Czym jest osteopetroza?

Definicja

Tkanka kostna w ludzkim szkielecie nieustannie się rozkłada i odbudowuje. Stara tkanka kostna zostaje zastąpiona nową. Kluczową rolę w tym procesie odgrywają dwa rodzaje komórek – osteoklasty i osteoblasty. Osteoklasty rozkładają starą tkankę kostną, a osteoblasty budują nową tkankę.

Osteopetroza powoduje osłabienie funkcji osteoklastów, przez co rozpad tkanki kostnej jest upośledzony. Wiąże się to z zaburzeniem modelowania i przebudowy tkanki kostnej, co prowadzi do kruchości szkieletu mimo zwiększonej objętości tkanki kostnej i wysokiej gęstości kości.

Osteopetroza została po raz pierwszy opisana w 1904 roku przez niemieckiego radiologa, Heinricha Ernst Albers-Schönberga.

Klasyfikacja

Istnieją trzy postaci osteopetrozy o odmiennym dziedziczeniu:

1. postać dziedziczona w sposób autosomalny dominujący ma swój początek w okresie dojrzewania i dorosłości;
2. postać dziedziczona w sposób autosomalny recesywny ma początek w niemowlęctwie;
3. postać pośrednia.

Objawy

W okresie dojrzewania lub w wieku dorosłym

Objawy choroby pojawiają się między 10. a 40. rokiem życia; postać ta jest również nazywana łagodną osteopetrozą lub chorobą Albersa-Schönberga.

Około połowa chorych nie ma żadnych objawów. Choroba jest często rozpoznana zupełnie przypadkowo, zwykle pod koniec okresu dojrzewania, gdy dochodzi do złamania kości lub zapalenia kości i szpiku. U niektórych chorych diagnoza jest stawiana wcześniej z uwagi na fakt, że mają w rodzinie osoby już dotknięte chorobą.

Do częstych objawów należą kruchość i łamliwość kości. U około 40% chorych dochodzi do powtarzających się złamań kości. Wielu chorych odczuwa ból kości. Często w układzie kostnym występują zmiany, które mogą skutkować uciskiem nerwów. Prowadzi to do określonych problemów, jak głuchota czy porażenie twarzy.

Rzadko występuje osłabienie czynności szpiku kostnego w postaci bardzo łagodnej niedokrwistości (anemii) lub niedoboru płytek krwi (małopłytkowości).

W wieku niemowlęcym

Tą postać określa się jako złośliwą osteopetrozę dziecięcą. Choroba daje objawy w pierwszych miesiącach życia i w wielu przypadkach prowadzi do śmierci w pierwszych latach życia, jeśli nie jest leczona.

Zanik szpiku kostnego powoduje, że u chorych dzieci rozwija się niedokrwistość. Niska liczba trombocytów zaburza krzepnięcie krwi, co może łatwo doprowadzić do siniaków i krwotoków wewnętrznych. W wyniku niskiej liczby leukocytów układ odpornościowy jest osłabiony i narażony na powtarzające się infekcje.

Inne objawy fizyczne obejmują zahamowanie wzrostu, przekrwienie błony śluzowej nosa, wypukłe czoło, wodogłowie (hydrocefalia), drganie oczu (oczopląs) i koślawe kolana.

Zmiany kostne mogą prowadzić do uwięzienia lub zahaczenia nerwu, co przy ucisku nerwów wzrokowych prowadzi np. do zaburzeń widzenia.

Postać pośrednia

Choroba zaczyna być zauważalna w pierwszym lub drugim roku życia. Może prowadzić do zwapnienia mózgu, zaburzeń rozwojowych z niepełnosprawnością intelektualną, niskiego wzrostu i możliwego zaburzenia czynności nerek. 

Przyczyny

Przyczyn choroby upatruje się w różnych mutacjach genetycznych. Osoby chore wykazują szeroki zakres objawów. Lekarze rozróżniają trzy główne postaci osteopetrozy, które występują w różnych przedziałach wiekowych i wykazują także odmienne cechy utraty masy kostnej.

1) Początek w okresie dojrzewania i dorosłości

• Postać autosomalna dominująca
• Dotknięte geny to LRP5 (typ I) lub CLCN7 (typ II).

2) Początek w okresie niemowlęctwa

• Postać autosomalna recesywna
• Dotknięte geny to TCIRG1 lub CLCN7.

3) Postać pośrednia

• Recesywna dziedziczna zmiana w genach CLCN7, CA2 lub CTSK.

Częstotliwość występowania

Jest to rzadka choroba. Dotyka ona 1 na 20 000 osób w wieku dorosłym i 1 na 250 000 osób w przypadku cięższej postaci rozpoczynającej się w dzieciństwie.

Badania dodatkowe

Powtarzające się złamania lub stany zapalne szpiku kostnego w wywiadzie mogą u dorosłych sugerować osteopetrozę. Wywiad rodzinny może również dostarczyć cennych wskazówek.

Na podstawie badań krwi można wykryć zaburzenia metabolizmu kostnego:

• U dorosłych: Niedobór witaminy D i podwyższenie fosfatazy alkalicznej
• U dzieci: obniżone stężenie wapnia i zwiększone stężenie parathormonu

Ponadto u niemowląt i nieco starszych dzieci chorobę może sugerować wywiad lekarski i typowy wygląd.

Diagnozę potwierdzają badania RTG, RM lub TK. Nad podstawie badań genetyki molekularnej można wykryć modyfikacje genetyczne.

Leczenie

Ważne jest, aby chorzy na osteopetrozę unikali czynności zwiększających ryzyko złamań.

Łagodna osteopetroza z początkiem w wieku dorosłym

Łagodna postać osteopetrozy, rozpoczynająca się w wieku dorosłym, nie wymaga żadnego leczenia poza przyjmowaniem witaminy D i leczeniem ewentualnych złamań.

Osteopetroza z początkiem w wieku dziecięcym

Leczenie polega na przeszczepie komórek macierzystych.

Rokowanie

Osteopetroza w wieku dorosłym ma dobre rokowanie, podczas gdy postaci rozpoczynające się w dzieciństwie mają o wiele gorsze rokowanie. Dorośli chorzy na osteopetrozę zwykle nie mają żadnych objawów, długość ich życia jest normalna.

Jeśli osteopetroza dziecięca nie jest leczona, pacjent zwykle umiera w ciągu pierwszych 10 lat życia w wyniku ciężkiej niedokrwistości, krwawienia lub infekcji. Zabieg przeszczepu komórek macierzystych ma od 40–85% szans na powodzenie. Można dzięki niemu wyleczyć chorobę. Nie może to jednak odwrócić wcześniej występujących zaburzeń widzenia, powikłań neurologicznych i zaburzeń wzrostu.

Dodatkowe informacje

• Niedokrwistość u dzieci
  
• Niedobór witaminy D
• Osteopetroza – informacje dla lekarzy

Autorka

• Susanna Allahwerde, lekarka, specjalistka ds. medycyny ogólnej, Berlin