Co to jest szum w uszach?

Szumy uszne, inaczej określane jako dzwonienie w uszach, to doznania słuchowe, które osoba odczuwa bez obecności realnego źródła dźwięku w otoczeniu. Nie są one związane z halucynacjami czy splątaniem u pacjenta. Zjawisko to może występować, gdy nie występuje żaden dźwięk w obszarze, bądź dźwięki te pochodzą z wnętrza ciała pacjenta, jak na przykład szum przepływającej krwi.

Osoby doświadczające tego zjawiska mogą słyszeć różnorodne dźwięki – od brzęczenia, szumienia, przez klikanie, aż po intesywne dzwonienie czy pisk. Charakter dźwięku może być różny: pulsujący, trzeszczący; jego głośność i natężenie mogą się wahać w zależności od indywidualnych warunków i czasu. Czasami szum odczuwany jest w jednym uchu, innym razem w obu. Do objawów może dołączać się również pogorszenie słuchu, a u niektórych osób szum w uszach może znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie. Jeżeli problem utrzymuje się krócej niż trzy miesiące, mówimy o epizodzie ostrym, natomiast dłuższe dolegliwości kwalifikujemy jako szum przewlekły.

Szum w uszach jest dość powszechnym zjawiskiem – dotyka około 10–20% populacji i najczęściej występuje u osób w przedziale wiekowym 60–70 lat. Odsetek osób, które odczuwają, że dzwonienie w ich uszach negatywnie wpływa na jakość życia, wynosi od 1 do 7%. Przewlekłe dzwonienie w uszach występuje także częściej u osób z niedosłuchem.

U osób zmagających się z szumami usznymi częściej diagnozuje się także zaburzenia lękowe, zaburzenia snu lub depresję. Te schorzenia mogą pojawić się przed wystąpieniem dzwonienia w uszach, być jego konsekwencją lub ewentualnie nasilać jego objawy.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Idiopatyczna nagła utrata słuchu
  • Specjaliści medyczni opisują ubytek słuchu jako niespodziewane pogorszenie zdolności słyszenia (może to być od lekkiego osłabienia aż do kompletnego braku słuchu), które pojawia się bez wyraźnej przyczyny. Zanim zdiagnozuje się ubytek słuchu, ważne jest wykluczenie innych możliwych schorzeń, które mogą odpowiadać za te symptomy.
  • W trakcie ubytku słuchu mogą również wystąpić dodatkowe objawy, takie jak szumy uszne czy zawroty głowy.
Niedrożność przewodu słuchowego
• Normalnie nadmiar woskowiny w sposób naturalny wydostaje się na zewnątrz z kanału słuchowego. Jednak w pewnych sytuacjach woskowina może się zbijać i utworzyć czop, który blokuje przewód słuchowy. Może to prowadzić do różnych problemów, takich jak osłabienie słuchu, szumy w uszach, ból lub inne nieprzyjemne doznania w uchu.
• Przewód słuchowy może także być zablokowany przez obce ciała, na przykład zabawki, szczególnie u małych dzieci.
Głuchota starcza (ubytek słuchu związany z wiekiem)
• Naturalne procesy starzenia się organizmu mogą powodować stopniowy ubytek słuchu. Szumy w uszach często pojawiają się symetrycznie, początkowo dotykając głównie wysokich tonów, a z czasem również średnich częstotliwości.
• Ubytek słuchu spowodowany hałasem (uraz akustyczny)
  • Długotrwałe narażenie na hałas może spowodować nieodwracalne uszkodzenie słuchu. Często w takich przypadkach towarzyszy temu także szum w uszach.
  • Po nagłym uszkodzeniu słuchu spowodowanym hałasem szum w uszach może ustąpić samoistnie, a w przypadku długotrwałych problemów słuchowych czasem pomocne okazuje się stosowanie aparatu słuchowego.
• Zaburzenia czynności trąbki Eustachiusza (kanał pomiędzy jamą nosową a uchem środkowym)
  
  • W przypadku zwężenia lub zablokowania trąbki Eustachiusza dochodzi do zakłóceń w wentylacji i problemów z wyrównaniem ciśnienia pomiędzy gardłem a uchem środkowym. Może to prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, w tym do występowania szumów usznych.
  • Zapalenie trąbki Eustachiusza jest częste, na przykład w trakcie przeziębienia.
  • Możliwe jest także stałe otwarcie trąbki Eustachiusza, na przykład po dużej utracie wagi, co również może generować szumy w uszach.
• Zapalenie ucha
  • Różne stany zapalne ucha, takie jak ostre zapalenie ucha środkowego, przewlekły stan zapalny ucha środkowego lub zapalenie przewodu słuchowego mogą być przyczyną pojawienia się szumów w uszach oraz bólu.
  • Szumy w uszach i zawroty głowy są typowymi symptomami infekcji narządu równowagi.
  • Zazwyczaj objawy te są ograniczone do jednej strony i mają charakter przejściowy.
• Otoskleroza
  • W tej chorobie dochodzi do zwapnienia obszarów ucha wewnętrznego, co negatywnie wpływa na przewodzenie fal dźwiękowych..
  • Głównym objawem otosklerozy jest ubytek słuchu, ale pacjenci mogą również skarżyć się na zawroty głowy i szum w uszach.
• Choroba Ménière'a
  • Choroba Menière'a to schorzenie, które charakteryzuje się serią nieprzyjemnych epizodów, podczas których osoba doświadcza gwałtownego szumu w uszach, często opisywanego jako dzwonienie czy buczenie. Do tych niepokojących dźwięków dołączają się intensywne zawroty głowy, które mogą skutkować trudnościami w utrzymaniu równowagi, a także zmniejszeniem zdolności słuchowych, aż do głuchoty.
• Zaburzenia sercowo-naczyniowe
  • Wśród przyczyn sercowo-naczyniowych, które mogą prowadzić do pojawienia się szumu w uszach, znajduje się zwężenie tętnic szyjnych – ważnych naczyń krwionośnych, które dostarczają krew do mózgu, szyi i głowy. Równie odpowiedzialne mogą być przypadki poszerzenia tętnic w rejonie kręgosłupa szyjnego, znane jako tętniaki.
  • W sytuacji, gdy mamy do czynienia z nadciśnieniem tętniczym pacjenci mogą zgłaszać odczuwanie pulsujących szumów w uszach, które nasilają się nocą i są zsynchronizowane z rytmem serca.
  • Ponadto, wszelkie malformacje lub zmiany w naczyniach krwionośnych znajdujących się w obszarze czaszki czy mózgu mogą być źródłem uciążliwego dzwonienia w uszach.
• Stres, depresja lub inne choroby psychiczne
  • Szum w uszach bywa często sygnałem alarmowym, wskazującym na to, że osoba może być przeciążona pracą, doświadczać silnego stresu lub zmagać się z depresją. 
  • Osoby, które słyszą szum w uszach, niejednokrotnie cierpią również na depresję, zaburzenia lękowe lub inne problemy psychiczne. Ciekawym jest fakt, że szum w uszach i wspomniane zaburzenia mogą na siebie wzajemnie oddziaływać, zwiększając swoją intensywność, co utrudnia jednoznaczne ustalenie, który z problemów jest przyczyną pierwotną.
  • Warto również wspomnieć o zespole fibromialgii który objawia się przewlekłym bólem i uczuciem stałego zmęczenia bez jasno określonej przyczyny medycznej. Osoby z fibromialgią mogą także doświadczać szumu w uszach, co dodatkowo komplikuje ich stan zdrowia.

Rzadkie przyczyny

• Przyjmowane leki
  
  • Niektóre lekarstwa mogą negatywnie oddziaływać na nasze ucho wewnętrzne, co czasami prowadzi do pojawienia się szumu w uszach. Do grupy leków, które mogą wywoływać taki efekt, należą np. aspiryna (kwas acetylosalicylowy), wybrane antybiotyki oraz leki przeciwpadaczkowe jak karbamazepina.
• Guz na nerwie słuchowym (nerwiak nerwu słuchowego/nerwiak osłonkowy nerwu przedsionkowego)
  • Nerwiak nerwu przedsionkowego to łagodny guz, który rozwija się w nerwie odpowiadającym za słuch i równowagę. Chociaż jego głównym objawem jest stopniowa utrata słuchu z jednej strony, może on również powodować szum w uszach. Innymi możliwymi objawami są problemy z mówieniem, zawroty głowy, a w rzadkich przypadkach porażenie mięśni twarzy.
• Choroby mózgu/ośrodkowego układu nerwowego 
  • Ciężkie uszkodzenia mózgu, np. po urazie głowy lub udarze mogą być przyczyną szumu w uszach. Szum ten może towarzyszyć także pacjentom ze stwardnieniem rozsianym.
  • Dodatkowo, w niektórych przypadkach, szum w uszach może współistnieć z bólem głowy.
• Niedokrwistość
  • Anemia, czyli niedokrwistość, jest kolejną możliwą przyczyną pojawienia się szumu w uszach. Jest to stan, w którym we krwi jest za mało zdrowych czerwonych krwinek lub hemoglobiny, co może wpływać na słuch.
• Niedoczynność tarczycy i nadczynność tarczycy
  • Niedoczynność tarczycy, czyli hipotyreoza, charakteryzuje się wolniejszym metabolizmem, który może przyczyniać się do występowania szumów usznych.
  • Z kolei w nadczynności tarczycy, czyli w hipertyreozie, szum w uszach również może być jednym z wielu objawów.
• Cukrzyca typu 1 lub cukrzyca typu 2
  • Zarówno cukrzyca typu 1, jak i typu 2 mogą prowadzić do komplikacji, które objawiają się szumem w uszach. Jest to powiązane z wpływem, jaki cukrzyca może mieć na naczynia krwionośne i nerwy, w tym te obecne w uchu wewnętrznym.
• Zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego
  
  • Problemy z prawidłowym funkcjonowaniem stawu skroniowo-żuchwowego, który łączy żuchwę z czaszką, mogą powodować uczucie dzwonienia lub szumu w uszach.
• Spontaniczna otoemisja akustyczna (spontaneous otoacoustic emission — SOAE)
  • SOAE, czyli spontaniczna emisja akustyczna, to dźwięki produkowane przez komórki rzęsate znajdujące się w uchu wewnętrznym. Chociaż zazwyczaj są niesłyszalne, w rzadkich przypadkach mogą one powodować wysokoczęstotliwościowy szum w uszach.
• Omamy słuchowe
  • W pewnych sytuacjach, takich jak po spożyciu substancji halucynogennych lub w przypadku schizofrenii, osoba może doświadczać omamów słuchowych, które manifestują się jako szum w uszach.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Jeśli szum w uszach, zdaje się być zsynchronizowany z rytmem serca, jeżeli szum występuje tylko po jednej stronie lub jeśli pojawiają się inne objawy tylko po jednej stronie, może to oznaczać poważną przyczynę tego stanu.
• W przypadku, gdy szum w uszach ma związek z problemami sercowo-naczyniowymi, mogą za tym stać konkretne przyczyny fizyczne, które z kolei mogą wskazywać na poważne schorzenie naczyniowe.
• Ważne jest, aby lekarz sprawdził, czy przyczyną szumu w uszach nie są łagodne guzy uciskające na nerwy słuchowe, co mogłoby być źródłem problemu.
• Jeśli szum w uszach jest związany z chorobą psychiczną, taką jak depresja, należy podjąć odpowiednie leczenie, aby uniknąć ryzyka samobójstwa.

Badania

• Podczas wizyty lekarskiej lekarz zada pytania dotyczące pierwszego wystąpienia szumu w uszach, jego charakteru oraz tego, czy problem jest stały, czy pojawia się okresowo.
• Typ dźwięku (czy jest pulsujący, dzwoniący, brzęczący, czy też rwący), lokalizacja (czy dotyczy jednego, czy obu uszu), a także jego głośność i ton będą dla lekarza cennymi wskazówkami mogącymi pomóc w diagnozie.
• Lekarz zapyta również o wcześniejsze choroby, problemy ze słuchem spowodowane hałasem, przewlekłe schorzenia oraz o leki, które regularnie przyjmujesz
• Skala czterostopniowa służy do oceny nasilenia problemu i jego wpływu na jakość życia pacjenta.
• W trakcie badania lekarz dokona przeglądu uszu oraz przeprowadzi szczegółowe badanie neurologiczne i inne testy, by sprawdzić typowe przyczyny problemu.
• Może być konieczne wykonanie badań krwi lub innych testów laboratoryjnych. Badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (RM), zleca się tylko wtedy, gdy istnieje podejrzenie konkretnej choroby.
• W gabinecie laryngologicznym przeprowadza się specjalistyczne badania, w tym:
  
  • oglądanie przewodu słuchowego zewnętrznego i błony bębenkowej (otoskopia),
  • testy z wykorzystaniem kamertonu,
  • testy słuchowe,
  • ewentualnie tympanometrię, czyli badanie oporu akustycznego błony bębenkowej.

Leczenie

• Szum w uszach często nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia, ale dla wielu osób może być bardzo męczący i wywoływać niepokój.
• Sposób leczenia szumu w uszach jest ściśle związany z jego przyczyną. W przypadku niektórych chorób podstawowych konieczne może być podjęcie specjalistycznego leczenia.
• W sytuacjach, kiedy szum w uszach jest połączony z ubytkiem słuchu, pomocne mogą okazać się aparaty słuchowe. Jeżeli zaś przyczyną są zalegające woskowiny, zostaną one delikatnie usunięte. Również inne fizyczne przyczyny, takie jak stan zapalny ucha środkowego lub choroba Menière'a, mogą być poddane leczeniu.
• Niestety, nie istnieją leki bezpośrednio likwidujące szum w uszach.
• Wiele osób z szumem w uszach odnajduje ulgę ucząc się technik radzenia sobie ze stresem związanym z tym problemem, co jest możliwe dzięki terapii poznawczo-behawioralnej. Badania wykazują, że ten rodzaj terapii znacząco poprawia jakość życia osób zmagających się z szumem w uszach.
• Podczas konsultacji lekarskiej pacjenci mają możliwość szczegółowego omówienia swoich symptomów i związanych z nimi obaw. Bardzo ważne jest, aby pacjenci lepiej zrozumieli swoją dolegliwość i otrzymali porady na temat habituacji (np. unikania cichego otoczenia) lub zastosowania aparatu słuchowego, jeśli jest to wskazane. Głównym celem terapii jest nauczenie się "ignorowania" szumu w uszach, a nie jego całkowite usunięcie.
• Do tej pory nie ma jednoznacznych dowodów na skuteczność innych metod leczenia, takich jak powtarzalna przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS) czy muzykoterapia. Wiele osób czerpie korzyści z dokładnych informacji i porad udzielanych przez specjalistów oraz wsparcia grup samopomocy; większość pacjentów uczy się efektywnie radzić sobie z szumem w uszach.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Szum w uszach często pojawia się w chwilach próby odpoczynku czy relaksu. W takich momentach przydatne mogą okazać się dodatkowe źródła dźwięku, na przykład nagrania dźwięków natury, włączony wentylator czy dźwięk fontanny, które pomogą odwrócić uwagę od niechcianych dźwięków w uszach.
• Ważne jest również unikanie czynników, które mogą wywoływać szum w uszach, takich jak stres, bardzo głośne otoczenie, zbyt cicha przestrzeń, brak wystarczającej ilości snu czy intensywny wysiłek fizyczny.
• W poszukiwaniu dodatkowych informacji i wsparcia warto skorzystać z pomocy lekarzy, stowarzyszeń pacjentów oraz grup samopomocy.

Rokowanie

• Prognoza zależy od przyczyny podstawowej choroby i możliwości jej leczenia. W przypadku ostrego szumu w uszach duża liczba pacjentów doświadcza samoistnej poprawy.
• Blisko 99% osób zmagających się z tym problemem z czasem uczy się żyć z szumem w uszach na tyle skutecznie, że nie wpływa to negatywnie na ich codzienne życie.
• U nawet 27% osób dotkniętych tym problemem, szum ustępuje nawet po wielu latach od wystąpienia pierwszych objawów.

Dodatkowe informacje

• Choroba Menière'a
• Stan zapalny ucha środkowego
• Depresja
• Szum w uszach — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)