalających efektów można podać donosowe leki przeciwhistaminowe (przez co najmniej 6 tygodni).¹

Zalecenia dla pacjentów

• Pacjenci powinni przerwać stosowanie leków miejscowo obkurczających błonę śluzową nosa.
• Nagłe przerwanie leczenia tymczasowo nasila zatkanie nosa
  • Zalecane stopniowe wycofywanie.
• Zatkanie nosa stopniowo ustąpi samoistnie bez konieczności dalszego leczenia.
• Zwykle potrzeba 1–2 tygodni, aby objawy niedrożności zmniejszyły się i 4–6 tygodni, aby całkowicie ustąpiły. W niektórych przypadkach ustępowanie objawów może potrwać do 1 roku lub dłużej.
• W przyszłości należy unikać leków indukujących objawy.

Leczenie farmakologiczne

• Zazwyczaj nie jest konieczne.
• Miejscowe glikokortykosteroidy mogą złagodzić dyskomfort w okresie przejściowym.^4,10
  • Glikokortykosteroidy donosowe zmniejszają obrzęk, stan zapalny i zatkanie w polekowym nieżycie nosa.⁴
  • Np. flutikazon 200 mcg 1–2 x na dobę (2 dawki po 50 mcg do każdego otworu nosowego 1–2 x dziennie) przez okres od 4 do 8 tygodni.^1,6
• Donosowe leki przeciwhistaminowe są zalecane jako alternatywa lub w połączeniu z donosowymi glikokortykosteroidami.²
  • Np. azelastyna 1 mg/ml aerozol do nosa 2 x na dobę po 1 dawce do każdego otworu nosowego.
• W ciężkich przypadkach przez krótki czas można stosować glikokortykosteroidy doustnie lub pozajelitowo.²

Leczenie chirurgiczne

• W przypadku opornego na leczenie PLNN mogą być wskazane zabiegi chirurgiczne obejmujące swoim zakresem małżowiny nosowe lub przegrodę nosową.²

Zapobieganie

• Krople lub aerozole do nosa zmniejszające obrzęk błony śluzowej nie powinny być stosowane dłużej niż 5 dni z rzędu.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Przy ciągłym stosowaniu leków miejscowo obkurczających błonę śluzową nosa, często dochodzi do pogorszenia stanu klinicznego i większego zapotrzebowania na leki zmniejszające przekrwienie.

Rokowanie

• Po odstawieniu leku wyzwalającego objawy – 4–6 tygodni do całkowitego ustąpienia objawów, w indywidualnych przypadkach – do 1 roku.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Polekowy nieżyt nosa.