Co oznacza obrzęk węzłów chłonnych?

Węzły chłonne to małe gruczoły, które odpowiadają za „filtrowanie” limfy, czyli płynu tkankowego. Są także częścią układu immunologicznego i dlatego są ważne dla obrony przed zakażeniami. Węzły chłonne znajdują się w różnych miejscach na całym ciele. Szczególnie łatwo wyczuwalne są (powiększone) węzły chłonne w okolicy szyi, pod pachami i w pachwinie.

Węzły chłonne mogą powiększać się w przebiegu różnych chorób, zarówno niezgroźnych, jak i bardzo poważnych. Przyczyną może być np. zakażenie, które aktywuje reakcje zapalne w węzłach chłonnych. Powoduje to, że węzły chłonne się powiększają i stają się wyczuwalne, a nawet widoczne i bolesne. Jest to normalny proces, który świadczy o tym, że układ odpornościowy działa sprawnie. Gdy tylko infekcja ustąpi, węzły chłonne wracają do swoich pierwotnych rozmiarów - może to potrwać kilka dni. Mogą także pozostać niewielkie guzki.

Częstość występowania

• Powiększone i bolesne węzły chłonne są bardzo częste u dzieci i początkowo nie stanowią powodu do niepokoju.
• Wiele chorób, zwłaszcza infekcje grypowe, prowadzi do ich powiększenia.
• Nowotwowy węzłów chłonnych występują niezwykle rzadko u dzieci.

Co może być przyczyną?

U dzieci powiększone węzły chłonne są zwykle oznaką łagodnej choroby. Wówczas oprócz powiększenia, węzły mogą być również bolesne i zwykle jest to objawem zakażenia toczącego się w organizmie.

Jeśli węzły chłonne w określonym obszarze, np. w dole pachowym są powiększone, to jest to zwykle wynik miejscowego ostrego lub przewlekłego stanu zapalnego, np. w wyniku zakażenia rany.

Jeśli węzły chłonne na szyi, pod pachami i w pachwinach są powiększone, to zwykle mamy do czynienia z ogólną infekcją, często wywołaną przez wirusy.

W bardzo rzadkich przypadkach powiększenie węzłów chłonnych u dzieci może być również spowodowane innymi przyczynami, np. wywołanymi przez choroby nowotworowe.

Najczęstsze przyczyny

Powiększenie węzłów chłonnych w określonym obszarze (miejscowe)

• Przyczyną jest zwykle miejscowe zakażenie, np. w gardle lub na skórze.
• Zapalenie gardła
  • Węzły chłonne szyjne są powiększone.
  • Dziecko ma objawy przeziębienia i ogólne złe samopoczucie, ale nie wykazuje innych objawów choroby.
• Zapalenie migdałków
  • Węzły chłonne szyjne są powiększone.
  • Występuje wysoka gorączka i trudności z przełykaniem.
• Zapalenie rany
  • Silnie zakażona rana często powoduje obrzęk i reakcje zapalne w sąsiadujących węzłach chłonnych.
• Zakażenia skóry, np.:
  • Róża: dotyczy określonego obszaru skóry, który jest wyraźnie czerwony i obrzęknięty.
  • Liszajec zakaźny: tworzą się ropne skorupy, miejscowe węzły chłonne mogą być powiększone.
• Wyprysk atopowy (neurodermit)
  • U dzieci z atopowym zapaleniem skóry węzły chłonne mogą być powiększone.

Uogólnione powiększenie węzłów chłonnych

• zakażenia wirusowe
  • Przy różyczce węzły chłonne za uszami oraz na karku często powiększają się i stają bolesne.
  • Uogólnione powiększenie węzłów chłonnych występuje również w wielu innych typowych chorobach wieku dziecięcego (np. odrze, śwince) lub zakażeniu wirusowym (np. opryszczce).
• bakterie i inne patogeny
  • Liczne bakterie (np. paciorkowce), pasożyty (np. toksoplazma), a nawet grzyby mogą w przebiegu zakażenia prowadzić do powiększenia węzłów chłonnych. Obejmuje ono np. bardzo rzadko również gruźlicę.
• mononukleoza (gorączka gruczołowa Pfeiffera, choroba pocałunków)
  • Choroba przypomina przedłużające się zapalenie migdałków, które nie ustępuje po antybiotykach.

Rzadkie przyczyny

• Zaburzenia autoimmunologiczne
  
  • Choroby reumatyczne mogą prowadzić do powiększenia węzłów chłonnych u dzieci.
• Choroba Kawasakiego
  • Zapalenie naczyń krwionośnych występuje u dzieci w wieku od 3 miesięcy do 12 lat.
  • Typowe objawy to wysoka gorączka, wysypka, zapalenie spojówek, zmiany śluzówki w jamie ustnej i powiększone węzły chłonne na szyi.
• Białaczka
  • Węzły chłonne mogą być powiększone.
  • Stężenie hemoglobiny jest często niskie (dziecko jest blade), we krwi stwierdza się mało białych krwinek (dziecko częściej ulega zakażeniom) i płytek krwi (trombocyty; u dziecka szybko powstają siniaki i krwawienia podskórne). Często występują bóle kostne.
• Złośliwe powiększenie węzłów chłonnych (chłoniak)
  • Najczęstszym objawem są powiększone, niebolesne węzły chłonne, zwykle na szyi lub pod pachami albo w kilku miejscach ciała.
  • Chłoniak może jednak występować także bez powiększonych węzłów chłonnych.
  • Niektórzy chorzy gorączkują, tracą na wadze, mają nocne poty, świąd oraz skarżą się na zmęczenie.
• Nowotwory złośliwe
  • Złośliwe nowotwory jąder, mięśni lub kości (mięsaki) prowadzą do powiększenia węzłów chłonnych w pobliżu guza.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

U dzieci węzły chłonne są zwykle mniejsze niż 1 cm; często u zdrowych osób nie można ich w ogóle wyczuć podczas badania. Nieznacznie powiększone węzły chłonne, które można lekko przesuwać pod skórą i które są wrażliwe na ból, są typowe dla reakcji towarzyszącej infekcji. Typowymi obszarami są pachy, pachwiny i szyja. Jeśli dziecko poza kaszlem, objawami przeziębienia lub podobnymi dolegliwościami nie ma innych objawów, zmiany można obserwować przez kilka dni.

Węzły chłonne, które są powiększone przez dłuższy czas (kilka tygodni) powinny być zbadane przez lekarza, choć przyczyna jest zazwyczaj niegroźna. Jednak niebolesne, znacznie powiększone, nieprzesuwalne względem podłoża węzły chłonne powinny wzbudzić niepokój. Uwagę zwracają przede wszystkim powiększone węzły chłonne, wyczuwalne nad obojczykiem.

Powiększenie węzłów chłonnych przebiegające w połączeniu z wyraźnie pogorszonym stanem ogólnym lub innymi dolegliwościami, które nie są spowodowane przeziębieniem lub innym zakażeniem, również powinny być niezwłocznie zbadane przez lekarza.

W przypadku wystąpienia powiekszenia węzłów chłonnych w połączeniu z wylewami/krotokami (pod)skórnymi, bardzo częstymi infekcjami i niedokrwistością, należy szybko zasięgnąć porady lekarza.

Badania dodatkowe

Badanie fizykalne

• Badanie lekarskie opiera się na wywiadzie dotyczącym historii choroby.
• Jeśli istnieje wyraźna przyczyna miejscowa, lekarz dokładnie zbada ten obszar (np. gardło). 
• W przypadku powiekszenia węzłów chłonnych bez znanej przyczyny, dziecko jest szczegółowo badane i brane są pod uwagę wszystkie narządy.

Badania dodatkowe

• Jeśli rozpoznanie jest niejasne, można wykonać badanie krwi w celu określenia stężenia hemoglobiny (Hb), liczby białych krwinek i płytek krwi (trombocytów) oraz wykładników stanu zapalnego (szybkość opadania czerwonych krwinek (OB) i białko C-reaktywne (CRP).
• Inne badania zależą od podejrzewanego rozpoznania. We krwi można ewent. zbadać przeciwciała (np. w przypadku podejrzenia mononukleozy).
• Badanie ultrasonograficzne węzłów chłonnych, a także wątroby i śledziony może dać dalsze wskazówki.
• Jeśli nadal nie wiadomo, dlaczego węzły chłonne sa powiększone, często przydatne jest jego usunięcie i poddanie badaniu histopatologicznemu.

Skierowanie do specjalisty

• Jeśli rozpoznanie jest niejasne, lekarz rodzinny/pediatra może skierować do specjalisty, zwłaszcza jeśli powięksszenie węzłów chłonnych trwa dłużej niż 6 tygodni.
• Dotyczy to również sytuacji, gdy postawiono rozpoznanie wymagające specjalistycznego leczenia (np. choroba nowotworowa).

Leczenie

• Niegroźne infekcje zwykle ulegają samowyleczeniu, a powiększenie węzłów chłonnych wtedy także ustępuje.
• To samo dotyczy powiekszenia węzłów chłonnych po szczepieniu lub jako działanie niepożądane leków (należy zaprzestać przyjmowania leków).
• Zakażenia wirusowe zazwyczaj nie mogą być leczone swoistymi lekami; pomocny jest odpoczynek/rekonwalescencja i środki obniżające gorączkę, jeśli jest obecna.
• Jeśli występuje zakażenie bakteryjne, może być konieczne zastosowanie antybiotyków.

Co możesz zrobić sam?

Powiększone węzły chłonne w większości przypadków nie wymagają leczenia. Są one znakiem, że w przypadku zakażenia działa obrona immunologiczna organizmu. Gdy układ odpornościowy skutecznie zwalczy infekcję, wielkość węzłów chłonnych zwykle wraca do swojego pierwotnego rozmiaru. Można przyjąć postawę wyczekującą i obserwować powiększony węzeł. 

Dodatkowe informacje

• Limfadenopatia u dzieci — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Natalie Anasiewicz, lekarka, Fryburg Bryzgowijski