Skolioza – czym jest?

Definicja

Skolioza to trójpłaszczyznowe zniekształcenie kręgosłupa, które obejmuje jednoczesne skrzywienie i obrót kręgów wokół ich osi. Oznacza to, że kręgosłup nie tylko wygina się na boki, ale także obraca, co prowadzi do jego nienaturalnego kształtu. Skolioza może manifestować się w postaci charakterystycznego "garbu żebrowego" lub "wału lędźwiowego", które stają się widoczne, gdy pacjent pochyla się do przodu.

Skolioza może występować w dwóch formach:

• Skolioza strukturalna – jest to trwałe zniekształcenie kręgosłupa, które jest wynikiem wrodzonych lub nabytych wad kostnych, zaburzeń mięśniowych czy uszkodzeń nerwów.
• Skolioza czynnościowa – powstaje w wyniku zmiany postawy, np. z powodu bólu lub asymetrycznego ustawienia miednicy, i jest odwracalna. Skolioza czynnościowa nie wiąże się z trwałymi zmianami w strukturze kręgosłupa.

Częstotliwość występowania

Skolioza dotyczy około 3–5 na każde 1000 dzieci, a leczenie jest konieczne u 3 na 1000 pacjentów. Skolioza idiopatyczna, której przyczyny są nieznane, występuje znacznie częściej u dziewcząt niż u chłopców – jej częstość jest siedmiokrotnie wyższa u dziewcząt.

Rodzaje skoliozy

• Skolioza idiopatyczna – stanowi około 80% przypadków. Przyczyny są nieznane, ale istnieją sugestie, że mogą mieć na nią wpływ czynniki genetyczne, zaburzenia mięśniowe, hormonalne, nerwowe lub zmniejszona gęstość kości. Często dochodzi do nierównomiernego wzrostu kręgów, co prowadzi do ich rotacji. Znacząca różnica w długości nóg może również sprzyjać rozwojowi skoliozy.

• Skolioza strukturalna – może mieć różne przyczyny:

  • Zaburzenia kości – np. deformacje kręgów, połączeń kręgowych lub żeber,
  • Przyczyny neuropatyczne – uszkodzenie nerwów, które wpływa na mięśnie i kości, np. choroba Heinego-Medina, jamistość rdzenia, ataksja Friedreicha,
  • Zaburzenia mięśniowe – np. dystrofie mięśniowe, wrodzone choroby mięśni,
  • Zwłóknienia – mogą występować po urazach lub zabiegach chirurgicznych,
  • Choroby układowe – np. neurofibromatoza, zespół Marfana, wrodzona łamliwość kości czy achondroplazja.

Objawy i diagnoza

Skolioza często rozwija się stopniowo i w początkowych stadiach może nie wywoływać silnych objawów. Wiele osób, szczególnie dzieci, nie odczuwa bólu, jednak w miarę wzrostu skrzywienia kręgosłupa mogą wystąpić trudności w oddychaniu, bóle pleców oraz szybkie męczenie się podczas aktywności fizycznej.

Objawy skoliozy mogą obejmować:

• Asymetrię ciała, np. nierówność w poziomie ramion lub bioder,
• Widoczny garb żebrowy lub wał lędźwiowy – uwydatniające się, gdy pacjent pochyla się do przodu,
• Zniekształcenie kręgosłupa – widoczne w postaci liter „S” lub „C” w pozycji stojącej,
• Zróżnicowanie długości nóg.

Diagnostyka skoliozy opiera się na badaniu klinicznym, w tym obserwacji postawy ciała i ruchomości kręgosłupa, a także na zdjęciu rentgenowskim, które umożliwia ocenę kąta skrzywienia (metoda Cobba). W celu oceny ryzyka progresji skoliozy używa się także kąta żebrowo-kręgowego wg Mehty.

Leczenie skoliozy

Leczenie skoliozy zależy od stopnia skrzywienia, wieku pacjenta, potencjału wzrostu oraz ryzyka dalszego rozwoju choroby. Celem terapii jest zapobieganie pogłębianiu się skoliozy oraz zmniejszenie ryzyka powikłań. W leczeniu stosuje się:

• Gorset ortopedyczny – stosowany, gdy kąt skrzywienia przekracza 20-25° lub gdy skolioza postępuje. Gorset nosi się zwykle przez 23 godziny na dobę, a dopasowanie kontroluje się co 4–6 miesięcy. Gorset jest skuteczny tylko u dzieci, które jeszcze rosną, i nie będzie już pomocny po zakończeniu wzrostu lub gdy kąt skrzywienia przekroczy 45°.
• Fizjoterapia – pomaga w poprawie postawy, wzmocnieniu mięśni, a także w nauce prawidłowego użytkowania gorsetu. Choć nie ma jednoznacznych dowodów na jej skuteczność w leczeniu skoliozy, jest to istotna metoda wspomagająca.
• Sztywny opatrunek gipsowy – stosowany w przypadku wczesnej skoliozy idiopatycznej u dzieci poniżej 5. roku życia. Ma na celu prostowanie kręgosłupa, a po pewnym czasie przechodzi się do leczenia za pomocą gorsetu.
• Chirurgia – zalecana w przypadku dużych kątów skrzywienia (od 40–50°) lub gdy skolioza szybko postępuje. Zabieg chirurgiczny polega na stabilizacji kręgosłupa, często przy użyciu prętów wydłużających się w miarę wzrostu dziecka. Operacja pozwala na poprawę postawy, a także zapobiega dalszym deformacjom.

Rokowanie i przebieg

Przebieg skoliozy zależy od wielu czynników, w tym od wieku pacjenta, stopnia skrzywienia oraz przyczyny schorzenia. Skolioza może ustępować lub postępować, a jej skutki mogą obejmować zarówno problemy estetyczne (widoczna deformacja ciała), jak i zdrowotne (np. trudności w oddychaniu, ograniczenie ruchomości). W większości przypadków skolioza nie prowadzi do poważnych problemów medycznych, jednak może wywołać trudności psychospołeczne, szczególnie w okresie dojrzewania.

Rokowanie jest lepsze, gdy skolioza zostaje wykryta i leczona we wczesnym stadium. U większości pacjentów rozwój choroby spowalnia po zakończeniu wzrostu, ale w przypadku dużych skrzywień (powyżej 40°) może być konieczne leczenie chirurgiczne.

Dodatkowe informacje

• Skolioza, leczenie
• Skolioza – informacje dla lekarzy

Autorzy:

• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych, Berlin
• Marleen Mayer, lekarka, Mannheim
•