Definicja

Choroba zwyrodnieniowa stawu kciuka, znana również jako rizartroza, to schorzenie, które dotyczy stawu nadgarstkowo-śródręcznego kciuka (staw między kością nadgarstka a śródręczem). W wyniku procesu zwyrodnieniowego dochodzi do uszkodzenia chrząstki stawowej, a także do przerostu kości znajdującej się pod chrząstką. Z czasem staw staje się sztywniejszy, bolesny, a jego funkcja jest ograniczona. Choroba ta prowadzi do osłabienia ruchomości kciuka, co utrudnia codzienne czynności, takie jak chwytanie czy otwieranie butelek.

Objawy

Główne objawy choroby zwyrodnieniowej stawu kciuka to:

• Ból – występujący w okolicy podstawy kciuka lub z boku nadgarstka, który nasila się przy wykonywaniu czynności wymagających chwytania (np. otwieranie zakrętki butelki),
• Osłabienie siły uchwytu – pacjenci mogą mieć trudności z chwytaniem przedmiotów lub odkręcaniem zakrętek,
• Sztywność stawu – z czasem kciuk może zacząć sztywnieć, co prowadzi do ograniczenia ruchomości,
• Obrzęk i tkliwość – wokół stawu może wystąpić obrzęk, a sam staw staje się bolesny przy dotyku,
• Deformacja – w miarę postępu choroby może dojść do niewielkiego przemieszczenia kciuka, co sprawia, że staw staje się mniej stabilny,
• Ból w spoczynku – w bardziej zaawansowanych stadiach ból może występować nawet w stanie spoczynku, gdy kciuk nie jest używany.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Rizartroza rozwija się w wyniku zużycia struktur stawowych, co prowadzi do uszkodzenia chrząstki stawowej. Staw kciuka ma kształt stawu siodłowego, który jest bardzo ruchomy, ale z tego powodu stosunkowo niestabilny. Długotrwałe obciążenia tego stawu mogą prowadzić do jego degeneracji.

Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju choroby to:

• Wiek – choroba częściej występuje u osób po 50. roku życia,
• Płeć żeńska – kobiety są bardziej narażone na rozwój rizartrozy, zwłaszcza po menopauzie,
• Otyłość – nadwaga zwiększa obciążenie stawów, w tym stawu kciuka,
• Choroby reumatyczne – takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, które mogą prowadzić do uszkodzenia chrząstki stawowej,
• Wcześniejsze urazy – złamania, skręcenia, zwichnięcia w okolicy stawu kciuka zwiększają ryzyko rozwoju zwyrodnienia,
• Czynniki mechaniczne – intensywne, powtarzające się obciążenia stawu kciuka (np. prace manualne, częste wykonywanie chwytów siłowych).

Częstotliwość występowania

Choroba zwyrodnieniowa stawu kciuka jest stosunkowo powszechna, zwłaszcza wśród osób po 50. roku życia. Szacuje się, że występuje częściej u kobiet (dwa razy częściej niż u mężczyzn), a także u osób z historią urazów ręki. Rizartroza może również dotyczyć młodszych osób, zwłaszcza w przypadku wcześniejszych urazów.

Diagnostyka

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawu kciuka opiera się na:

• Wywiadzie lekarskim – szczegółowa rozmowa z pacjentem na temat objawów, historii urazów i obciążenia mechanicznego,
• Badaniu fizykalnym – lekarz ocenia ruchomość stawu, bolesność i tkliwość w obrębie stawu kciuka,
• Badaniu rentgenowskim – zdjęcie rentgenowskie pozwala na ocenę stopnia zużycia chrząstki, obecność zmian degeneracyjnych oraz zwapnienia w stawie.

Leczenie

Celem leczenia choroby zwyrodnieniowej stawu kciuka jest łagodzenie bólu oraz poprawa funkcji stawu. Leczenie zależy od stopnia zaawansowania choroby:

1. Leczenie zachowawcze:

   • Fizjoterapia – ćwiczenia wzmacniające mięśnie wokół stawu kciuka mogą pomóc zmniejszyć ból i poprawić funkcję stawu.
   • Leki przeciwbólowe – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), zarówno w formie tabletek, jak i maści, pomagają w łagodzeniu bólu i stanu zapalnego,
   • Wstrzyknięcia do stawu – wstrzykiwanie kwasu hialuronowego i kortyzonu może zapewnić tymczasową ulgę w bólu i poprawić ruchomość stawu,
   • Ortezy i szyny – stosowanie ortezy lub szyny stabilizującej staw może zmniejszyć obciążenie i zapobiec przeprostowi kciuka, dając ulgę w bólu,
   • Zimne i ciepłe okłady – w ostrych fazach choroby pomocne mogą być zimne okłady, a w przypadku przewlekłego bólu – ciepłe kompresy.

2. Leczenie chirurgiczne – gdy inne metody leczenia zawodzą, w przypadku zaawansowanej choroby i dużych trudności z funkcjonowaniem ręki, może być konieczna interwencja chirurgiczna:

   • Artroplastyka – usunięcie uszkodzonego stawu i zastąpienie go protezą,
   • Resekcja – usunięcie części stawu, zwłaszcza w przypadkach, gdy staw kciuka jest bardzo uszkodzony i powoduje silny ból,
   • Zabiegi stabilizacyjne – operacje mające na celu poprawienie stabilności stawu.

Po zabiegu chirurgicznym pacjent zwykle przez 2-3 tygodnie nosi szynę, a następnie rozpoczyna rehabilitację w celu przywrócenia pełnej funkcji ręki.

Rokowanie

Choroba zwyrodnieniowa stawu kciuka postępuje stopniowo, a tempo tego procesu może różnić się u poszczególnych pacjentów. Dzięki leczeniu zachowawczemu (fizjoterapia, leki) możliwe jest spowolnienie postępu choroby oraz łagodzenie objawów. Jednak w zaawansowanych przypadkach, gdy choroba znacząco ogranicza funkcjonowanie, może być konieczne leczenie chirurgiczne. Dzięki nowoczesnym metodom operacyjnym wielu pacjentów odzyskuje znaczną część sprawności stawu, choć pełne wyleczenie nie zawsze jest możliwe. Wczesna interwencja może pomóc w uniknięciu poważniejszych zmian degeneracyjnych i poprawić jakość życia pacjenta.

Dodatkowe informacje

• Choroba zwyrodnieniowa stawu nadgarstkowo-śródręcznego kciuka – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden