Sygnały ostrzegawcze dotyczące nowotworów

Pierwsze oznaki i objawy choroby nowotworowej są często nieswoiste. Guzy złośliwe (nowotwory) u dzieci zwykle rozwijają się we krwi, szpiku kostnym, mózgu, kościach, węzłach chłonnych, ośrodkowym układzie nerwowym, nerkach i tkankach miękkich.

Bez leczenia wiele rodzajów nowotworów u dzieci zazwyczaj prowadzi do zgonu. W ciągu ostatnich 40 lat leczenie niektórych nowotworów stało się bardzo skuteczne np. dzieci z białaczką przeżywają obecnie w większości przypadków po odpowiednim leczeniu.

Około jedno na 400 dzieci zapada na nowotwór w ciągu pierwszych 15 lat życia. Ogólny wskaźnik przeżycia dla wszystkich nowotworów u dzieci wynosi 85% po 5 latach i 82% po 15 latach.

Najczęstsze formy nowotworu u dzieci to:

• Białaczka (30% wszystkich nowotworów) występuje we wszystkich grupach wiekowych. Najczęściej rozpoznawana jest białaczka limfatyczna.
• Nowotwory mózgu/centralnego układu nerwowego (24%, raczej u małych dzieci) np. gwiaździaki i inne pierwotne guzy mózgu. Często również jako drugi guz po przeżyciu nowotworu innego typu.
• Chłoniak, nowotwór węzłów chłonnych (14%) (częstszy w wieku >10 lat).
• Mięsak Ewinga i inne nowotwory kości (bardziej prawdopodobne >10 lat), rak tarczycy itp.

Od 1985 r. do 2009 r. wskaźnik przeżycia po 5 latach w przypadku następujących nowotworów znacznie się poprawił:

• Ostra białaczka limfatyczna — z 75 do 84%.
• Chłoniak Hodgkina — z 93 do 96%.
• Chłoniak nie-Hodgkina — z 67 do 81%.
• Nerwiak zarodkowy, dzieci powyżej 1 roku — z 47 do 64%.

Najczęstsze objawy i oznaki

Ogólne objawy

• Stale chore dziecko z gorączką, zmęczeniem, utratą apetytu, utratą masy ciała.
• Jednak większość dzieci chorujących na niegroźne choroby zakaźne ma dokładnie takie same objawy.
• Dlatego w przypadku takich dolegliwości, jeżeli trwają one np. dłużej niż 1–2 tygodnie, należy skonsultować się z lekarzem.

Swoiste objawy

• Utrzymujące się objawy, tzn. dłużej niż 1–2 tygodnie, z bólem kończyn i stawów.
• Utrzymujące się objawy, tj. dłużej niż 1–2 tygodnie, z bólem głowy, nudnościami, wymiotami, paraliżem.

Wyniki badania

• Powiększone węzły chłonne (lokalne lub ogólnie duże węzły chłonne).
• Przedwczesny początek dojrzewania, zaburzenia wzrostu.
• Bladość, krwotoki skórne, często oznaki zakażeń.
• Powiększona wątroba i/lub śledziona.
• Ból kości.

Jakie są możliwe przyczyny?

• Białaczka
  • Ostra białaczka limfatyczna jest najczęstszą postacią białaczki u dzieci.
  • W historii choroby często występują stany podostre, którym towarzyszą:
    • letarg i zmęczenie — z powodu zmniejszonego stężenia hemoglobiny we krwi (niedokrwistość)
    • częste zakażenia — ze względu na zmniejszoną liczbę białych krwinek (granulocytopenia)
    • krwawienie w obrębie skóry i błon śluzowych — z powodu niskiej liczby płytek krwi (małopłytkowość).
  • U niektórych pacjentów występują bóle głowy, nudności i wymioty (zajęcie opon mózgowo-rdzeniowych), niewyraźne widzenie, podwójne widzenie lub wysypka. Niektóre dzieci skarżą się na ból kości i stawów.
• Guzy mózgu u dzieci i młodzieży
  • Są to najczęstsze nowotwory lite (tj. inne niż nowotwory krwi) u dzieci w wieku poniżej 15 lat. Roczne występowanie to ok. 4 przypadki na 100 000.
  • U niemowląt może występować niewiele innych objawów poza powiększającym się obwodem głowy.
  • U starszych dzieci częściej występują objawy zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, zwłaszcza bóle głowy, które są najsilniejsze rano i mogą wiązać się z wymiotami. Niedowłady (paraliż), zaburzenia chodu, zaburzenia percepcji, drgawki, anomalie behawioralne, zaburzenia uczenia się i inne dolegliwości neurologiczne również stanowią wskazówki.
• Nerwiak zarodkowy
  • Nowotwór złośliwy, który powstaje we współczulnym układzie nerwowym i najczęściej zlokalizowany jest w jamie brzusznej.
  • Objawy są bardzo zróżnicowane, od wykrycia guza wskutek bardzo silnego bólu kości aż po paraplegię.
  • Nerwiak zarodkowy może również powodować dolegliwości oczu (np. krwiaki wokół oczu).
• Guz Wilmsa
  • Nazywany również nefroblastomą to złośliwy nowotwór wywodzący się z embrionalnych pozostałości tkanki w nerce.
  • Stanowi około 6% wszystkich nowotworów wieku dziecięcego. Występuje u dzieci w wieku ok. 3,5 roku.
  • Najczęściej choroba jest wykrywana przypadkowo jako bezobjawowa wypukłość brzucha, ale częste są takie objawy, jak ból żołądka, odruch wymiotny i zaburzenia trawienne.
• Mięsak Ewinga
  • Lity nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki kostnej.
  • Najczęściej w grupie wiekowej 5–20 lat.
  • Pacjent zwykle szuka pomocy medycznej z powodu bólu lub guzka w kości lub z powodu złamań kości.
• Chłoniak złośliwy u dzieci
  • Zaczyna się w układzie limfatycznym.
  • Najczęściej występuje w postaci niebolesnego powiększonego węzła chłonnego. W około 25% przypadków występują objawy ogólne, takie jak gorączka i utrata masy ciała.
  • Powiększone węzły chłonne, powiększona wątroba i śledziona, objawy anemii.
• Rak tarczycy
  • Rzadka przyczyna nowotworów u dzieci.
  • Choroba zwykle staje się zauważalna jako niebolesny guzek w tarczycy.

Kiedy warto skorzystać z pomocy lekarza?

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do przyczyny i przy wystąpieniu objawów należy skonsultować się z lekarzem. Dzieci z niektórymi chorobami dziedzicznymi mają zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór (np. trisomia 21, niedokrwistość Fanconiego itp.) i dlatego powinny być regularnie badane. Przebyta już choroba nowotworowa lub radioterapia guza są również czynnikami ryzyka wystąpienia drugiego nowotworu.

Jak przebiega wizyta u lekarza?

Jeśli po zebraniu historii choroby, badaniu lekarskim i ewentualnych badaniach krwi nadal istnieje podejrzenie nowotworu, wskazane jest natychmiastowe przyjęcie na oddział pediatryczny w celu przeprowadzenia dalszych badań.

Samo leczenie nowotworów przeprowadza się u dzieci w specjalnych ośrodkach klinicznych onkologii dziecięcej (leczenie nowotworów u dzieci).

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent