Dyskomfort w okolicy ust 

Objawy

• Suchość ust (kserostomia)
• Nadmierny ślinotok (nadmierna sekrecja śliny) lub zredukowany ślinotok (zmniejszona sekrecja śliny)
• Bóle w jamie ustnej
• Zaburzenia smaku
• Nieprzyjemny zapach oddechu
• Zaburzenia mowy
• Zaburzenie połykania
• Zakażenia i zapalenia (zapalenie jamy ustnej)
  • Najczęstszym z nich jest zakażenie grzybicze Candida albicans.

Przyczyny

Wielu pacjentów opieki paliatywnej zmaga się z suchością ust lub innymi problemami w obrębie jamy ustnej. Szczególnie w przypadku białaczki i niektórych metod leczenia nowotworów w jamie ustnej pojawiają się reakcje niepożądane stosowanego leczenia (chemoterapia i terapia radiacyjna, opioidy, sterydy, bisfosfoniany i inne leki). Inne czynniki, które wpływają na zdrowie jamy ustnej to:

• Niedostateczna ilość przyjmowanych płynów (np. zbyt mała wypita ilość płynów)
• Ograniczona możliwość żucia
• Osłabienie układu odpornościowego
• Zmieniony skład flory jamy ustnej, czyli bakterii w jamie ustnej
• Oddychanie przez usta zamiast przez nos
• Lęk i depresja

Badania dodatkowe

• W przypadku zakażeń można rozważyć pobranie próbki do badania mikrobiologicznego (wymaz z błony śluzowej).

Zapobieganie

• Należy stosować produkty z zestawu do pielęgnacji jamy ustnej. Zawiera on produkty, które przyczyniają się do dobrego stanu zdrowia jamy ustnej:
  • miękka szczoteczka do zębów
  • pasta do zębów z łagodnym składnikiem aktywnym (surfaktantem)
  • pastylki do ssania z ksylitolem i fluorem
  • żel zastępujący ślinę na błonę śluzową jamy ustnej
  • guma do żucia bez cukru
  • balsam do ust
• Należy pić wystarczająco dużo.
  • Woda jest najlepszym wyborem.
  • Szczególnie polecane są napoje bogate w minerały, w tym izotoniki.
  • Należy unikać słodzonych napojów.
  • Ssanie kostek lodu łagodzi dyskomfort i stymuluje produkcję śliny.
• Zaleca się również kruszony lód, mrożone kawałki owoców, kwaśne cukierki i gumę do żucia.
• Należy regularnie płukać usta letnią, słoną wodą.
  • 1 łyżka soli kuchennej na 1 litr wody

Leczenie dolegliwości

Suchość ust

• Należy regularnie nawilżać błonę śluzową jamy ustnej.
  
  • Do tego celu dostępne są odpowiednie pianki, nasączone waciki lub podłużne gaziki.
    • Wielu pacjentów preferuje chłodzone/mrożone napoje, kawałki owoców (ananas) lub lody.
    • Odpowiednie są wszystkie płyny, m.in. woda, kwaskowate herbaty, piwo i wino.
• Dodatkowo, można spróbować ssać gumę do żucia bez cukru lub kwaśne cukierki.
• Należy używać miękkiej szczoteczki do zębów, aby zapobiec urazom i krwawieniu błon śluzowych.
• Należy stosować płukanki do ust i pasty do zębów bez surfaktantów.
  • Surfaktanty (np. laurylosiarczan sodu) uszkadzają błonę śluzową jamy ustnej.
• Należy pić wystarczająco dużo.
• Należy jeść pokarmy o miękkiej konsystencji.
• Należy unikać posiłków z dużą zawartością cukru, preferując zamiast nich słodziki.
• Należy unikać alkoholu, tytoniu i pikantnych potraw.
• Substytuty śliny są dostępne w aptece.
  
  • W sprayu — stosować 4 x dziennie i w razie potrzeby.
  • Działanie jest krótkotrwałe.
• W leczeniu farmakologicznym stosuje się polikarpinę.
  • Pilokarpina stymuluje wydzielanie śliny.
  • Pilokarpinę zaleca się np. po terapii radiacyjnej w okolicy jamy ustnej.
  • Efekt utrzymuje się tylko przez kilka godzin, a osiągnięcie maksymalnego efektu może trwać tygodnie lub miesiące.

Zwiększony ślinotok (nadmierna sekrecja śliny)

• Wstrzyknięcie botoksu do ślinianki usznej lub podżuchwowej
  • Ilość wydzielanej śliny jest zmniejszona przez dłuższy czas.
• Skopolamina
  • Produkt leczniczy podawany w postaci plastra lub roztworu wodnego.
  • Lek jest zatwierdzony tylko w celu zapobiegania chorobie lokomocyjnej, a nie przy nadmiernej sekrecji śliny. Stosuje się tutaj zatem tzw. zastosowanie pozarejestracyjne (ang. off-label use).
Inne leki stosowane czasami to bromek glikopironium, atropina, bromek ipratropium w aerozolu oraz leki psychotropowe.
• Także te leki są dopuszczone do stosowania w przypadku innych chorób, a nie jednoznacznie w przypadku nadmiernej sekrecji śliny.
• Terapia radiacyjna gruczołów ślinowych
  • Tylko wtedy, gdy inne sposoby leczenia nie przynoszą rezultatów.

Zakażenia

• W przypadku zakażeń grzybiczych stosuje się środki przeciwgrzybiczne, np. amfoterycynę B lub nystatynę.
• W przypadku zakażeń bakteryjnych i wirusowych - antybiotyki lub leki przeciwwirusowe
  • Dodatkowo przydatny może być roztwór chlorheksydyny rozcieńczony wodą.
  • W przypadku zakażeń opryszczką zaleca się acyklowir lub walacyklowir.

Ból w jamie ustnej

• Ból w jamie ustnej można leczyć za pomocą leków:
  • płyn do płukania ust z lidokainą lub żel do ust z lidokainą
  • maść do ust z triamcynolonem na bolesne afty (pęcherzyki, rany)
  • ibuprofen lub diklofenak w przypadku bolesnych zmian spowodowanych stanem zapalnym

Dodatkowe informacje

• Suchość ust
• Afty
• Terapia paliatywna w przypadku dyskomfortu w jamie ustnej — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Hannah Brand, dr n. med., Berlin
• Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)