Dyskomfort w okolicy ust
Objawy
- Suchość ust (kserostomia)
- Nadmierny ślinotok (nadmierna sekrecja śliny) lub zredukowany ślinotok (zmniejszona sekrecja śliny)
- Bóle w jamie ustnej
- Zaburzenia smaku
- Nieprzyjemny zapach oddechu
- Zaburzenia mowy
- Zaburzenie połykania
- Zakażenia i zapalenia (zapalenie jamy ustnej)
- Najczęstszym z nich jest zakażenie grzybicze Candida albicans.
Przyczyny
Wielu pacjentów opieki paliatywnej zmaga się z suchością ust lub innymi problemami w obrębie jamy ustnej. Szczególnie w przypadku białaczki i niektórych metod leczenia nowotworów w jamie ustnej pojawiają się reakcje niepożądane stosowanego leczenia (chemoterapia i terapia radiacyjna, opioidy, sterydy, bisfosfoniany i inne leki). Inne czynniki, które wpływają na zdrowie jamy ustnej to:
- Niedostateczna ilość przyjmowanych płynów (np. zbyt mała wypita ilość płynów)
- Ograniczona możliwość żucia
- Osłabienie układu odpornościowego
- Zmieniony skład flory jamy ustnej, czyli bakterii w jamie ustnej
- Oddychanie przez usta zamiast przez nos
- Lęk i depresja
Badania dodatkowe
- W przypadku zakażeń można rozważyć pobranie próbki do badania mikrobiologicznego (wymaz z błony śluzowej).
Zapobieganie
- Należy stosować produkty z zestawu do pielęgnacji jamy ustnej. Zawiera on produkty, które przyczyniają się do dobrego stanu zdrowia jamy ustnej:
- miękka szczoteczka do zębów
- pasta do zębów z łagodnym składnikiem aktywnym (surfaktantem)
- pastylki do ssania z ksylitolem i fluorem
- żel zastępujący ślinę na błonę śluzową jamy ustnej
- guma do żucia bez cukru
- balsam do ust
- Należy pić wystarczająco dużo.
- Woda jest najlepszym wyborem.
- Szczególnie polecane są napoje bogate w minerały, w tym izotoniki.
- Należy unikać słodzonych napojów.
- Ssanie kostek lodu łagodzi dyskomfort i stymuluje produkcję śliny.
- Zaleca się również kruszony lód, mrożone kawałki owoców, kwaśne cukierki i gumę do żucia.
- Należy regularnie płukać usta letnią, słoną wodą.
- 1 łyżka soli kuchennej na 1 litr wody
Leczenie dolegliwości
Suchość ust
- Należy regularnie nawilżać błonę śluzową jamy ustnej.
- Do tego celu dostępne są odpowiednie pianki, nasączone waciki lub podłużne gaziki.
- Wielu pacjentów preferuje chłodzone/mrożone napoje, kawałki owoców (ananas) lub lody.
- Odpowiednie są wszystkie płyny, m.in. woda, kwaskowate herbaty, piwo i wino.
- Do tego celu dostępne są odpowiednie pianki, nasączone waciki lub podłużne gaziki.
- Dodatkowo, można spróbować ssać gumę do żucia bez cukru lub kwaśne cukierki.
- Należy używać miękkiej szczoteczki do zębów, aby zapobiec urazom i krwawieniu błon śluzowych.
- Należy stosować płukanki do ust i pasty do zębów bez surfaktantów.
- Surfaktanty (np. laurylosiarczan sodu) uszkadzają błonę śluzową jamy ustnej.
- Należy pić wystarczająco dużo.
- Należy jeść pokarmy o miękkiej konsystencji.
- Należy unikać posiłków z dużą zawartością cukru, preferując zamiast nich słodziki.
- Należy unikać alkoholu, tytoniu i pikantnych potraw.
- Substytuty śliny są dostępne w aptece.
- W sprayu — stosować 4 x dziennie i w razie potrzeby.
- Działanie jest krótkotrwałe.
- W leczeniu farmakologicznym stosuje się polikarpinę.
- Pilokarpina stymuluje wydzielanie śliny.
- Pilokarpinę zaleca się np. po terapii radiacyjnej w okolicy jamy ustnej.
- Efekt utrzymuje się tylko przez kilka godzin, a osiągnięcie maksymalnego efektu może trwać tygodnie lub miesiące.
Zwiększony ślinotok (nadmierna sekrecja śliny)
- Wstrzyknięcie botoksu do ślinianki usznej lub podżuchwowej
- Ilość wydzielanej śliny jest zmniejszona przez dłuższy czas.
- Skopolamina
- Produkt leczniczy podawany w postaci plastra lub roztworu wodnego.
- Lek jest zatwierdzony tylko w celu zapobiegania chorobie lokomocyjnej, a nie przy nadmiernej sekrecji śliny. Stosuje się tutaj zatem tzw. zastosowanie pozarejestracyjne (ang. off-label use).
Inne leki stosowane czasami to bromek glikopironium, atropina, bromek ipratropium w aerozolu oraz leki psychotropowe.
- Także te leki są dopuszczone do stosowania w przypadku innych chorób, a nie jednoznacznie w przypadku nadmiernej sekrecji śliny.
- Terapia radiacyjna gruczołów ślinowych
- Tylko wtedy, gdy inne sposoby leczenia nie przynoszą rezultatów.
Zakażenia
- W przypadku zakażeń grzybiczych stosuje się środki przeciwgrzybiczne, np. amfoterycynę B lub nystatynę.
- W przypadku zakażeń bakteryjnych i wirusowych - antybiotyki lub leki przeciwwirusowe
- Dodatkowo przydatny może być roztwór chlorheksydyny rozcieńczony wodą.
- W przypadku zakażeń opryszczką zaleca się acyklowir lub walacyklowir.
Ból w jamie ustnej
- Ból w jamie ustnej można leczyć za pomocą leków:
- płyn do płukania ust z lidokainą lub żel do ust z lidokainą
- maść do ust z triamcynolonem na bolesne afty (pęcherzyki, rany)
- ibuprofen lub diklofenak w przypadku bolesnych zmian spowodowanych stanem zapalnym
Dodatkowe informacje
- Suchość ust
- Afty
- Terapia paliatywna w przypadku dyskomfortu w jamie ustnej — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Hannah Brand, dr n. med., Berlin
- Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
- Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)