Informacje ogólne

Definicja

• Leki nocne (pavor nocturnus) należą do grupy parasomnii, a tym samym do nieorganicznych zaburzeń snu.¹
  • nagłe przebudzenie i silny niepokój^1-2
  • może towarzyszyć krzyk paniki i oznaki pobudzenia wegetatywnego
  • dezorientacja i trudności z wybudzeniem^2-3
  • często późniejsza utrata pamięci o epizodzie
  • zwykle występuje w pierwszej 1/3 snu.
• Parasomnie występują głównie w dzieciństwie i stają się rzadsze w okresie dojrzewania.
• Lęki nocne należą do zaburzeń o łagodnym przebiegu i w większości przypadków nie wymagają specjalnego leczenia.¹
  • W wyjątkowych przypadkach zaburzenia snu mogą prowadzić do wysokiego poziomu stresu u doświadczających ich osób i ich bliskich, a także mieć negatywny wpływ na ich życie społeczne, edukacyjne i zawodowe.¹

Częstość występowania

• Parasomnie występują głównie w dzieciństwie, ale mogą również dotyczyć dorosłych.
• Występują u około 1–6,5% dzieci w wieku od 1 do 12 lat.¹
  • Szczyt chorobowości: 3. - 5. rok życia.
  • Chłopcy chorują częściej niż dziewczynki.¹

Etiologia i patogeneza

• Sen nocny składa się z cykli snu (ok. 90 min), z których każdy ma 2 etapy:^1,3
  • Sen non-REM (sen NREM): Obejmuje fazę zasypiania, początek snu i fazę snu głębokiego.
  • Sen REM: Faza marzeń sennych, utrata napięcia mięśniowego, szybkie ruchy gałek ocznych, reakcje wegetatywne (przywspółczulne).
• Wzorce snu zmieniają się w trakcie rozwoju dziecka.
  • brak etapów snu NREM u noworodków
  • cykliczna zmiana faz snu znacznie częstsza niż u dorosłych.
• Lęki nocne są jedną z parasomnii snu non-REM.^1,3-5
  • Zakłada się, że przyczyną jest zaburzona reakcja organizmu na budzenie się.
  • Badania EEG wykazały dysocjację czuwania i snu w różnych regionach mózgu.

Czynniki predysponujące

• Ze względu na rodzinne występowanie, można założyć predyspozycje genetyczne.^5-6
• Zidentyfikowano różne czynniki wyzwalające:⁵
  • gorączka
  • deprywacja snu
  • skutki uboczne leków
  • niepokój emocjonalny
  • niespokojne środowisko snu.

ICD-10

• F51.4 Lęki nocne.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Kryteria diagnostyczne według ICD-10
  • Powtarzające się epizody (2 lub więcej) wybudzania się ze snu z panicznym krzykiem, intensywnym lękiem, ruchami ciała i nadwrażliwością wegetatywną z tachykardią, kołataniem serca, szybkim oddechem i poceniem się.
  • Epizody te występują podczas pierwszej 1/3 nocnego snu.
  • Czas trwania jest krótszy niż 10 minut.
  • Następuje dezorientacja i ruchy perseweracyjne, a próby uspokojenia są nieskuteczne, 
  • Pamięć o tym, co się stało, jest bardzo ograniczona.
  • Brakuje przyczynowych czynników organicznych, takich jak choroby neurologiczne lub internistyczne, stosowanie substancji psychotropowych lub leków.

Diagnostyka różnicowa

• Inne nieorganiczne zaburzenia snu
  • bezsenność
  • lunatykowanie (somnambulizm)
  • koszmary senne.
• Zaburzenia snu w chorobach psychicznych, takich jak np.:
  • depresja
  • zespół stresu pourazowego (PTSD)
  • zaburzenia lękowe
  • zaburzenia hiperkinetyczne
  • zaburzenia dysocjacyjne.
• Napady padaczkowe.
• Zespół obturacyjnego bezdechu sennego.
• Zaburzenia snu spowodowane przyjmowaniem leków.
• Zaburzenia snu mogą być objawem chorób psychicznych i/lub somatycznych.

Wywiad lekarski

• Wywiad z pacjentem i jego opiekunami.
• Historia snu uwzględniająca między innymi:
  • nawyki związane ze snem (godziny, czas trwania, miejsce)
  • skojarzenia z zasypianiem
  • trudności z ponownym zaśnięciem; aktywność nocna
  • zachowanie podczas snu (niepokój, chrapanie, moczenie nocne itp.)
  • całkowity czas snu, czas trwania niezakłóconych epizodów snu
  • ogólne warunki snu
    • również: korzystanie z urządzeń elektronicznych (telefon, komputer), konsumpcja kofeiny (napoje energetyczne).
• Dokładne opisy epizodów ¹
  • częstotliwość i czas trwania ataków oraz ich pierwsze wystąpienie
  • objawy i zjawiska towarzyszące
  • przebudzenie i orientacja
  • reakcje opiekunów
  • znane czynniki wyzwalające.
• Ew. prowadzenie dziennika snu.
• Wywiad dotyczący rozwoju dziecka.¹
• Czynniki stresu psychospołecznego.
• Wywiad rodzinny
  • występowanie zaburzeń snu, zaburzeń lękowych, zaburzeń afektywnych, specyficznych zaburzeń osobowości.
• Uwzględnienie możliwych organicznych lub psychicznych chorób współistniejących
  • na przykład stres, zaburzenia adaptacyjne, fobie, inne zaburzenia lękowe, zaburzenia afektywne, bezsenność nieorganiczna, próby samobójcze
  • organiczne choroby współistniejące (np. dolegliwości bólowe, bezsenność).

Badanie fizykalne

• Ogólne badanie fizykalne w przypadku częstego występowania lęków nocnych
  • W przypadku braku chorób współistniejących zwykle badanie fizykalne nie wykazuje nieprawidłowości.
• W przypadku nieprawidłowości konieczne może być przeprowadzenie ukierunkowanego badania neurologicznego lub neuropsychiatrycznego.¹

Diagnostyka u specjalisty

• W razie potrzeby dalsze badania neuropsychologiczne, kwestionariusze lub testy osobowości.¹
• Dodatkowa diagnostyka instrumentalna jest opcjonalna i nie jest wymagana do postawienia rozpoznania.
• Obserwacja (wideo) w celu zarejestrowania epizodów lęku nocnego.
• Rutynowe EEG
  • w przypadku podejrzenia napadów padaczkowych oraz trudności diagnostycznych (np. nietypowy obraz kliniczny).
• Polisomnografia
  • kompleksowe badanie podczas snu (w tym oddychanie, EEG, aktywność mięśni)
  • przeprowadzana w przypadku częstych epizodów lęków nocnych (>2 razy w tygodniu), niepewnego rozpoznania lub objawów wskazujących na przyczynę epileptogenną lub dysocjacyjną.¹
• Aktygrafia
  • rejestrowanie ruchów podczas snu przez dłuższy okres czasu (tygodnie/miesiące)
  • rejestrowanie wzorców snu i czuwania oraz innych parametrów.
• Obrazowanie mózgu tylko w przypadku podejrzenia choroby neurologicznej.

Wskazania dla skierowania do specjalisty

• Przy podejrzeniu chorobęy organicznej lub psychiatrycznej.
• Gdy częstotliwość występowania lęków nocnych jest stale wysoka oraz jeśli pacjent i jego opiekunowie znajdują się pod wpływem silnego stresu.

Leczenie

Cele leczenia

• Uświadomienie łagodnego charakteru zaburzenia, zapoznanie z podstawami fizjologii snu i zasadami higieny snu.
• Poprawa jakości snu i życia osób chorych i ich bliskich.
• Zaangażowanie opiekunów w edukację i działania jest istotną częścią leczenia.

Ogólne informacje o leczeniu

• Zabezpieczenie środowiska snu.
• Przestrzeganie higieny snu i zaleceń (hałas, zimno itp.)
  • Ponieważ lęki nocne i somnambulizm są powiązane z głębokim snem, nawrót głębokiego snu (np. poprzez deprywację snu) zwiększa prawdopodobieństwa ich wystąpienia.
• Krótkie drzemki w ciągu dnia mogą pomóc zmniejszyć presję snu i skrócić fazę snu głębokiego.
• W razie potrzeby należy łagodnie wybudzić pacjenta na 15-30 minut przed spodziewanym wystąpieniem epizodu, zwłaszcza jeśli pojawia się on regularnie i o określonej porze.
• W przypadku dużego obciążenia/silnego stresu należy rozważyć zastosowanie technik relaksacyjnych.  
  • Może to być np. dostosowana do wieku progresywna relaksacja mięśni, ewentualnie również dostosowany do wieku dziecka trening autogenny.
  • Należy przeanalizować związek z codziennym doświadczeniem stresu i w razie potrzeby zmodyfikować stresujące wydarzenia (np. zbyt wiele spotkań tygodniowo/dziennie).
• W bardzo rzadkich przypadkach poważnego zagrożenia dla siebie lub innych można rozważyć próbę farmakoterapii inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny.
  • Zakładanym mechanizmem działania wszystkich substancji jest zmniejszenie objawów poprzez zmianę progu pobudzenia.
• Jeśli lęki nocne występują sporadycznie, nie ma potrzeby leczenia.¹
  • Niemniej jednak, ważne jest uspokojenie osób bliskich.
• Leczenie opiera się na edukacji i poradach behawioralnych.¹
  • Należy uwzględnić potencjalne psychospołeczne czynniki stresujące.
  • Należy przestrzegać zaleceń dotyczących higieny snu i unikać jego deprywacji.
  • Agresywne próby wybudzenia mogą dodatkowo przestraszyć dziecko i należy ich unikać.¹

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Lęki nocne zazwyczaj pojawiają się w dzieciństwie, zwłaszcza między 3. a 5. rokiem życia.
• Bez odpowiedniej edukacji epizody te mogą prowadzić do dużego niepokoju wśród opiekunów i stresu psychologicznego.¹

Rokowanie

• Parasomnie, takie jak leki nocne, występują głównie w dzieciństwie i zwykle całkowicie ustępują w okresie dojrzewania.¹

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Medibas

• Zaburzenia snu u dzieci i młodzieży.
• Zaburzenia snu u niemowląt i małych dzieci.