Co to jest ból gardła?

Jako ból gardła określa się ból lub dyskomfort w gardle, który może trwać od kilku godzin do kilku dni/tygodni. Ostry ból gardła trwa maksymalnie 14 dni.

Co może być przyczyną?

Ból gardła może mieć wiele różnych przyczyn. Ograniczymy się tutaj do wymienienia najważniejszych z nich.

Najczęstsze przyczyny

• Zakażenie górnych dróg oddechowych lub zapalenie gardła (nieżyt gardła)
  • Najczęściej jest to zakażenie wirusowe.
  • Powoduje dyskomfort w nosie i gardle, a dodatkowo — umiarkowane zaburzenia połykania. Ogólny stan fizyczny prawie nie ulega pogorszeniu, a gorączka występuje rzadko.
  • Migdałki i pierścień gardłowy mogą być zaczerwienione.

• Paciorkowcowe zapalenie migdałków (zapalenie migdałków)
  • Zakażenie bakteryjne paciorkowcami grupy A.
  • Paciorkowce grupy A są odpowiedzialne za nawet 5–10% przypadków bólu gardła u dorosłych przyjmowanych w gabinetach lekarskich. Dzieci są bardziej narażone na tę chorobę. Stanowi ona u nich 15–30% przypadków.
  • Chorzy mają złe samopoczucie i zaburzenia połykania.
  • Klasycznym objawem są zaczerwienione, obrzęknięte migdałki z wysiękiem ropnym.
  • Szyjne węzły chłonne mogą być powiększone. Często występuje gorączka, kaszel jest nieobecny.
•  Gorączka gruczołowa Pfeiffera, mononukleoza
  • Zazwyczaj dotyka młodzież, jest spowodowana zakażeniem wirusowym.
  • Znana jest także pod nazwą "choroba pocałunków".
  • Objawy są bardzo zróżnicowane i obejmują ogólne osłabienie w stopniu od umiarkowanego do nasilonego, często zgłaszane są objawy miejscowe w gardle, a niekiedy przebieg choroby jest przewlekły. Ogólny stan fizyczny jest pogorszony i występuje gorączka. Migdałki są opuchnięte i czerwone, a u połowy osób dotkniętych chorobą tworzy się na nich białawy nalot. Węzły chłonne w szyi są wyraźnie powiększone, ewentualnie również w badaniu palpacyjnym są wyczuwalne śledziona i wątroba.
• Herpangina
  • Herpangina to zakażenie wirusowe występujące najczęściej u dzieci do 4. roku życia.
  • Początek choroby ma ostry charakter, występuje wysoka gorączka, ogólne złe samopoczucie i zaburzenia połykania. Błona śluzowa policzków jest silnie zaczerwieniona, a na podniebieniu (ewentualnie także na migdałkach) tworzą się pęcherzyki, które po pęknięciu pozostawiają drobne rany. Pęcherzyki pojawiają się tylko chwilowo i nie zawsze są wykrywalne.
  • Objawy ustępują samoistnie po kilku dniach.
• Szkarlatyna
  • Zakażenie bakteryjne (spowodowane toksynami wytwarzanymi przez niektóre paciorkowce grupy A).
  • Migdałki są objęte stanem zapalnym, opuchnięte i ewentualnie pokryte krostami ropnymi. W ciągu kilku dni pojawia się wysypka skórna, intensywne zaczerwienienie policzków z pominięciem jedynie małego trójkąta między ustami a podbródkiem i ewentualnie tzw. "język malinowy" z wyraźnie wystającymi brodawkami językowymi. Po ustąpieniu choroby skóra na dłoniach i podeszwach stóp zaczyna się łuszczyć.
• Ropień migdałka (ropień okołomigdałkowy)
  • Jest to zakażenie tkanki na powierzchni lub wokół jednego z migdałków podniebiennych. Zakażenie powoduje rozprzestrzenianie się stanu zapalnego z migdałków podniebiennych na okoliczne tkanki.
  • Choroba często zaczyna się od zapalenia migdałków. Stopniowo nasila się ból gardła oraz wzrasta gorączka. Pojawiają się nieprzyjemny zapach z ust, chrypka i zaburzenia połykania. 

Rzadkie przyczyny

• Ciało obce
  • Przede wszystkim małe dzieci czasem połykają niepostrzeżenie np.: element zabawki. Jeśli przedmiot utknie w obszarze gardła lub przełyku, prowadzi to do dolegliwości bólowych. Jeśli dziecko ma problemy z oddychaniem, należy pilnie wezwać pogotowie.
• Zapalenie nagłośni (nagłośniowe zapalenie krtani)
  • Jest to ostry, zagrażający życiu stan zapalny nagłośni.
  • Ilość zachorować drastycznie spadła od czasu wprowadzenia szczepień przeciwko bakteriom Haemophilus influenzae.
  • Chore dzieci są silnie wyczerpane, mają gorączkę, duszność z gwiżdżącymi odgłosami przy wdechu oraz zaburzenia połykania z towarzyszącym ślinotokiem.
• Błonica
  • Jest to choroba bakteryjna wywoływana przez Corynebacterium diphtheriae.
  • Obecnie występuje coraz rzadziej, szczepienie przeciwko błonicy należy do szczepień obowiązkowych w Polsce.
  • Typowym objawem jest białawo-żółty nalot na migdałkach podniebiennych, szczekający kaszel, utrudniony wdech i gwiżdżące odgłosy przy oddychaniu. Towarzyszy ogólne osłabienie. 

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Do lekarza należy zgłosić się, gdy stanowi zapalnemu gardła towarzyszą trudności w oddychaniu, ogólne osłabienie, silny ból gardła lub inne objawy.

Wizyta jest zalecana także wtedy, gdy dolegliwości nie ustępują lub wręcz nasilają się po kilku dniach mimo odpoczynku.

Badania

Wywiad lekarski

W celu ustalenia przyczyny lekarz może zadać następujące pytania:

• Od jak dawna występują te dolegliwości?
• Czy jest Pan(i) przeziębiony(-a)? Czy Pan(i) kaszle?
• Czy czuje się Pan(i) osłabiony(-a)? Czy występuje gorączka?
• Czy ma Pan(i) trudności z połykaniem?
• Czy bolą uszu?

Lekarz zajrzy do gardła i wykona badanie palpacyjne zewnętrznej części szyi. Jeśli węzły chłonne są bardzo obrzęknięte, palpacyjnie bada się również węzły chłonne w dołach pachowych i pachwinach oraz wątrobę i śledzionę.

Wymaz z gardła/badanie krwi

W przypadku podejrzenia bakteryjnego zakażenia gardła u dzieci w wieku od 3 do 15 lat może zostać pobrany wymaz z gardła w celu wykonania szybkiego testu na obecność paciorkowców. W celu wykluczenia innych chorób (np. mononukleozy) może zostać wykonane badanie krwi.

Skierowanie do specjalisty

Większość przypadków bólu gardła jest leczona przez lekarzy rodzinnych lub pediatrów. W przypadku podejrzenia np.: ropnia migdałka lub innych konkretnych przyczyn można otrzymać skierowanie do laryngologa.

W rzadkich przypadkach, gdy mamy do czynienia z poważną chorobą (np. błonicą lub w pojedynczych przypadkach z mononukleozą), może być wymagana hospitalizacja.

Leczenie

W przypadku ostrego bólu gardła niewskazującego na poważną przyczynę lub przy niepowikłanym przebiegu z objawami przeziębienia może wystarczyć leczenie polegające na łagodzeniu dolegliwości.

W przypadku podejrzenia zakażenia bakteryjnego można rozważyć podanie antybiotyków.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Większość stanów zapalnych gardła lub podrażnień w jamie ustnej i gardle ustępuje samoistnie bez leczenia. Powikłania są rzadkie, a objawy zwykle łagodne do umiarkowanych. Dostateczna ilość płynów, odpoczynek oraz powstrzymanie się od palenia mają ogromne znaczenie dla powrotu do zdrowia. Antybiotyki nie skracają w takich przypadkach czasu trwania choroby i nie przynoszą złagodzenia objawów, mogą natomiast prowadzić do działań niepożądanych. Dlatego powinny być stosowane tylko w uzasadnionych przypadkach i gdy istnieją jednoznaczne oznaki przyczyny bakteryjnej. Pastylki do ssania i przeciwzapalne środki przeciwbólowe (np. ibuprofen) mogą działać łagodząco.

Jeśli jednak ból nie ustępuje, nasila się lub od początku jest bardzo uciążliwy, należy wyjaśnić z lekarzem, czy mamy do czynienia z zakażeniem paciorkowcami. Takie zakażenia często leczy się antybiotykami. Lekarz może również ocenić prawdopodobieństwo zachorowania na mononukleozę. 

Dodatkowe informacje

• Antybiotyki
• Ból gardła — Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Lek. Susanna Allahwerde, specjalista ds. medycyny ogólnej, Berlin
• Dr n. med. Marlies Karsch-Völk,, specjalistka ds. medycyny ogólnej, Monachium