Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk (osteoartroza ręki)

Definicja

 Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk to przewlekła choroba, która polega na stopniowym zużywaniu się chrząstki stawowej, prowadząc do twardnienia i zgrubienia stawów. Dotyczy zazwyczaj kilku stawów palców, zwłaszcza stawów międzypaliczkowych (DIP – dalszy, PIP – bliższy). Charakteryzuje się także guzkami Heberdena i guzkami Boucharda, które są charakterystycznymi naroślami na stawach palców.

• Guzki Heberdena – pojawiają się w obrębie stawów międzypaliczkowych dalszych (DIP). Są to twarde zgrubienia spowodowane przez zmiany zwyrodnieniowe, najczęściej widoczne gołym okiem.
• Guzki Boucharda – występują w stawach międzypaliczkowych bliższych (PIP) i są również wynikiem procesu zwyrodnieniowego w tych stawach.

Objawy

• Pogrubienie i zgrubienia stawów – powolny rozwój zmian zwyrodnieniowych, który początkowo nie wiąże się z bólem,
• Ból – zwykle pojawia się po wysiłku, podczas pracy fizycznej, szczególnie w chłodne i wilgotne dni,
• Sztywność – stawy mogą stać się mniej elastyczne, co utrudnia ruchomość palców,
• Obrzęk i zaczerwienienie – w bardziej zaawansowanym stadium choroby mogą wystąpić objawy zapalne, takie jak obrzęk, uczucie ciepła lub zaczerwienienie,
• Zniekształcenia – w późnym etapie choroby mogą wystąpić deformacje stawów, a także ograniczenie ich ruchomości.

Przyczyny

• Predyspozycje genetyczne – choroba jest często dziedziczna, zwłaszcza w przypadku guzów Heberdena i Boucharda,
• Hormonalne czynniki – kobiety są bardziej narażone na rozwój choroby, co może sugerować wpływ hormonów na rozwój zmian zwyrodnieniowych,
• Urazy i stany zapalne – urazy stawów palców lub choroby zapalne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów rąk,
• Hemochromatoza – choroba metaboliczna, w której dochodzi do nadmiernego gromadzenia żelaza w organizmie, co może wpływać na rozwój zwyrodnienia stawów rąk.

Częstotliwość występowania

• Choroba dotyczy około 20% kobiet i 15% mężczyzn,
• W przypadku kobiet, choroba często rozwija się po menopauzie,
• Zwyrodnienie jednego stawu palca dotyczy około 1/3 kobiet i 1/7 mężczyzn.

Diagnostyka

• Wywiad chorobowy – lekarz zbiera informacje o objawach, takich jak ból, sztywność, trudności w wykonywaniu czynności codziennych (np. trzymanie przedmiotów),
• Badanie fizykalne – ocena zgrubień stawów, które są charakterystyczne dla guzów Heberdena i Boucharda,
• Rentgen – zdjęcie rentgenowskie może pomóc w ocenie stanu stawów, obecności zgrubień, zmian w chrząstce i kościach,
• Badania laboratoryjne – w przypadku wątpliwości, by wykluczyć inne choroby, mogą być wykonane badania krwi (np. w celu wykluczenia reumatoidalnego zapalenia stawów lub innych zapalnych chorób stawów).

Leczenie

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów rąk zależy od nasilenia objawów i stopnia zaawansowania choroby. Istnieją trzy główne podejścia terapeutyczne:

Leczenie zachowawcze

• Terapie ciepłem i zimnem – stosowanie okładów z ciepłem lub zimnem może pomóc złagodzić ból i zmniejszyć obrzęk,

• Rękawiczki ochronne – noszenie specjalnych rękawiczek może pomóc chronić dłonie przed zimnem i wilgocią,
• Unikanie ciężkiej pracy – ograniczenie intensywnych obciążeń stawów rąk i noszenia ciężkich przedmiotów,
• Ergoterapia i ćwiczenia – zaleca się wykonywanie ćwiczeń palców, np. ćwiczenia zginania i prostowania, które pomagają poprawić zakres ruchu, np. gra na pianinie w powietrzu, zaciskanie pięści czy rozciąganie palców.

Leczenie farmakologiczne

• Żele i maści przeciwbólowe – stosowanie preparatów, takich jak diklofenak w formie maści, które pomagają łagodzić ból i stan zapalny,
• Leki przeciwbólowe – w przypadku silniejszych objawów mogą być stosowane leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (np. NLPZ),
• Suplementy – w niektórych przypadkach mogą być zalecane preparaty wspomagające odbudowę chrząstki stawowej, takie jak glukozamina czy chondroityna.

Leczenie chirurgiczne

• Usztywnienie stawów – jeśli choroba prowadzi do znacznego uszkodzenia stawu i znacznych trudności w jego funkcjonowaniu, można rozważyć usztywnienie stawów palców w celu złagodzenia bólu i poprawy funkcji ręki,
• Endoprotezy stawów palców – w bardzo zaawansowanych przypadkach można przeprowadzić operację wymiany stawu (endoprotezoplastyka), jednak wyniki tego typu zabiegów są mniej satysfakcjonujące niż w przypadku endoprotez kolanowych czy biodrowych.

Rokowanie

• Postępujący charakter choroby – choroba zwyrodnieniowa stawów rąk jest przewlekła i postępuje stopniowo, a leczenie nie zatrzymuje jej rozwoju, lecz jedynie łagodzi objawy,
• Opóźnianie postępu – odpowiednie leczenie zachowawcze, regularne ćwiczenia oraz unikanie nadmiernego obciążenia rąk mogą pomóc w opóźnieniu pojawienia się bólu,
• Chirurgiczne leczenie – jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy, operacja może przynieść ulgę w przypadku bólu, ale zmiany zwyrodnieniowe pozostaną, a endoprotezy palców nie osiągają tak dobrych wyników jak w przypadku większych stawów (kolanowych czy biodrowych).

Dodatkowe informacje

• Reumatoidalne zapalenie stawów
• Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk – informacje dla lekarzy

Autor

• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń