Co to jest napad drgawkowy?

• Napady drgawkowe można podzielić w następujący sposób:
  • Ogniskowe: obejmują określoną grupę mięśni lub określoną część ciała.
  • Uogólnione: obejmują wszystkie mięśnie, dochodzi do utraty przytomności.
• Różne rodzaje napadów drgawkowych:
  • Napady toniczne to mimowolne, utrzymujące się silne skurcze mięśni.
  • Napady kloniczne polegają na mimowolnych drgawkach z naprzemiennym silnymi skurczami i rozluźnieniem mięśni.
• Ponadto występują drgawki, które trwają zaledwie kilka sekund i nie towarzyszą im widoczne skurcze mięśni (krótkotrwała utrata przytomności, napad typu chwilowego bezruchu, mały napad, petit mal).
• Częstość występowania
• Niegroźne napady drgawkowe, takie jak np. drgawki afektywne i drgawki gorączkowe, są częste u dzieci.
• Jeśli napad występuje po raz pierwszy u dziecka w wieku poniżej 5. roku życia, najczęściej jest to napad uogólniony, później — przeważnie ogniskowy. 
• Eksperci szacują, że napad drgawkowy wystąpi co najmniej raz w ciągu życia u 4–10% populacji.

Jakie są przyczyny napadów drgawkowych?

Najczęstsze przyczyny

• Drgawki gorączkowe
  • Drgawki gorączkowe są najczęstszą przyczyną drgawek u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat. W innych grupach wiekowych praktycznie nie występują.
  • Zdarzają się po gwałtownym wzroście temperatury ciała, zwykle trwają 2–3 minuty i są uogólnione. Jeśli taki napad trwa dłużej niż 10 minut, istnieje wysokie ryzyko, że przyczyną jest poważna choroba podstawowa.
  • Im wyższa gorączka, tym większe ryzyko wystąpienia napadu drgawkowego, jednak może on wystąpić także przed nasileniem gorączki albo w późniejszym przebiegu.
  • Jeśli dziecko ma skłonność do drgawek gorączkowych, byłoby wskazane, aby pediatra przepisał leki, które w nagłym przypadku będą mogły przerwać napad drgawkowy trwający kilka minut (diazepam, midazolam).
• Drgawki afektywne
  • Drgawki afektywne zwykle pojawiają się po raz pierwszy w pierwszym lub drugim roku życia.
  • Do kolejnych napadów dochodzi z mniejszą lub większą regularnością w ciągu pierwszych miesięcy lub lat życia.
  • Po ukończeniu czterech lat napady te już z reguły nie występują.
  • Napady są zwykle wywoływane przez ból, strach lub podekscytowanie.
  • Istnieją dwa różne rodzaje drgawek afektywnych.
    • Napad siniczy
      • Dziecko płacze tak długo, aż jego twarz zsinieje (oznaka niedotlenienia) i nie reaguje przez kilka sekund na próby kontaktu. W niektórych przypadkach pod koniec napadu dochodzi do krótkich szarpnięć klonicznych. Napady występują zwykle między 6. a 18. miesiącem życia.
    • Napad blady
      • Odbywa się zwykle bez płaczu lub tylko z krótkim krzykiem, dziecko blednie, dochodzi do chwilowego bezdechu i najczęściej do omdlenia (utraty przytomności), a na koniec do krótkich drgawek klonicznych, tak jak w napadzie siniczym.
• Padaczka
  • Padaczka jest najczęstszą przyczyną napadów drgawkowych u dzieci w wieku powyżej pięciu lat.
  • Padaczka to określenie bardzo różnych rodzajów napadów, spowodowanych przemijającą dysfunkcją (obszarów) mózgu.
  • Rozróżnia się:
    • napady uogólnione (skurcze wszystkich mięśni, zwykle z utratą przytomności)
    • napady częściowe (skurcze tylko niektórych grup mięśni)
    • napady toniczne/kloniczne
    • napady objawiające się krótkotrwałym brakiem świadomości/brakiem reakcji dziecka (bez innych objawów)
    • napady atoniczne: nagła utrata napięcia mięśniowego.
  • Napady są różne u różnych osób, ale u tej samej osoby zwykle są za każdym razem takie same.
  • Niektórzy pacjenci reagują na pewne czynniki wyzwalające napad, np. szybko migoczące światło. Jeśli o tym wiadomo, należy przedsięwziąć odpowiednie środki ostrożności.
  • W zależności od rodzaju padaczki istnieją wskazania do zastosowania różnych leków.
  • W przypadku zaobserwowania drgawek u dziecka, należy je zabezpieczyć, aby nie zrobiło sobie krzywdy (podłożyć miękką poduszkę pod głowę, usunąc niebezpieczne przedmioty z otoczenia), ale przytrzymywać ostrożnie, w przeciwnym razie obrażenia są jeszcze bardziej prawdopodobne. Ważne jest, aby spojrzeć na zegarek, aby sprawdzić, jak długo trwa napad. W przypadku nieprzemijającego napadu i utraty przytomności trwającej dłuższej niż 2–3 minuty trzeba wezwać pogotowie, ponieważ drgawki trwające ponad 5 minut należy w miarę możliwości przerywać, podając leki.
• Krztusiec
  • Krztusiec to choroba zakaźna, objawiająca się kaszlem i dusznościami. Dziecko sprawia wrażenie, jakby się krztusiło. U niektórych dzieci mogą w przebiegu tej choroby wystąpić również drgawki.
• Choroby metaboliczne, zatrucia
  • Zbyt wysoki lub zbyt niski poziom cukru we krwi w przypadku cukrzycy może powodować drgawki. To samo dotyczy na przykład zbyt niskiego poziomu wapnia we krwi. 
  • Przedawkowanie niektórych leków lub zatrucie nimi może wywołać drgawki.
• Napady hiperwentylacji:
  • Niektóre dzieci w sytuacji stresu lub podekscytowania mają tendencję do bardzo szybkiego i płytkiego oddychania. Ponieważ powoduje to zmniejszenie ilości wydychanego dwutlenku węgla, dochodzi do zmian niektórych jonów we krwi, co prowadzi do zaburzeń przewodzenia sygnałów w komórkach mięśniowych, a tym samym — do skurczów.
  • Oprócz bardzo szybkiego oddechu typowe są spazmatycznie zaciśnięte usta i zesztywniałe dłonie.
  • Osoba udzielająca pomocy powinna uspokoić dziecko i, jeśli to konieczne, przyłożyć do jego ust i nosa plastikowy worek i poczekać, aż zrobi kilka oddechów. Dzięki temu chory wdycha więcej dwutlenku węgla, co przeciwdziała zaburzeniu. 

Rzadkie przyczyny

• Migrena
  • Migrena rzadko powoduje napady drgawkowe.
  • Istnieją jednak również takie postaci migreny, które mogą wyzwalać napady drgawkowe.
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
  • Jest to stosunkowo rzadka choroba.
  • Charakteryzuje się wysoką gorączką, sztywnością karku i pleców oraz pogorszeniem stanu ogólnego.
  • Może dojść do napadów drgawkowych.
  • Ponieważ choroba ta może szybko stać się groźna dla życia, w razie jej podejrzenia należy natychmiast wezwać pogotowie. 
• Guz mózgu
  
  • Guzy mózgu u dzieci często rosną powoli.
  • Objawy mogą się rozwijać powoli i być bardzo zróżnicowane, ale napady drgawkowe mogą być wczesnym sygnałem.
• (Wrodzone) uszkodzenie mózgu
  • Konsekwencją uszkodzenia mózgu, np. w wyniku niedotlenienia okołoporodowego, wrodzonej choroby mózgu lub wypadku/urazu mózgu w dzieciństwie mogą być nawracające napady drgawkowe.
• Lęki nocne
  
  • Występują najczęściej u młodszych dzieci (częściej chłopców).
  • We śnie dochodzi do napadu lęku, dziecko budzi się z krzykiem.
  • Główne objawy to lęk, pocenie się, przyspieszona akcja serca i kilkuminutowe splątanie; potem dziecko zwykle ponownie zasypia a rano nie pamięta, co się wydarzyło.
• Napady drgawkowe i choroby psychiczne:
• Niektóre choroby psychiczne (np. autyzm) mogą się objawiać u dzieci gwałtownym szarpaniem, przypominającym drgawki.
• W innych chorobach psychicznych również mogą występować drgawki.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• W razie podejrzenia drgawek gorączkowych należy ostrożnie przytrzymać dziecko, aby nie zrobiło sobie krzywdy. Aby obniżyć gorączkę, nie należy dziecka zbyt ciepło okrywać i trzeba podać mu leki obniżające gorączkę.
• Drgawki afektywne są niegroźne i nie wymagają leczenia. Jeśli zdarzają się często, zaleca się ich dalszą dignostykę u lekarza.
• W przypadku napadu padaczkowego lub innego napadu uogólnionego należy uważać, aby dziecko nie zrobiło sobie krzywdy. Nie wolno próbować wkładać dziecku niczego do ust, podłożyć coś miękkiego pod głowę i usunąć niebezpieczne, twarde przedmioty z otoczenia.
• Po napadzie dziecko jest zwykle wyczerpane; nie należy zostawiać go w tym czasie samego, aby nie przeoczyć ponownego napadu.
• Jeśli dziecko ma napad drgawkowy po raz pierwszy, zawsze zaleca się zbadanie go przez lekarza, aby wyjaśnić przyczynę napadu.

Kiedy należy się skonsultować z lekarzem?

• Drgawki afektywne
  • Po postawieniu ostatecznego rozpoznania, przy kolejnych podobnych napadach nie ma już potrzeby wzywania lekarza.
• Drgawki gorączkowe
  • Dziecko, u którego wystąpiły drgawki gorączkowe, w fazie ostrej powinno zostać zbadane przez lekarza, który doradzi, jak postępować w przypadku wystąpienia takich drgawek w przyszłości.
• Niewyjaśnione napady drgawkowe u dzieci
  • Niewyjaśnione napady powinny zostać zdiagnozowane przez lekarza.
  • W przypadku napadów, które trwają dłużej niż pięć minut lub się powtarzają, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem, który przepisze dziecku leki przeciwdrgawkowe.

Co zrobi lekarz?

Historia choroby (wywiad lekarski)

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Jak rozpoczął się napad?
• Czy dziecko miało/ma gorączkę?
• Czy dziecko odczuwa ból (np. ból głowy)?
• Czy dziecko jest poważnie osłabione?
• Czy dziecko ma wysypkę skórną?
• Czy dziecko miało już podobne napady?

Badanie lekarskie

• Poziom świadomości.
• Ogólny stan fizyczny.
• Lekarz sprawdzi, czy występują objawy krwotoczne, tzw. wybroczyny, na skórze (mogą one wskazywać na zapalenie opon mózgowych).
• Sprawdzi, czy występuje sztywność karku.
• Przeprowadzi ogólne badanie fizykalne i neurologiczne.

Dalsze badania

• Ewentualnie badanie krwi.
• Ewentualnie EEG (pomiar fal mózgowych).
• Ewentualnie TK, RM mózgu i/lub badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR).

Skierowanie do specjalisty lub do szpitala

• Drgawki afektywne
  • Powtarzające się napady mogą wskazywać na padaczkę i dziecko powinno zostać skierowane do neurologa, jeśli rozpoznanie nie jest pewne.
• Drgawki gorączkowe
  • Dzieci w pierwszym roku życia zwykle natychmiast trafiają do szpitala w celu złagodzenia dolegliwości.
  • U starszych dzieci hospitalizacja zwykle nie jest konieczna, o ile dziecko obudzi się lub da się obudzić w ciągu 10–15 minut. Nawet jeśli hospitalizacja nie jest bezwzględnie konieczna, w razie wątpliwości można się na nią zdecydować.
• W razie podejrzenia zapalenia opon mózgowych lub innych chorób zagrażających życiu, dziecko powinno zostać natychmiast przyjęte do szpitala.
• Napady ogniskowe lub uogólnione
  • Przyczynę napadu należy ustalić jak najszybciej ambulatoryjnie u specjalisty lub w szpitalu.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak (recenzent)
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema