Czym jest infekcja dróg moczowych?

W przypadku zapalenia układu moczowego bakterie wywołują reakcję zapalną w błonie śluzowej dróg moczowych. Wyróżnia się infekcje dolnych i górnych dróg moczowych. Dolne drogi moczowe obejmują cewkę moczową oraz pęcherz moczowy. W sytuacji zapalenia cewki moczowej objawem jest kłujący lub piekący ból, zwłaszcza na początku oddawania moczu. Mogą wystąpić upławy (np. gęste, zabarwione biało-żółtawo) i bolesne podrażnienie cewki moczowej. Najczęstszą przyczyną schorzenia jest chlamydioza, rzadziej mykoplazmy lub rzeżączka.

Jeżeli dolegliwości dotyczą pęcherza moczowego (ostre zapalenie pęcherza moczowego), infekcja powoduje niekiedy uczucie pieczenia podczas oddawania moczu, zwłaszcza pod jego koniec, częste i silne parcie na mocz, który oddawany jest zazwyczaj tylko w niewielkich ilościach, dyskomfort w podbrzuszu i czasem krwiomocz.

Jeżeli stan zapalny rozszerzy się na górne drogi moczowe (moczowody) oraz miedniczki nerkowe (odmiedniczkowe zapalenie nerek), może pojawić się gorączka, dreszcze oraz bóle pleców i z boku ciała.

Dlaczego kobiety tak często cierpią na zapalenie pęcherza moczowego?

Zapalenie pęcherza moczowego jest jedną z najczęstszych infekcji dotykających płeć piękną. Połowa kobiet co najmniej raz w życiu doświadczyła zapalenia pęcherza moczowego. W pewnym badaniu 3% kobiet zgłosiło, że cierpi na nawracające infekcje dróg moczowych. Częstotliwość występowania jest zależna od grupy wiekowej (najwyższa u osób powyżej 80. roku życia).

Zapalenie pęcherza moczowego występuje zdecydowanie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Jednym z powodów tego stanu jest anatomia kobiecej cewki moczowej, której długość jest znacznie krótsza. Ponadto ujście cewki moczowej u kobiet znajduje się w pobliżu pochwy i odbytu, skąd bakterie mogą łatwiej przedostać się do pęcherza. Zwykle pochodzą one z własnej flory jelitowej organizmu lub są przenoszone w czasie stosunków seksualnych. Ruchy wykonywane podczas stosunku seksualnego mogą spowodować przedostanie się bakterii do cewki moczowej. Opisywana dolegliwość jest również znana jako choroba miesiąca miodowego, która częściej dotyka młode aktywne seksualnie kobiety. Aby zapobiec jej wystąpieniu, po stosunku należy oddać mocz, wypłukując tym samym bakterie z cewki moczowej. 

Kiedy infekcja dróg moczowych jest niepowikłana?

Infekcje dolnych dróg moczowych dzieli się na powikłane i niepowikłane. Niepowikłane zakażenia dróg moczowych występują zwykle u kobiet niebędących w ciąży, bez nietypowych cech anatomicznych układu moczowego i u których nie występują istotne choroby/okoliczności towarzyszące (np. cukrzyca, ograniczona czynność nerek lub obniżona odporność), jakie sprzyjają infekcjom dróg moczowych lub ciężkim powikłaniom.

Opis dolegliwości jest zwykle wystarczający do postawienia przez lekarza rozpoznania. Dalsze badania zazwyczaj nie są konieczne. W zależności od wyników badań i preferencji pacjentki prowadzona jest antybiotykoterapia lub tylko leczenie objawowe.

Dalsza diagnostyka jes wskazana w sytuacji obecności czynnika wywołującego powikłania (np. gorączka, bóle w boku, kamienie nerkowe, wcześniejsza antybiotykoterapia, cewnik urologiczny itp.), jak również w przypadku dzieci, mężczyzn i kobiet w ciąży zgłaszających uczucie pieczenia podczas oddawania moczu. 

Przyczyny

Infekcje dróg moczowych są wywoływane przez bakterie dostające się drogą wstępującą do pęcherza moczowego. Prawie zawsze są to bakterie jelitowe. Około trzy na cztery zapalenia są wywoływane przez gatunek bakterii Escherichia coli (E. coli).

Nie tylko anatomia kobiet sprzyja przedostawaniu się bakterii jelitowych do pęcherza moczowego. Po menopauzie u kobiet spada poziom żeńskich hormonów płciowych (zwłaszcza estrogenów). Jedną z konsekwencji tej sytuacji jest to, że błona śluzowa staje się cieńsza i bardziej sucha (atroficzne zapalenie pochwy). Drobnoustrojom chorobotwórczym łatwiej jest wtedy wniknąć do dróg moczowych i wywołać stan zapalny. 

Innymi czynnikami ryzyka rozwoju infekcji dróg moczowych są metody antykoncepcyjne z użyciem kapturków i środków plemnikobójczych, antykoncepcja z użyciem octanu medroksyprogesteronu w postaci o przedłużonym uwalnianiu we wstrzyknięciach domięśniowych (DMPA w postaci depot) oraz przyjmowanie antybiotyków.

Ponadto zakażeniom dróg moczowych sprzyja również picie niewielkich ilości płynów i rzadkie oddawanie moczu. U kobiet, które nieczęsto oddają mocz i tłumią tę potrzebę, wszelkie bakterie mogą dłużej zalegać w pęcherzu i tym samym szybciej się namnażać.

Diagnostyka

Do postawienia rozpoznania zwykle wystarczający jest opis typowych objawów choroby (m.in. ból podczas oddawania moczu, częste oddawanie niewielkich ilości i brak wydzieliny z pochwy) podany przez pacjentkę. Często w celu potwierdzenia diagnozy wykonuje się dodatkowe badanie ogólne moczu przy użyciu testu paskowego. W przypadku niepowikłanego zakażenia dróg moczowych u kobiet niebędących w ciąży szczegółowe badanie przedmiotowe z reguły nie jest konieczne.

Jeśli istnieją dodatkowe czynniki mogące sprzyjać powikłaniom lub gdy objawy nie ustępują bądź nasilają się, wykonujemy posiew moczu. Wyhodowane bakterie można wykorzystać do sprawdzenia, który antybiotyk będzie działać najlepiej. Posiew moczu jest wiarygodnym badaniem, pod warunkiem, że próbka moczu nie została zanieczyszczona drobnoustrojami chorobotwórczymi pochodzącymi z zewnętrznych narządów płciowych. Najlepiej do badania nadaje się mocz z tzw. strumienia środkowego: pierwszą część moczu należy oddać do toalety, następnie powinno się zebrać środkową część strumienia moczu do jałowego pojemnika. Należy go napełnić przynajmniej do połowy objętości, a pozostałą część moczu oddać ponownie do toalety. W trudnych przypadkach można zastosować również inne metody diagnostyczne, np. USG lub badania urologiczne.

Leczenie

Niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego u zdrowych kobiet jest zazwyczaj niegroźne. Najczęściej ustępuje ono samoistnie w ciągu tygodnia od początku objawów. Dlatego w pierwszej kolejności można zastosować leczenie bez zastosowania antybiotyków. Na uczucie pieczenia i ból podczas oddawania moczu można w razie potrzeby zażyć środki przeciwbólowe w porozumieniu z lekarzem prowadzącym. W łagodzeniu dolegliwości bólowych może również pomóc ciepły termofor. Dodatkowo może zostać wystawiona recepta na antybiotyk. Można go przyjąć jeżeli nie nastąpi poprawa stanu ogólnego lub dojdzie do pogorszenia się objawów. Aby przyspieszyć rekonwalescencję, należy pić dużo płynów (co najmniej 2 litry dziennie, jeśli brak przeciwwskazań, np. niewydolność serca) oraz całkowicie i regularnie opróżniać pęcherz.

Antybiotykoterapia może skrócić przebieg choroby i złagodzić objawy. Zwykle jest dobrze tolerowana. Możliwe jest jednak wystąpienie działań niepożądanych. W przypadku niepowikłanej ostrej infekcji dróg moczowych u poza tym zdrowej młodej kobiety zwykle wystarcza jednorazowe leczenie fosfomycyną lub kilkudniowe leczenie innym preparatem.

Kobiety cierpiące na nawracające infekcje dróg moczowych mogą omówić z lekarzem działania profilaktyczne. Mogą one polegać na przykład na przyjmowaniu mannozy lub środków ziołowych takich jak preparaty z korzenia nasturcji i chrzanu. Inną opcją jest samoleczenie awaryjne, w którym kobiety dysponują zapasem antybiotyków i wdrażają je przy pierwszych objawach infekcji dróg moczowych (po wcześniejszej konsultacji z lekarzem).

Po menopauzie działanie profilaktyczne może mieć miejscowe leczenie hormonalne. W tym celu do pochwy wprowadza się globulki zawierające estrogen.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Pewne działania zmierzające do zmniejszenia ryzyka infekcji dróg moczowych można podjąć samodzielnie:

• Pęcherz należy opróżniać całkowicie i w regularnych odstępach czasu.
• Warto rówież zwracać uwagę na picie odpowiedniej ilości płynów (co najmniej 2 litry na dobę, jeżeli nie ma ku temu przeciwwskazań, takich jak np. niewydolność serca).
• Okolice intymne wystarczy myć samą wodą lub specjalnymi środkami pielęgnacyjnymi do higieny intymnej. Pomaga to utrzymywać prawidłową florę bakteryjną pochwy, co jest ważne dla obrony przed bakteriami. Należy unikać stosowania „aerozoli do higieny intymnej” i tym podobnych produktów.
• Po stosunku seksualnym trzeba za każdym razem całkowicie opróżnić pęcherz.
• Po defekacji zadbać o odpowiednią higienę: w przypadku kobiet należy się wycierać i podmywać od pochwy w kierunku odbytu, a nie odwrotnie.
• Warto unikać stosowania antykoncepcyjnych kapturków dopochwowych i środków plemnikobójczych, ponieważ podejrzewa się, że zwiększają one ryzyko infekcji dróg moczowych.

Efektów profilaktycznego przyjmowania ekstraktów z żurawiny nie udało się jednoznacznie potwierdzić naukowo. Nie ma też sprecyzowanych danych naukowych dotyczących innych naturalnych środków leczniczych (na przykład herbat z jałowca, brzozy, pokrzywy, eukaliptusa, nawłoci, wilżyny czy herbaty jawajskiej).

Rokowania

U większości pacjentek włączenie antybiotykoterapii skutkuje szybkim powrotem do zdrowia. Niepowikłana infekcja dróg moczowych ustępuje samoistnie bez zastosowania leków w ciągu tygodnia nawet w 30–50% przypadków. Jednak u niektórych kobiet występują nawracające infekcje dróg moczowych. W ciągu sześciu miesięcy po pierwszym epizodzie zapalenia dróg moczowych 20-36% młodych kobiet ponownie zapada na schorzenie. Pomimio tego nawet przy powtarzających się infekcjach nie należy spodziewać się ciężkich powikłań.

W wybranych przypadkach zakażenie dolnych dróg moczowych może rozprzestrzenić się na górne drogi moczowe i spowodować odmiedniczkowe zapalenie nerek. Wówczas dolegliwości nasilają się, często pojawia się gorączka i ból w okolicy lędźwiowej. Jeśli zaobserwujesz u siebie te dolegliwości lub jeśli objawy zapalenia pęcherza moczowego nie ustępią nawet po tygodniu, należy skonsultować się z lekarzem.

Dodatkowe informacje

• Ogólne badanie moczu
• Ból podczas oddawania moczu u kobiet
• Zakażenia dróg moczowych u kobiet w ciąży
• Zapalenie miedniczek nerkowych
• Bakteriomocz bezobjawowy
• Powikłana infekcja dróg moczowych
• Zakażenie dróg moczowych u kobiet – informacje dla lekarzy
• Dysuria u kobiet – informacje dla lekarzy