Definicja: Zakażenie spojówek, które w zależności od serotypu wirusa może przebiegać jako proste grudkowe zapalenie spojówek, nagminne zapalenie rogówki i spojówek lub jako gorączka gardłowo-spojówkowa.
Epidemiologia: Zakażenie adenowirusem jest jedną z najczęstszych przyczyn zapalenia spojówek.
Objawy: Zmienne, czasem jako wysoce zaraźliwe epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek, które może prowadzić do powstania ognisk w placówkach opieki nad dziećmi lub placówkach medycznych.
Badanie przedmiotowe: Zapalenie spojówek, nierzadko z wylewami podspojówkowymi i zajęciem rogówki.
Diagnostyka: Rozpoznanie jest zwykle stawiane na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego.
Leczenie: Objawowe.
Informacje ogólne
Definicja
Okulistyczna manifestacja zakażenia adenowirusem może przebiegać jako proste zapalenie spojówek, cięższe epidemiczne zapalenie spojówek i rogówki (serotyp 8 lub 19) lub jako gorączka gardłowo-spojówkowa (serotyp 3).1
Zwłaszcza epidemiczne zapalenie spojówek i rogówki jest wysoce zakaźne, a epidemie pojawiają się regularnie w placówkach opiekuńczych lub medycznych.2
Epidemiologia
Adenowirusy należą do najczęstszych czynników wywołujących wirusowe zapalenie spojówek.3
największa zapadalność między 30. a 39. rokiem życia oraz u dzieci poniżej 5. roku życia
Można założyć, że liczba niezgłoszonych przypadków jest wysoka, ponieważ pacjenci często nie szukają pomocy medycznej w przypadku łagodnych przebiegów.4
Etiologia i patogeneza
Adenowirusy są bardzo odporne na wpływ środowiska i w temperaturze pokojowej mogą pozostać zakaźne przez wiele tygodni.4
Zakażenie szerzy się przez kontakt bezpośredni lub drogą kropelkową.
Adenowirusy dzielą się na 7 głównych grup (A-G) z kilkoma podtypami.4
Są wysoce zakaźne i odpowiadają za różne zakażenia błon śluzowych, m.in. układu oddechowego lub pokarmowego.
Ludzie są jedynym rezerwuarem.
Wysoko zakaźne epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek jest najczęściej wywoływane przez serotypy D8, D19, D37.3
Są to często zakażenia szpitalne wywołane przez zanieczyszczone narzędzia okulistyczne (np. tonometry w praktyce okulistycznej).
Serotypy B3, B7, B14 mogą wywoływać tzw. gorączkę gardłowo-krtaniową: z ostrą infekcją dróg oddechowych przebiegającą z gorączką, (często krwotocznym) zapaleniem spojówek, katarem i powiększeniem węzłów chłonnych.
szczególnie częste w przypadku kontaktu z zanieczyszczoną wodą basenową4
Bardzo indywidualny, zmienny przebieg choroby. Spektrum objawów klinicznych od niewielkiego podrażnienia spojówki do cięższych przebiegów z wyraźnym uczuciem ciała obcego, ropną wydzieliną i świądem.4
Możliwe jest również krwotoczne zapalenie spojówek z powstawaniem błon rzekomych.
Często współistnieje gorączka, ból gardła, katar i kaszel oraz limfadenopatia przeduszna.
Typowe objawy epidemicznego zapalenia spojówek i rogówki:4
w większości jednostronny początek
silny świąd i łzawienie
często obrzęk powieki i spojówki
limfadenopatia przeduszna po tej samej stronie
zajęcie rogówki, zwykle następuje 3-4 dni po wystąpieniu objawów
Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
Rozpoznanie stawiane jest zazwyczaj w oparciu o badanie przedmiotowe – oglądanie oczu.
W przypadku wystąpienia ognisk w większych grupach lub epidemii wskazane może być pobieranie próbek w celu wykrycia etiologii zakażenia.
Bezpośrednie potwierdzenie obecności wirusa może być wykonane poprzez jego izolację w hodowli komórkowej, wykrywanie antygenów lub PCR z materiału wymazowego.4
Wskazania do skierowania do specjalisty
Skierowanie do okulisty jest wskazane w przypadku współistnienia pogorszenia ostrości widzenia, silnego bólu oka lub braku poprawy w ciągu 7-10 dni.
Leczenie
Cel leczenia
Złagodzenie objawów
Ogólne informacje o leczeniu
Leczenie objawowe
Opracowanie specyficznego leku przeciwwirusowego jest obecnie przedmiotem badań.7
Zalecenia dla pacjentów i osób z kontaktu
Prawidłowa higiena rąk jest kluczowa dla profilaktyki rozprzestrzeniania się wirusów.
Należy bezwzględnie pamiętać: osoby chore powinny używać własnych ręczników, myjek itp.
Minimalizacja wszelkich kontaktów dłonie-oczy (np. pocieranie oczu)
Istotne jest przestrzeganie zasad higieny w środowisku domowym: osoby z kontaktu powinny być poinformowane o typowym obrazie klinicznym i profilaktyce przeniesienia zakażenia.
Farmakoterapia
Leczenie przyczynowe nie jest obecnie dostępne, możliwe jest jedynie postępowanie objawowe.4
Należy unikać kropli do oczu z glikokortykosteroidami, przeciwwirusowych lub przeciwbakteryjnych, ponieważ nie zapobiegają one wtórnym zakażeniom ani nie skracają czasu trwania choroby, a jedynie zwiększają odsetek powikłań z powodu reakcji alergicznych lub toksycznych.4
W przypadkach tego wymagających - leczenie przeciwgorączkowe
Ewentualnie miejscowe środki nawilżające (np. z kwasem hialuronowym, preparaty sztucznych łez)
Niekiedy okłady chłodzące w celu złagodzenia dolegliwości
Środki zapobiegawcze
Personel medyczny nie powinien mieć bezpośredniego kontaktu z pacjentami podczas występowania objawów klinicznych.
Pacjenci z podejrzeniem lub rozpoznaniem zakaźnego zapalenia spojówek powinni być izolowani w warunkach domowych i/lub szpitalnych.
Zasady właściwej higieny są kluczowe, aby uniknąć przeniesienia zakażenia na rękach.4
właściwa dezynfekcja rąk i narzędzi
prawidłowe postępowanie z lekami przepisanymi przez okulistę (np. butelki z kroplomierzem, maści do oczu).
odpowiednia edukacja pacjenta
Postępowanie w przypadku pojawienia się ognisk choroby
Izolowanie osób chorych z obiektów użyteczności publicznej (np. żłobek)
Identyfikacja dróg przenoszenia i źródeł zakażenia
Przebieg, powikłania i rokowanie
Powikłania
Sporadycznie dochodzi do nadkażenia bakteryjnego, zwłaszcza w przypadkach zajęcia rogówki.4
Sporadycznie może dojść do (najczęściej przejściowego) pogorszenia ostrości wzroku, zwłaszcza w przypadku nadkażenia bakteryjnego i trwałych blizn rogówki.4
Rokowanie
Rokowania są dobre.
Choroba prawie zawsze ulega pełnemu wyleczeniu nie powodując powikłań.4
Scott IU. Viral conjunctivitis. Medscape, last updated Nov 05, 2015. emedicine.medscape.com
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Adenovirus-associated epidemic keratoconjunctivitis outbreaks - four states, 2008-2010. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2013; 62: 637 PubMed
Van Gelder R, Akileswaran L, Nakamichi K, et al. Molecular and Clinical Characterization of Human Adenovirus E4-Associated Conjunctivitis. Am J Ophthalmol. 2022 Jan;233:227-242. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Ghebremedhin, B. Human adenovirus: Viral pathogen with increasing importance. Eur J Microbiol Immunol (Bp). 2014 Mar;4(1):26-33. www.ncbi.nlm.nih.gov
Meyer-Rüsenberg B, Loderstädt U, Richard G, Kaulfers PM, Gesser C. Epidemic keratoconjunctivitis—the current situation and recommendations for prevention and treatment. Deutsches Ärzteblatt 2011; 108: 475–80. www.researchgate.net
Rajaiya J, Saha A, Ismail A, et al. Adenovirus and the Cornea: More Than Meets the Eye. Viruses. 2021 Feb 13;13(2):293. www.ncbi.nlm.nih.gov
Imparato R, Rosa N, De Bernardo M. Antiviral Drugs in Adenovirus-Induced Keratoconjunctivitis. Microorganisms. 2022 Oct 12;10(10):2014. www.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
Natalia Jagiełła, lekarz, Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Krakowie (recenzent)
Adam Windak, Prof dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
Bonnie Stahn, Dr n. med., lekarz rodzinny, Hamburg
Definicja: Zakażenie spojówek, które w zależności od serotypu wirusa może przebiegać jako proste grudkowe zapalenie spojówek, nagminne zapalenie rogówki i spojówek lub jako gorączka gardłowo-spojówkowa.