Bliscy mogą doświadczyć opieki nad osobą chorą jako czegoś pozytywnego. Poprzez opiekę można okazać swoją troskę i miłość do danej osoby.

Kto co robi?

Opieka nad osobą umierającą w domu w ostatnich dniach i godzinach nie oznacza, że bliscy muszą sami przejąć całą opiekę. Opieka nad umierającą osobą może być trudna i stresująca. Personel pielęgniarski może przejąć całą opiekę lub podzielić się niektórymi zadaniami z bliskimi.

Nierzadko zdarza się, że pacjenci i bliscy niechętnie korzystają z pomocy. Higiena osobista to dla większości ludzi bardzo prywatna sprawa. Proszenie o pomoc w umyciu się czy osobistej toalecie bywa odbierane jako porażka. Dla pielęgniarek i pielęgniarzy jest to jednak sytuacja zwyczajna. Wielu chorych woli pozostawić higienę intymną osobom „neutralnym“.

Jak postępować?

Higiena to wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i dla ich bliskich, ważne jest dobre planowanie.

Potrzebne rzeczy: miska do mycia, ręczniki, myjki, mydło (najlepiej w płynie), plastikowa folia do podłożenia pod miskę, żeby nie zamoczyć prześcieradła.

Praktyczna jest szafka na kółkach (można ją wypożyczyć od personelu pielęgniarskiego) z kilkoma szufladami. Można ją łatwo przesuwać i mieć wszystko co ważne pod ręką, dzięki temu można też dobrze zorientować się w potrzebnym sprzęcie, który po użyciu można łatwo schować.

Podczas mycia można zmienić pościel. Należy mieć przygotowane prześcieradła, poszewki na poduszki i kołdry. Praktycznym rozwiązaniem jest powieszenie na brzegu łóżka plastikowej torby lub worka na brudną bieliznę. Należy też mieć pod ręką maści i kremy, a także wszystkie produkty potrzebne do higieny jamy ustnej. Należy wybrać produkty, które pacjent chce stosować. 

Mycie

Należy zacząć od twarzy, szyi i uszu, a następnie dobrze osuszyć umyte miejsca i upewnić się, że pacjentowi nie jest zimno. Umyć ręce w misce do mycia, wycisnąć wodę z myjki nad rękami. Dla wielu pacjentów przyjemnym uczuciem jest przepływanie wody po ciele. W następnej kolejności myje się ramiona i górną część ciała.

Uwaga! Jeśli te czynności wykonuje jedna osoba lub jeśli pacjent nie może już siedzieć, należy najpierw umyć cały przód. Następnie zmienić wodę, myjki i ręcznik przed rozpoczęciem mycia tylnej strony ciała.

Jeśli czynności wykonuje jedna osoba a pacjent może siedzieć, można najpierw umyć klatkę piersiową, potem plecy i uda, a na końcu dolne partie nóg. Stopy należy umyć, umieszczając miskę do mycia w łóżku i zanurzając w niej stopy. Postępować jak przy myciu rąk. Następnie należy umyć okolice intymne, najpierw przód, a potem tył.

Upewnić się, że pacjent jest zawsze przykryty. Przy myciu górnej części ciała, dolną należy przykryć poduszką lub prześcieradłem. Przy myciu dolnej części ciała, górną należy przykryć poduszką lub prześcieradłem. Dzięki temu pacjent nie marznie i nie leży odkryty w łóżku. Gdy myje się pacjenta w taki sposób, potrzebne będą tylko myjka i ręcznik. Dzięki temu można ograniczyć ilość brudnego prania i pracy. Zazwyczaj bardziej higieniczne jest umycie najpierw stóp, a potem okolic intymnych.

Nałożenie kremu i obrócenie

Po umyciu ciało powinno być nakremowane, a plecy wymasowane. Zwłaszcza na szyi, łopatkach, łokciach, dolnej części pleców, biodrach i piętach mogą się rozwinąć odleżyny. Na te miejsca należy regularnie nakładać krem (od 4 do 6 razy dziennie). Łokcie i pięty należy posmarować tłustym kremem. W niektórych przypadkach może dojść do powstania odleżyn (wrzodu odleżynowego), ponieważ krążenie krwi jest zbyt słabe. Dlatego bardzo ważne jest nakładanie kremu na ciało i regularne obracanie pacjenta, aby zapobiec powstawaniu odleżyn.

Zmiana prześcieradła

Prześcieradło zmienia się, gdy pacjent leży na boku.

Wygodnie jest zmienić je podczas mycia. Gdy pacjent jest obracany na jeden bok, zużyte prześcieradło i prześcieradło wierzchnie zwija się razem z pacjentem. Czyste prześcieradło naciąga się na materac po stronie, z której usunięto brudne prześcieradło.

Pacjenta obraca się na drugi bok na czyste prześcieradło. Brudne prześcieradło ściąga się, a nowe prześcieradło naciąga wokół materaca.

Higiena jamy ustnej

Osoby ciężko chore lub umierające często wytwarzają mniej śliny w jamie ustnej, prowadzi to między innymi do uczucia suchości w ustach. Ślina spełnia szereg funkcji, które nie zawsze są oczywiste, jest ważna podczas jedzenia i mówienia oraz chroni tkanki w jamie ustnej. Przyczyn suchości ust może być wiele, m.in. leki, zakażenia, przebyta terapia radiacyjna, lęk, zaawansowany wiek, zmniejszona zdolność żucia, oddychanie przez usta. Sucha śluzówka, grzyby lub wrzody w jamie ustnej często powodują ból i utratę apetytu. Suchość ust może również prowadzić do trudności z mową.

Zapobieganie

Higiena jamy ustnej i higiena osobista to dla większości ludzi bardzo prywatne sprawy. Dlatego trudno jest im prosić o pomoc, zwłaszcza w takich sytuacjach. Obecnie wiadomo jednak, że higiena jamy ustnej jest bardzo ważna dla fizycznego i psychicznego samopoczucia pacjentów. Suchość ust jest bardzo nieprzyjemnym uczuciem, a wrzody w jamie ustnej wiążą się z nasilonym bólem, dlatego ważne jest, aby zapobiegać tym dolegliwościom. Jeśli pacjent nie może już sam o to zadbać, należy go wesprzeć. Zadanie to może przejąć personel pielęgniarski wraz z bliskimi i pacjentem lub bliscy mogą pomóc pacjentowi w higienie jamy ustnej po uprzednim poinstruowaniu ich przez pielęgniarzy. Suchości w ustach można więc zapobiegać, a w przypadku jej wystąpienia w wyniku stosowanej terapii choroby podstawowej można ją leczyć.

• Higiena jamy ustnej odbywa się zawsze przed posiłkami.
• Należy ją regularnie powtarzać.
• Suchość ust można złagodzić za pomocą małych kostek lodu, ananasa, tabletek z kwasem askorbinowym lub cytryną, gasi to również pragnienie.

Poniżej przedstawiamy kilka wskazówek dotyczących wykonywania higieny jamy ustnej:

• Należy przygotować wszystko, co jest potrzebne: kompresy, pęsetę, wodę, maść z gliceryną oraz osobną maść z białą wazeliną, a także szczoteczkę do zębów, pastę i wykałaczkę.
• Zęby szczotkuje się małą, miękką szczoteczką i pastą do zębów zawierającą enzymy rozpuszczające resztki pokarmowe.
• Następnie usta przepłukuje się wodą i nakłada się maść z gliceryną.
• Język również czyści się szczoteczką i pokrywa gliceryną (zwalcza nieprzyjemny zapach oddechu).
• Na koniec oczyszcza się usta i smaruje je białą wazeliną.

Jeśli kontakt z pacjentem jest nieznaczny lub żaden lub z innych powodów pacjent nie współpracuje, kompresy można przytrzymać tzw. zaciskiem tętniczym. Dzięki zaciskom, kompres się trzyma również po puszczeniu; nie wolno zapomnieć o kompresie czy waciku w ustach. Lepiej umyć miejsce kilka razy niż zmoczyć okłady. Jeśli nie można nawiązać kontaktu z pacjentem, należy dostosować ilość płynu tak, aby nie mógł on spłynąć do gardła. Należy omówić ten problem z personelem pielęgniarskim.

Dodatkowe informacje

• Paliatywna terapia bólu — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)