Kiedy mówi się o powikłanej infekcji dróg moczowych?

Nerki, pęcherz moczowy i drogi moczowe

Większość infekcji dróg moczowych stanowi niepowikłane zapalenie, występuje przede wszystkim u młodych, zdrowych kobiet i jest częstym zjawiskiem. Typowe objawy to pieczenie podczas oddawania moczu, częste i silne parcie na pęcherz z niewielką ilością wydalanego moczu, ból lub dyskomfort w podbrzuszu i czasami krwiomocz. Jeśli infekcja zajmie nie tylko pęcherz moczowy czy cewkę moczową (infekcja dolnych dróg moczowych), ale obecna jest również infekcja górnych dróg moczowych w miedniczce nerkowej (odmiedniczkowe zapalenie nerek), do objawów mogą dołączyć gorączka, dreszcze i bóle w okolicy boku tułowia.

O powikłanym zakażeniu dróg moczowych mówi się, gdy istnieją szczególne cechy anatomiczne lub zaburzenia czynności układu moczowego oraz istotne choroby/uwarunkowania współistniejące (np. cukrzyca, ograniczona czynność nerek lub osłabienie odporności), które mogą potęgować ryzyko wystąpienia infekcji dróg moczowych lub ciężkich powikłań. Do powikłanych zakażeń dróg moczowych należą np. również odmiedniczkowe zapalenia nerek oraz zakażenia dróg moczowych u mężczyzn, dzieci oraz ciężarnych. Diagnostyka i leczenie są więc w tych przypadkach zwykle bardziej ukierunkowane i intensywne.

Czynniki ryzyka

Czynnikami powodującymi powikłania i czynnikami ryzyka powikłanego przebiegu mogą być:

• Przede wszystkim wszystkie infekcje dróg moczowych u mężczyzn, dzieci i u kobiet w ciąży są uznawane jako zakażenia powikłane
• Objawy odmiedniczkowego zapalenia nerek, takie jak ból w okolicy boku tułowia, bóle podczas wstrząsania obszaru nad nerką lub gorączka
• Niedrożność w drogach moczowych blokująca przepływ moczu, na przykład powiększenie prostaty, zwężenie cewki moczowej, kamica nerkowa oraz łagodne lub złośliwe owrzodzenia (np. rak pęcherza moczowego). Pozostałości moczu zalegają w pęcherzu lub cofają się do miedniczki nerkowej, co sprzyja rozwojowi bakterii.
• Zaburzenia neurologiczne, w których prawidłowe oddawanie moczu ulega zaburzeniu, np. paraplegia.
• Workowate uwypuklenia ściany pęcherza (uchyłki) lub wypadnięcie pęcherza, w przypadku których pozostałości moczu pozostają w pęcherzu.
• Cukrzyca: cukier wydalany z moczem w przypadku nieleczonej lub nieodpowiednio leczonej cukrzycy stanowi idealną pożywkę dla bakterii.
• Zaburzenia czynności nerek
• Cewniki stałe lub inne ciała obce w drogach moczowych: w ciągu killku dni często ulegają one kolonizacji bakteriami. Powstały biofilm chroni bakterie przed działaniem układu odpornościowego człowieka i antybiotyków.
• Wrodzone lub nabyte wady rozwojowe dróg moczowych powodujące np. refluks pęcherzowo-moczowodowy. W pęcherzu często zatrzymują się pozostałości moczu.
• Przyjmowanie leków lub choroby osłabiające układ odpornościowy.
• Przebyte operacje dróg moczowych
• Leczenie antybiotykami w ciągu ostatnich 2 tygodni
• Wypis ze szpitala lub zakładzie opiekuńczo-leczniczym w ciągu ostatnich 2 tygodni.

Diagnostyka

Podobnie jak w przypadku niepowikłanej infekcji dróg moczowych, lekarz przeprowadzi wywiad dotyczący historii choroby oraz zbada pacjenta, w tym brzuch, miednicę i narządy płciowe. W przypadku podejrzenia powikłanej infekcji dróg moczowych pobiera się próbkę krwi do badań oraz wykonuje się test paskowy moczu i posiew moczu. Wyhodowane bakterie można wykorzystać do sprawdzenia, który antybiotyk działa najefektywniej. Zazwyczaj posiew moczu jest wiarygodnym badaniem, pod warunkiem, że próba nie została zanieczyszczona drobnoustrojami chorobotwórczymi pochodzącymi z zewnętrznych narządów płciowych. Na próbkę moczu najlepiej nadaje się mocz z tzw. strumienia środkowego: po oddaniu do toalety pierwszej części moczu należy zebrać kolejną (środkową) część strumienia moczu do czystego, jałowego pojemnika. Kubka nie należy napełniać aż do wyczerpania strumienia, tylko pozostałą część moczu oddać ponownie do toalety.

W razie potrzeby wykonuje się badanie USG, które pozwala sprawdzić odchylenia anatomiczne oraz czy mocz gromadzi się mocz w miedniczce nerkowej.

W zależności od wstępnego rozpoznania można zastosować również inne metody diagnostyczne, np. bardziej wyspecjalizowane badania urologiczne (takie jak urografię, cystoskopię czy TK nerek i dróg moczowych).

Leczenie

Powikłane infekcje dróg moczowych leczy się antybiotykami. Należy również w miarę możliwości kontrolować czynniki ryzyka wystąpienia powikłań, np. kamienie w moczowodach lub cewnik założony do pęcherza moczowego na stałe. Po zakończeniu leczenia i w razie potrzeby w jego trakcie przeprowadzana jest kontrola lekarska. W niektórych przypadkach konieczne jest skierowanie pacjenta do szpitala.

Profilaktyka

Aby zapobiec powikłanej infekcji dróg moczowych, należy w miarę możliwości skontrolować czynniki ryzyka, np. poprzez usunięcie kamieni zwężających światło moczowodów. Zasadniczo, długotrwałe przyjmowanie antybiotyków może ograniczyć ryzyko zakażeń, ale liczba infekcji zmniejsza się tylko nieznacznie, podczas gdy jednocześnie może wystąpić antybiotykooporność. Dlatego rzadko stosuje się antybiotykoterapię. 

Rokowania

Powikłane infekcje dróg moczowych niosą ze sobą pewne ryzyko występowania nawracających i długotrwałych infekcji oraz możliwość pojawienia się powikłań. Długoterminowe rokowanie zależy od podstawowej przyczyny zakażenia dróg moczowych i jego możliwości leczenia. W niektórych przypadkach zapalenie dolnych dróg moczowych może rozprzestrzenić się na górne drogi moczowe lub inne narządy (u mężczyzn zapalenie najądrza, zapalenie gruczołu krokowego) i prowadzić do odmiedniczkowego zapalenie nerek.

Ponadto nieleczona powikłana infekcja dróg moczowych może doprowadzić do sepsy (zakażenia krwi) i ropni (otorbionych skupisk ropy) w nerkach. U kobiet w ciąży zachodzi (przede wszystkim w ramach odmiedniczkowego zapalenia nerek) podwyższone ryzyko przedwczesnego porodu, przedwczesnego pęknięcia pęcherza płodowego lub infekcji płynu owodniowego oraz noworodka.

Dodatkowe informacje

• Antybiotykoterapia
• Niepowikłane infekcje dróg moczowych u kobiet – informacje dla lekarzy
• Zakażenia dróg moczowych u mężczyzn
• Zakażenia dróg moczowych u kobiet w ciąży
• Ból podczas oddawania moczu
• Odmiedniczkowe zapalenie nerek
• Kamienie nerkowe
• Powikłana infekcja dróg moczowych – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych (Cand. med.), Berlin
• Marleen Mayer, lekarka, Mannheim
• Dorit Abiry, doktorantka w Instytucie Medycyny Ogólnej, Uniwersyteckie Centrum Medyczne Hamburg-Eppendorf
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)