Czym jest zespół przewlekłego zmęczenia?

Definicja

Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS, ang. chronic fatigue syndrome) to schorzenie charakteryzujące się długotrwałym uczuciem wyczerpania, które nie ustępuje po odpoczynku. Zmęczenie jest na tyle intensywne, że prowadzi do znacznego upośledzenia zdolności do normalnego funkcjonowania w życiu codziennym. Mimo że CFS jest coraz lepiej rozumiany, wciąż nie jest pewne, czy stanowi samodzielną jednostkę chorobową, a w różnych krajach jego definicja może się różnić.

Objawy

Głównym objawem CFS jest przewlekłe zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku. Do pełnej diagnozy muszą być spełnione następujące kryteria:

• Wyczerpanie występuje przez co najmniej 6 miesięcy.
• Zmęczenie nie jest wynikiem wysiłku fizycznego, przeciążenia ani innych chorób.
• Objawy prowadzą do znacznego ograniczenia zdolności do wykonywania codziennych czynności.

CFS nie należy mylić z chwilowym zmęczeniem wynikającym z przepracowania, stresu lub innych czynników. Zmęczenie w CFS jest znacznie bardziej intensywne i długotrwałe.

Przyczyny

Dokładne przyczyny zespołu przewlekłego zmęczenia są wciąż nieznane. Istnieje jednak wiele teorii, które próbują wyjaśnić mechanizm rozwoju tej choroby. U różnych pacjentów czynniki wyzwalające mogą się różnić. Do możliwych przyczyn CFS należą:

• Zakażenia wirusowe (np. wirus Epstein-Barr, cytomegalowirus)
• Stres psychiczny (np. przewlekłe obciążenie emocjonalne, operacje, wypadki)
• Choroby neurologiczne lub psychiatryczne
• Choroby mięśni
• Zaburzenia hormonalne (np. w obrębie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza)
• Czynniki środowiskowe (np. toksyny, zanieczyszczenie powietrza)
• Czynniki genetyczne (skłonność dziedziczna)

Częstotliwość występowania

Zespół przewlekłego zmęczenia dotyczy od 0,002% do 2,5% populacji, w zależności od przyjętych kryteriów diagnostycznych. CFS częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn, a jego wystąpienie może dotyczyć również dzieci i młodzieży. Osoby w trudnej sytuacji społecznej (np. z niskimi dochodami) mają wyższe ryzyko zachorowania. CFS jest również częstszy wśród osób z problemami psychicznymi, takimi jak depresja.

Badania

Diagnostyka zespołu przewlekłego zmęczenia jest wyłącznie kliniczna, opierająca się na wywiadzie lekarskim i zgłaszanych przez pacjenta objawach. Nie istnieją testy laboratoryjne ani badania obrazowe, które mogłyby potwierdzić rozpoznanie CFS. W celu wykluczenia innych chorób o podobnych objawach, wykonuje się odpowiednie badania (np. hormonalne, neurologiczne, psychiczne). CFS diagnozuje się, gdy spełnione są następujące kryteria:

• Zmęczenie utrzymujące się przez co najmniej 6 miesięcy, które nie jest wynikiem innych chorób.
• Wyraźne obniżenie zdolności do wykonywania codziennych czynności – zmęczenie ma na tyle silny charakter, że powoduje problemy w pracy, szkole i w życiu społecznym.
• Objawy nasila się po wysiłku fizycznym i psychicznym, a odpoczynek nie przynosi ulgi.
• Dodatkowe objawy, które mogą występować, to:
  • bóle mięśni i stawów
  • problemy ze snem (np. bezsenność, uczucie niewyspania)
  • zaburzenia koncentracji i pamięci ("mgła mózgowa")
  • ból gardła, powiększenie węzłów chłonnych, infekcje
• W przypadku dzieci najczęściej pojawiają się trudności z koncentracją oraz ból gardła, a wśród młodzieży często występują bóle głowy i objawy depresji.

Przed postawieniem diagnozy CFS należy wykluczyć inne schorzenia, takie jak:

• Niedoczynność tarczycy
• Bezdech senny
• Niedociśnienie ortostatyczne
• Depresja
• Inne choroby somatyczne i psychiczne, które mogą powodować podobne objawy zmęczenia

Leczenie

Leczenie CFS ma na celu przede wszystkim poprawę jakości życia pacjenta, zwiększenie poziomu aktywności fizycznej i poprawę zdolności do funkcjonowania. Zasadnicze podejście terapeutyczne obejmuje:

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
  Terapia poznawczo-behawioralna ma na celu pomóc pacjentowi w radzeniu sobie z objawami choroby, w tym z chronicznym zmęczeniem i stresem. Jest to podejście wspierające pacjenta w zarządzaniu swoimi ograniczeniami, kształtowaniu strategii radzenia sobie i poprawie jakości życia.

• Kinezyterapia
  Stopniowo wprowadzane ćwiczenia fizyczne (tzw. Graded Exercise Therapy) są jednym z podstawowych elementów leczenia. Celem kinezyterapii jest poprawa kondycji fizycznej pacjenta bez ryzyka przeciążenia organizmu. Program ćwiczeń jest dostosowywany indywidualnie, a intensywność ćwiczeń stopniowo zwiększana w miarę poprawy stanu zdrowia.

• Leczenie objawowe
  W przypadku wystąpienia objawów towarzyszących, takich jak ból, bezsenność czy zaburzenia koncentracji, można zastosować leczenie farmakologiczne. Leki nie wpływają bezpośrednio na przyczynę CFS, ale mogą pomóc w łagodzeniu objawów, które utrudniają życie pacjenta.

Co można zrobić we własnym zakresie?

W leczeniu CFS niezwykle ważne jest, by pacjent traktował swoje dolegliwości poważnie i otworzył się na współpracę z lekarzem. Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej i kinezyterapii jest wyższa, gdy pacjent aktywnie uczestniczy w leczeniu i podejmuje działania zgodne z zaleceniami.

Zaleca się rozpoczęcie aktywności fizycznej od lekkich, krótkich ćwiczeń, które będą stopniowo zwiększane w miarę poprawy stanu zdrowia. Ważne jest unikanie przeciążenia, a każda zmiana poziomu aktywności powinna być dobrze przemyślana i dostosowana do indywidualnych możliwości pacjenta.

Rokowanie

Przebieg choroby jest zmienny, a rokowanie zależy od wielu czynników, takich jak czas trwania objawów, ich nasilenie oraz reakcja na leczenie. Część pacjentów doświadcza poprawy w ciągu kilku miesięcy lub lat, a około 17–64% osób zauważa poprawę w wyniku terapii. W około 10% przypadków objawy całkowicie ustępują.

Z uwagi na brak jednoznacznych przyczyn CFS, leczenie musi być indywidualnie dopasowane do każdego pacjenta. Mimo trudności, wczesna diagnoza i odpowiednia terapia mogą znacząco poprawić jakość życia osób cierpiących na to schorzenie.

Dodatkowe informacje

• Zespół wypalenia
• Depresja
• Zespół przewlekłego zmęczenia – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Zuzanna Allahwerde
• Caroline Beier, specjalista chorób wewnętrznych, Hamburg