Informacje ogólne

Definicja

• Okulistyczna manifestacja zakażenia adenowirusem może przebiegać jako proste zapalenie spojówek, cięższe epidemiczne zapalenie spojówek i rogówki (serotyp 8 lub 19) lub jako gorączka gardłowo-spojówkowa (serotyp 3).¹
• Zwłaszcza epidemiczne zapalenie spojówek i rogówki jest wysoce zakaźne, a epidemie pojawiają się regularnie w placówkach opiekuńczych lub medycznych.²

Epidemiologia

• Adenowirusy należą do najczęstszych czynników wywołujących wirusowe zapalenie spojówek.³
  • największa zapadalność między 30. a 39. rokiem życia oraz u dzieci poniżej 5. roku życia
  • Można założyć, że liczba niezgłoszonych przypadków jest wysoka, ponieważ pacjenci często nie szukają pomocy medycznej w przypadku łagodnych przebiegów.⁴

Etiologia i patogeneza

• Adenowirusy są bardzo odporne na wpływ środowiska i w temperaturze pokojowej mogą pozostać zakaźne przez wiele tygodni.⁴
• Zakażenie szerzy się przez kontakt bezpośredni lub drogą kropelkową.
• Adenowirusy dzielą się na 7 głównych grup (A-G) z kilkoma podtypami.⁴
• Są wysoce zakaźne i odpowiadają za różne zakażenia błon śluzowych, m.in. układu oddechowego lub pokarmowego.
• Ludzie są jedynym rezerwuarem.
• Wysoko zakaźne epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek jest najczęściej wywoływane przez serotypy D8, D19, D37.³
  • Są to często zakażenia szpitalne wywołane przez zanieczyszczone narzędzia okulistyczne (np. tonometry w praktyce okulistycznej).
• Serotypy B3, B7, B14 mogą wywoływać tzw. gorączkę gardłowo-krtaniową: z ostrą infekcją dróg oddechowych przebiegającą z gorączką, (często krwotocznym) zapaleniem spojówek, katarem i powiększeniem węzłów chłonnych.
  • szczególnie częste w przypadku kontaktu z zanieczyszczoną wodą basenową⁴

Czynniki predysponujące

• Niedostateczna higiena rąk
• Niewłaściwa dezynfekcja narzędzi medycznych
• Immunosupresja⁴

ICD-10

• B30 Wirusowe zapalenie spojówek
  • B30.1 Zapalenie spojówek wywołane przez adenowirusy

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Przekrwienie spojówek, któremu czasem towarzyszą wylewy podspojówkowe.
• Ból, światłowstręt i uczucie ciała obcego w przebiegu zapalenia spojówek i rogówki
• Łzawienie

Diagnostyka różnicowa

• Zapalenie spojówek o innej etiologii
• Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego
• Ostry napad jaskry
• Zapalenie nadtwardówki

Wywiad lekarski

• Okres inkubacji
  • ok. 5 dni w przypadku zakażeń górnych dróg oddechowych
  • ok. 8-10 dni w przypadku zakażenia spojówek⁵
  • Niekróre źródła mówią o 2-14 dniach.⁴
• Bardzo indywidualny, zmienny przebieg choroby. Spektrum objawów klinicznych od niewielkiego podrażnienia spojówki do cięższych przebiegów z wyraźnym uczuciem ciała obcego, ropną wydzieliną i świądem.⁴
• Możliwe jest również krwotoczne zapalenie spojówek z powstawaniem błon rzekomych.
• Często współistnieje gorączka, ból gardła, katar i kaszel oraz limfadenopatia przeduszna.
• Typowe objawy epidemicznego zapalenia spojówek i rogówki:⁴
  • w większości jednostronny początek
  • silny świąd i łzawienie
  • często obrzęk powieki i spojówki
  • limfadenopatia przeduszna po tej samej stronie
  • zajęcie rogówki, zwykle następuje 3-4 dni po wystąpieniu objawów
• Typowe objawy gorączki gardłowej⁴:
  • nagły początek gorączki
  • zapalenie gardła
  • nieżyt nosa
  • szyjna limfadenopatia
  • umiarkowane zapalenie spojówek, zwykle obustronne
• Objawy utrzymują się zwykle przez 7-21 dni i są samoograniczające się.⁴
• Zakaźność utrzymuje się przez około 10-14 dni od wystąpienia objawów.

Badanie przedmiotowe

• Mieszkowe zapalenie spojówek, nierzadko z krwotocznym zapaleniem spojówek
• Ewent. limfadenopatia przyuszna lub szyjna^4,6
• Zakażenia dróg oddechowych ze zmiennymi objawami

Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego

• Rozpoznanie stawiane jest zazwyczaj w oparciu o badanie przedmiotowe – oglądanie oczu.
• W przypadku wystąpienia ognisk w większych grupach lub epidemii wskazane może być pobieranie próbek w celu wykrycia etiologii zakażenia.
• Bezpośrednie potwierdzenie obecności wirusa może być wykonane poprzez jego izolację w hodowli komórkowej, wykrywanie antygenów lub PCR z materiału wymazowego.⁴

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Skierowanie do okulisty jest wskazane w przypadku współistnienia pogorszenia ostrości widzenia, silnego bólu oka lub braku poprawy w ciągu 7-10 dni.

Leczenie

Cel leczenia

• Złagodzenie objawów

Ogólne informacje o leczeniu

• Leczenie objawowe
• Opracowanie specyficznego leku przeciwwirusowego jest obecnie przedmiotem badań.⁷

Zalecenia dla pacjentów i osób z kontaktu

• Prawidłowa higiena rąk jest kluczowa dla profilaktyki rozprzestrzeniania się wirusów.
  • Należy bezwzględnie pamiętać: osoby chore powinny używać własnych ręczników, myjek itp.
• Minimalizacja wszelkich kontaktów dłonie-oczy (np. pocieranie oczu)
• Istotne jest przestrzeganie zasad higieny w środowisku domowym: osoby z kontaktu powinny być poinformowane o typowym obrazie klinicznym i profilaktyce przeniesienia zakażenia. 

Farmakoterapia

• Leczenie przyczynowe nie jest obecnie dostępne, możliwe jest jedynie postępowanie objawowe.⁴
• Należy unikać kropli do oczu z glikokortykosteroidami, przeciwwirusowych lub przeciwbakteryjnych, ponieważ nie zapobiegają one wtórnym zakażeniom ani nie skracają czasu trwania choroby, a jedynie zwiększają odsetek powikłań z powodu reakcji alergicznych lub toksycznych.⁴
• W przypadkach tego wymagających - leczenie przeciwgorączkowe
• Ewentualnie miejscowe środki nawilżające (np. z kwasem hialuronowym, preparaty sztucznych łez)
• Niekiedy okłady chłodzące w celu złagodzenia dolegliwości

Środki zapobiegawcze

• Personel medyczny nie powinien mieć bezpośredniego kontaktu z pacjentami podczas występowania objawów klinicznych.
• Pacjenci z podejrzeniem lub rozpoznaniem zakaźnego zapalenia spojówek powinni być izolowani w warunkach domowych i/lub szpitalnych.
• Zasady właściwej higieny są kluczowe, aby uniknąć przeniesienia zakażenia na rękach.⁴
  • właściwa dezynfekcja rąk i narzędzi
  • prawidłowe postępowanie z lekami przepisanymi przez okulistę (np. butelki z kroplomierzem, maści do oczu).
  • odpowiednia edukacja pacjenta

Postępowanie w przypadku pojawienia się ognisk choroby

• Izolowanie osób chorych z obiektów użyteczności publicznej (np. żłobek)
• Identyfikacja dróg przenoszenia i źródeł zakażenia

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

• Sporadycznie dochodzi do nadkażenia bakteryjnego, zwłaszcza w przypadkach zajęcia rogówki.⁴
• Sporadycznie może dojść do (najczęściej przejściowego) pogorszenia ostrości wzroku, zwłaszcza w przypadku nadkażenia bakteryjnego i trwałych blizn rogówki.⁴

Rokowanie

• Rokowania są dobre.
• Choroba prawie zawsze ulega pełnemu wyleczeniu nie powodując powikłań.⁴