Czym jest neuralgia nerwu trójdzielnego?

Definicja

Przy neuralgii (nerwobólu) nerwu trójdzielnego dochodzi do nawracających ataków silnego, krótkiego, ostrego bólu w obszarze unerwienia przez czuciowy nerw twarzowy (nerw trójdzielny). Ból pojawia się zwykle błyskawicznie w odpowiedzi na jakiś bodziec.

Nerw trójdzielny jest nerwem czaszkowym i w przebiegu dzieli się na trzy gałęzie. W neuralgii nerwu trójdzielnego ból pochodzi zwykle z 2. lub 3. gałęzi, która unerwia środkowe i dolne obszary twarzy czuciowo (percepcja ucisku, dotyku, wibracji, bólu, temperatury) i częściowo motorycznie (kierowanie ruchami mięśni).

Nerw trójdzielny

Objawy

Ból twarzy, który jest zwykle jednostronny, ma duże natężenie i jest opisywany jako przypominający wstrząs elektryczny, strzelający, kłujący lub ostry. Może trwać sekundy, a w ciężkich przypadkach nawet do 2 minut.

Wywoływany jest przez nieszkodliwe bodźce docierające do dotkniętej gałęzi nerwu trójdzielnego, np. jedzenie, picie, mówienie, mycie zębów i dotykanie twarzy. Typowym czynnikiem wyzwalającym jest zimny powiew powietrza.

Typowo dotyczy tylko jednej gałęzi nerwu trójdzielnego, zwykle 2. lub 3. gałąź (nerw szczękowy lub nerw żuchwowy).

Ataki bólu zwykle powtarzają się i występują najczęściej po jednej stronie. Są one zwykle krótkotrwałe i mogą występować kilka razy dziennie przez tygodnie do miesięcy, po czym następują okresy bezobjawowe. Między atakami pacjenci zwykle nie doświadczają bólu, ale około połowa zgłasza towarzyszący ciągły ból w danym obszarze. Podczas napadu bólu mięśnie mimiczne czasami napinają się mimowolnie z jego powodu, co może być błędnie interpretowane przez osoby postronne jako zaburzenie tikowe.

W wyniku nieadekwatnych strategii radzenia sobie z bólem mogą rozwinąć się zaburzenia psychiczne takie jak depresja oraz lęk.

Przyczyny

Można wyróżnić kilka przyczyn neuralgii (nerwobólu) nerwu trójdzielnego. Przy klasycznym nerwobólu nerwu trójdzielnego ma miejsce podrażnienie nerwu w miejscu jego wyjścia z pnia mózgu przez sąsiadujące naczynie krwionośne. Ucisk lub przemieszczenie przez naczynie krwionośne prowadzi do utraty osłonki nerwu w miejscu ucisku. Uważa się, że może to prowadzić do zwarć w obrębie nerwu, wskutek których impulsy z włókien czuciowych, które np. odpowiadają za odczuwanie dotyku lub temperatury „zwierają się” z włóknami przekazującymi sygnały bólowe. Efektem są napady bólu. Klasyczna neuralgia nerwu trójdzielnego stanowi około 80-90% wszystkich przypadków.

Wtórny nerwoból nerwu trójdzielnego jest spowodowany innymi (neurologicznymi) chorobami podstawowymi. Dotyczy on około 10–15% pacjentów z neuralgią nerwu trójdzielnego. Czynnikami wyzwalającymi mogą być udary w pniu mózgu, guzy, zniekształcenia naczyniowe lub stwardnienie rozsiane. Pacjenci ze stwardnieniem rozsianym są znacznie bardziej narażeni na wystąpienie nerwobólu nerwu trójdzielnego (prawdopodobieństwo od 2 do 5%).

W niektórych przypadkach nie można znaleźć żadnej przyczyny. Jest to tzw. idiopatyczny nerwoból nerwu trójdzielnego.

Częstość występowania

• Neuralgia nerwu trójdzielnego występuje u około 170 na 100 000 osób.
• Typowy wiek to 60-70 lat. Choroba nawet dwukrotnie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. 90% pacjentów ma w chwili rozpoznania ponad 40 lat.
• U 80–90% pacjentów występuje klasyczny nerwoból nerwu trójdzielnego. Wtórna neuralgia nerwu trójdzielnego występuje u 10–15%.
• Idiopatyczny nerwoból nerwu trójdzielnego, czyli stan chorobowy bez możliwości określenia przyczyny, występuje bardzo rzadko.

Badania

Rozpoznanie stawia się zwykle na podstawie wywiadu lekarskiego (historii choroby) poprzez opisanie typowych objawów. Przeprowadza się również badanie neurologiczne.

Zalecane jest wykonanie rezonansu magnetycznego (RM) w celu wykluczenia innych chorób podstawowych. W określonych przypadkach przeprowadza się również pomiary aktywności elektrycznej nerwu (elektrofizjologię). W zależności od wstępnego rozpoznania konieczne mogą być inne specjalistyczne badania.

Możliwe inne choroby podstawowe (wybór):

• migrena
• klasterowy ból głowy
• szyjnopochodny ból głowy
• półpasiec
• zapalenie tętnicy skroniowej
• stwardnienie rozsiane.

Leczenie

Celem leczenia jest złagodzenie bólu, zapobieganie nowym napadom i w razie potrzeby leczenie chorób podstawowych.

Zapobieganie napadom

Aby zmniejszyć częstotliwość napadów, pacjenci mogą starać się unikać czynników ryzyka, czyli np. zakrywać twarz szalikiem, gdy jest zimno, myć zęby letnią wodą i w miarę możliwości żuć po stronie, po której nie odczuwają bólu.

Leki

Farmakoterapia jest prowadzona w postaci podawania leków zapobiegających, które są stosowane także w padaczce. Lekiem pierwszego wyboru przy klasycznym i wtórnym nerwobólu nerwu trójdzielnego jest karbamazepina. Zatrzymuje ona przekazywanie impulsów bólowych. Leczenie „klasycznymi” środkami przeciwbólowymi, jak np. NLPZ, zwykle nie jest skuteczne, ponieważ ich działanie ujawnia się dopiero po ustaniu napadu, a niektóre leki przeciwbólowe nie mają wystarczającego działania łagodzącego ból. Stosowanie leków przeciwbólowych należy omówić z lekarzem.

Ważne jest, aby w chwili ustąpienia objawów próbować robić przerwę w przyjmowaniu leków, ponieważ w przebiegu nerwobólu nerwu trójdzielnego objawy często ulegają osłabieniu i trwają bez przerwy jedynie u około 1/3 pacjentów.

Inne metody leczenia

Inwazyjny zabieg chirurgiczny można rozważyć u pacjentów, którzy nie reagują na leczenie farmakologiczne lub u których ból nawraca mimo leczenia profilaktycznego. W takim przypadku można np. przerwać operacyjnie kontakt naczyniowo-nerwowy i zespolić odpowiednie miejsca wprowadzając małe kawałki obcego dla organizmu, sztucznego materiału (np. włókniny teflonowej). Najczęstszym powikłaniem tego zabiegu jest zaburzenie słuchu po stronie chorej (do 10% przypadków). 

Innym zabiegiem może być sklerotyzacja chorego zwoju nerwowego. Powikłaniem, którego należy się obawiać w wyniku zabiegu (do 4% przypadków) jest intensywny ciągły ból (bolesne zniesienie czucia).

Rokowanie

Przebieg jest bardzo zróżnicowany w zależności od pacjenta. Nerwoból nerwu trójdzielnego nie zwiększa śmiertelności, ale jakość życia może ulec znacznemu pogorszeniu. Istnieją jednak dobre możliwości leczenia, dzięki którym większość osób chorych może przez długi czas nie odczuwać dolegliwości.

Dodatkowe informacje

• Neuralgia nerwu trójdzielnego – informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Susanna Allahwerde, lekarz (recenzent/redaktor)
• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)