Informacje ogólne

Definicja

• Małżowina uszna (auricula) jest częścią ucha zewnętrznego i składa się z chrząstki pokrytej skórą.
• W związku z tym wszystkie choroby skóry mogą również pojawić się na uchu.

Anatomia

• Małżowina uszna składa się z elastycznej chrząstki pokrytej skórą.
• Płatek ucha jest pozbawiony chrząstki i składa się z dobrze ukrwionej tkanki tłuszczowej.
• Małżowina uszna służy jako lejek dźwiękowy, kierując fale dźwiękowe do przewodu słuchowego; rola w pobieraniu ze środowiska bodźców akustycznych i ich lokalizacji.

ICD–10

• A46 Róża.
• B02.8 Półpasiec z innymi powikłaniami.
• C44 Inne nowotwory złośliwe skóry.
  • C44.2 Skóra ucha i zewnętrznego przewodu słuchowego.
• H60.0 Ropień ucha zewnętrznego.
• H61 Inne zaburzenia ucha zewnętrznego.
  • H61.0 Zapalenie ochrzęstnej ucha zewnętrznego.
• L57.0 Rogowacenie związane z promieniowaniem słonecznym.
• L82 Brodawka łojotokowa (rogowacenie łojotokowe, seborrheic keratosis).
• T14 Uraz nieokreślonej okolicy ciała.
  • T14.8 Inne urazy nieokreślonej okolicy ciała.
• Q17 Inne wrodzone wady rozwojowe ucha
  • Q17.0 Małżowina dodatkowa
  • Q17.1 Małżowina duża
  • Q17.2 Małżowina mała
  • Q17.3 Inne nieprawidłowości kształtu ucha
  • Q17.4 Nieprawidłowe osadzenie małżowiny usznej
  • Q17.5 Ucho odstające
  • Q17.8 Inne określone wady rozwojowe ucha
  • Q17.9 Wrodzona wada rozwojowa ucha, nieokreślona

Diagnostyka różnicowa

Zmiany wrodzone

• Wady rozwojowe małżowiny usznej mogą występować samodzielnie lub jako część zespołu.
• Mogą wystąpić zarówno drobne nieprawidłowości (np. odstające ucho), jak i poważne wady rozwojowe z połowiczą mikrosomią i mikrocją (małżowina szczątkowa); nasilenie wady niekoniecznie koreluje ze zdolnością słyszenia.¹
• Przeduszne wyrostki skórne² to guzki, które pojawiają się dodatkowo na uchu. Jest to rzadka wada wrodzona, niekiedy rodzinna lub występująca w ramach zespołów chorobowych, która zwykle postrzegana jest jedynie jako zaburzenie kosmetyczne.
• W ramach terapii dostępne są zabiegi chirurgiczne, takie jak korekta odstających uszu, rekonstrukcja małżowiny usznej z powodu mikrocji oraz implanty zakotwiczone w kości jako substytut małżowiny usznej.¹

Urazy

• Bezpośredni uraz ucha (wypadek samochodowy, przekłucie, ugryzienie) może doprowadzić do oddzielenia lub rozerwania małżowiny usznej, tępy uraz (uderzenie) powoduje powstanie krwiaka (krwiak małżowiny usznej).³
• Nawracający krwiak małżowiny usznej może prowadzić do trwałej deformacji małżowiny usznej (ucho kalafiorowate).⁴
  • Tzw. ucho zapaśnika (wrestler's ear)– nabyte zniekształcenie małżowiny u sportowców.
• Można wykonać odciążenie przez nakłucie, nacięcie lub drenaż, jednak wiąże się to z ryzykiem nadkażenia.
• Jeśli małżowina uszna jest całkowicie oderwana, można podjąć próbę replantacji lub ponownego odtworzenia.

Oparzenia, odmrożenia

• Ze względu na umiejscowienie, uszy są szczególnie podatne na uszkodzenia spowodowane zimnem, ulegają także poparzeniom.

Choroby zapalne małżowiny usznej 

Róża

• Ostre miejscowe zakażenie bakteryjne skóry, któremu zwykle towarzyszy gorączka i dreszcze, z typowym ostrym zaczerwienieniem, obrzękiem i bólem.
• Patogenami są paciorkowce beta–hemolizujące, głównie z grupy A (Streptococcus pyogenes), rzadziej z grup B, C i G.
• Często występuje obrzęk węzłów chłonnych.
• W przypadku róży ucha wskazana jest pozajelitowa antybiotykoterapia:
  • Penicylina G (benzatynowa) 2–4 miliona j.m. 4 x na dobę dożylnie przez 7–10 dni lub przez 5–7 dni, a następnie doustne podanie penicyliny V (fenoksymetylowa) zwykle 3–4 miliona j.m. na dobę w 3 dawkach podzielonych.
  • W przypadku braku odpowiedzi na penicylinę po 1–3 dniach – zmiana na cefuroksym dożylnie (0,75–1,5 g 3 x na dobę).
  • W przypadku uczulenia na penicylinę: 
    • 1. wybór: klindamycyna 300–600 mg 3 x dziennie przez 7–10 dni
    • 2. wybór: moksyfloksacyna 400 mg 1 x na dobę
    • 3. wybór: klarytromycyna (500 mg 2 x na dobę dożylnie) lub roksytromycyna (150 mg 2 x na dobę doustnie).

Zapalenie ucha zewnętrznego

• Zapalenie skóry i tkanki podskórnej przewodu słuchowego zewnętrznego wywołane przez bakterie, grzyby, alergie lub substancje o działaniu degeneracyjnym i toksycznym.
• Zapalenie może rozprzestrzenić się na małżowinę uszną.
• Możliwym powikłaniem jest martwicze zapalenie ucha zewnętrznego często w przypadku immunosupresji i/lub źle kontrolowanej cukrzycy, patogenem jest zwykle Pseudomonas aeruginosa.
• W tym przypadku konieczna jest długotrwała, systemowa antybiotykoterapia skuteczna wobec Pseudomonas.
• Czasami wskazane jest chirurgiczne oczyszczenie zmienionych chorobowo miejsc.
• Przewlekłe zapalenie ucha zewnętrznego ma często charakter niebakteryjny np. atopowe zapalenie skóry lub łuszczyca i często dotyczy obu stron.
• Jeśli miejscowa terapia lekami przeciwgrzybiczymi, roztworami zawierającymi glikokortykosteroidy lub takrolimusem nie jest wystarczająca, skuteczna może być terapia sterydowa doustna.

Zapalenie ochrzęstnej

• Zapalenie, zwykle bakteryjne, rozprzestrzeniające się na chrząstkę ucha. 
• Przyczyną jest często uraz, przekłucie lub nadkażenie krwiaka małżowiny usznej, często przyczyna jest niejasna.
• Objawy: bolesny obrzęk i zaczerwienienie małżowiny usznej, z towarzyszącym często zapaleniem węzłów chłonnych, gorączką oraz zmęczeniem.
• Istnieje ryzyko powstania ropnia z destrukcją chrząstki i trwałymi deformacjami małżowiny usznej.
• Leczenie: podawanie antybiotyków jeśli to możliwe zgodnie z antybiogramem, w zależności od ciężkości choroby doustnie lub pozajelitowo przez 7–10 dni
  • piperacylina/tazobaktam 4,5 g 3 x na dobę iv
  • ceftazydym 2 g 3 x na dobę głęboko im lub iv plus klindamycyna 600 mg 3 x na dobę głęboko im
  • cefepim 2 g 2 x na dobę iv
  • w przypadku alergii na beta–laktamy
    • ciprofloksacyna 400 mg 2 x na dobę iv.
• Europejska Agencja Leków zaleciła ograniczenia stosowania fluorochinolonów: szczególna ostrożność u osób w podeszłym wieku oraz u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek. Brak możliwości łączenia z kortykosteroidami. Niezalecane jako leczenie pierwszego rzutu w łagodnych i umiarkowanych zakażeniach.

Półpasiec uszny

• Jeśli zakażenie półpaścem rozprzestrzenia się na obszar nerwów czaszkowych VII i VIII, dochodzi do zajęcia uszu z możliwymi zawrotami głowy, szumem usznym, ryzykiem utratą słuchu lub porażeniem nerwu twarzowego.
• Na małżowinach usznych i wokół nich można zauważyć typowe, bolesne pęcherze na zaczerwienionej skórze.
• Półpasiec uszny jest uważany za powikłany przebieg zakażenia półpaścem i powinien być leczony terapią skojarzoną polegającą na dożylnym podawaniu acyklowiru i systemowych glikokortykosteroidów oraz odpowiednim leczeniem przeciwbólowym, w zależności od ciężkości zakażenia.

Guzy małżowiny usznej

• Wyrostki/guzy/guzki małżowiny usznej mogą być mylone z innymi strukturami, takimi jak torbiele naskórkowe, włókniaki itp.
• Również brodawki łojotokowe mogą być zlokalizowane na uchu.
• Dzięki swojemu wyeksponowanemu położeniu małżowina uszna jest często miejscem lokalizacji rogowacenia związanego z promieniowaniem słonecznym.
  • Podczas badania skóry w ramach profilaktyki raka skóry należy więc zawsze sprawdzić również uszy.
  • Zmiany są często łatwiejsze do wyczucia niż do zobaczenia i pojawiają się w postaci szorstkich, łuszczących się, jasnych do czerwonobrązowych grudek i blaszek.
• Złośliwym guzem na małżowinie usznej może być rak podstawnokomórkowy lub rak płaskonabłonkowy.
  • Lokalizacja na uchu jest jednym z najważniejszych czynników prognostycznych dla przerzutów.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Małżowina uszna, choroby i urazy.

Ilustracje

Róża małżowiny usznej

Źródła

Piśmiennictwo

1. Braun T., Hempel J.M., Berghaus A.: Developmental disorders of the ear in children and adolescents—conservative and surgical treatment options, Dtsch Arztebl Int 2014, 111(6): 92-7, www.aerzteblatt.de
2. Martini A., Calzotari F., Sensi A. Genetic syndrome involving hearing Int, J. Pediatr. Otorholaryngol. 2009, Dec:73, Suppl 1: 2-12, cms-pl.bonnierhealthcare.no
3. Leybell I. Auricular hematoma drainage, Medscape, aktualizacja: 05.2018, emedicine.medscape.com
4. Mudry A., Pirsig W. Auricular hematoma and cauliflower deformation of the ear: from art to medicine, Otol Neurotol 2009, 30: 116-20, PubMed
5. Giles W.C., Iverson K.C., King J.D., Hill F.C., Woody E.A., Bouknight A.L. Incision and drainage followed by mattress suture repair of auricular hematoma, Laryngoscope 2007, 117: 2097-9, PubMed

Opracowanie

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Michał Sutkowski (recenzent)
• Tomasz Tomasik (redaktor)
• Monika Lenz (recenzent/redaktor)