Co to jest utykanie?

Utykanie zmniejsza obciążenie nogi poprzez skrócenie czasu trwania obciążenia i wydłużenie czasu trwania ruchu nogi do przodu. Utykanie najczęściej spowodowane jest bólem, który pojawił się w stosunkowo krótkim czasie. Ból nie jest jednak jedyną możliwą przyczyną utykania. Osłabienie mięśni lub deformacja kości mogą również powodować zaburzenia chodu.

Utykanie u dzieci

Rozwój prawidłowego i stabilnego chodu następuje dopiero po ukończeniu 7 roku życia. W zdecydowanej większości przypadków utykanie u dzieci ma tymczasową i niegroźną przyczynę. Czasami jednak utykanie dziecka może być związane z chorobą, która wymaga szybkiego leczenia. Utykanie może być spowodowane przez różne części ciała: Możliwe miejsca pochodzenia to plecy, miednica, biodro, kolano i inne stawy nóg, a także mięśnie. Możliwe przyczyny to urazy, infekcje, stany zapalne, wady wrodzone, uszkodzenia nerwów i mięśni, guzy i zaburzenia rozwojowe. W poszczególnych przypadkach poszukiwanie przyczyny jest często trudne. Dotyczy to zwłaszcza przyczyn, które wpływają na staw biodrowy, ale powodują ból w udach i kolanach.

Bóle wzrostowe występują przede wszystkim nocą w obu nogach. Nie powodują utykania i nie wpływają na stawy.

Ważne przyczyny utykania u dzieci

Niektóre z wymienionych poniżej schorzeń wymagają szybkiego leczenia. Dlatego też, jeśli dziecko kuleje z niewyjaśnionego powodu, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.

Grupa wiekowa 0–3 lata

• Złamanie podudzia
  • Często występuje u maluchów, które zaczęły już chodzić, ale nadal chwieją się na nogach.
  • Jeśli dziecko upadnie lub nastąpi skręcenie podudzia, może dojść do złamania dolnej części kości piszczelowej.
  • Wkrótce po takim zdarzeniu dziecko zaczyna utykać lub przestaje stąpać chorą nogą.
• Dysplazja stawów biodrowych
  • Dysplazja stawów biodrowych jest zwykle diagnozowana podczas badań przesiewowych u noworodków i dlatego jest stosunkowo rzadka po przekroczeniu tego wieku.
  • Objawy to opóźniony rozwój nauki chodzenia, bezbolesne utykanie i zapadanie się biodra po zdrowej stronie.
• Różnica w długości nóg
  • Różnica w długości nóg jest stosunkowo częstą wadą rozwojową.
  • Może być spowodowana rzeczywistą różnicą w długości nóg lub nieprawidłowym ustawieniem miednicy lub kręgosłupa.

Grupa wiekowa 3–10 lat

• Zapalenie stawu biodrowego (surowicze zapalenie stawu biodrowego, przemijające zapalenie stawu biodrowego)
  • Choroba występuje stosunkowo często i ustępuje w ciągu 7–14 dni.
  • W tym przypadku infekcja wirusowa w organizmie powoduje przejściowe zapalenie stawu biodrowego.
  • Dziecko często z dnia na dzień zaczyna kuleć i skarży się na ból jednej nogi. Biodro jest zwykle ruchome, ale bardziej sztywne niż po stronie zdrowej.
  • Stan ogólny jest dobry, może wystąpić lekka gorączka.
• Choroba Perthesa
  • Choroba występuje przede wszystkim u chłopców w wieku 5-10 lat.
  • W wyniku przejściowych zaburzeń krążenia dochodzi do obumierania tkanki kostnej i deformacji głowy kości udowej. W starszym wieku choroba może prowadzić do zwiększonego zużycia stawów (artrozy).
  • Objawy obejmują utykanie, ból w biodrze, po wewnętrznej stronie uda i w kolanie. Objawy rozwijają się stopniowo w ciągu tygodni lub miesięcy.
  • Odciążenie chorej nogi zmniejsza ból i prawdopodobnie także ryzyko trwałego uszkodzenia. Ważne jest, aby odpowiednio wcześnie zabrać dziecko do lekarza.
• Reumatyzm dziecięcy (młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów)
• Jest to przewlekły stan zapalny stawów występujący w dzieciństwie.
• Objawy mogą rozwijać się powoli i często zaczynają się w stawie kolanowym.
• Typowa jest poranna sztywność i utykanie, ale ból jest zwykle mniej nasilony.
• Czasami występują również objawy ogólne, takie jak zmęczenie, gorączka i wysypka skórna.

Dzieci i młodzież w wieku 10–15 lat

• Epifizjoliza (złuszczenie głowy kości udowej)
  • Złuszczenie nasady głowy kości udowej jest najczęstszą chorobą stawu biodrowego w tej grupie wiekowej.
  • W tym przypadku głowa kości udowej, czyli górny końcowy fragment kości udowej, przesuwa się w płytce wzrostowej (stawie nasadowym) na szyjce kości udowej.
  • Stan ten często przybiera postać stopniowo narastającego bólu w biodrze, udzie lub kolanie. Dzieci dotknięte tą chorobą często mają nadwagę.
  • Konieczne jest szybkie leczenie, aby ograniczyć uszkodzenia stawu biodrowego.
• Choroba Osgooda-Schlattera
  • Choroba występuje najczęściej u aktywnych fizycznie chłopców w wieku 10–15 lat jako skutek przeciążenia.
  • Jest to podrażnienie przyczepu ścięgna rzepki, które znajduje się poniżej rzepki na kości piszczelowej.
• Zespół bólu rzepkowo-udowego
  • Choroba występuje bardzo często, szczególnie u osób młodych, aktywnie uprawiających sport i biegaczy między 40 a 50 rokiem życia.
  • Występuje ból w przedniej części kolana, sztywność, sporadycznie zablokowanie stawu i uczucie osłabienia. Ból występuje szczególnie przy wchodzeniu i schodzeniu ze schodów lub pochyłości, przy kucaniu oraz przy wstawaniu po dłuższym siedzeniu.
• Spondyloliza (kręgoszczelina) i spondylolisteza (kręgozmyk)
  • Spondyloliza (kręgoszczelina) to wada łuku kręgowego, która może być wrodzona lub wystąpić w wyniku złamania zmęczeniowego.
  • Schorzenie to występuje najczęściej u młodych osób, które uprawiają sporty wymagające np. nadmiernego wyprostu lub skręcenia kręgosłupa, gimnastykę, skok o tyczce, rzuty lub piłkę ręczną.
  • Powoduje to ból w dolnej części pleców, który promieniuje do mięśni pośladkowych i uda.
  • Kręgozmyk (spondylolisteza) występuje w 30–80% przypadków.
• Dolegliwości związane z przeciążeniem
  • Zapalenie ścięgna nie jest również rzadkością u dzieci, które często wykonują jednostronne wzorce ruchowe.

Dzieci w każdym wieku

• Bakteryjne zapalenie stawów (Septyczne zapalenie stawów)
  • Stosunkowo rzadka choroba, w której dziecko nie może chodzić i wykazuje zły stan ogólny z gorączką.
  • Przyczyną jest zakażenie bakteryjne stawu. Najczęściej dotknięty jest staw biodrowy, a następnie staw kolanowy.
  • Aby zapobiec trwałemu uszkodzeniu stawu, konieczne jest szybkie leczenie w szpitalu.
• Zapalenie kości i szpiku kostnego (osteomyelitis)
  • Zapalenie kości i szpiku (osteomyelitis) jest ostrą chorobą, której towarzyszy gorączka, dreszcze, pogorszenie stanu ogólnego i ból kości.
  • Przyczyną jest zakażenie bakteryjne kości.
  • Stan ten wymaga antybiotykoterapii w szpitalu i często zabiegu chirurgicznego (np. drenażu).
• Złamanie zmęczeniowe
  • Złamanie zmęczeniowe występuje zwłaszcza u chłopców i dziewcząt aktywnie uprawiających sport.
  • Złamania zmęczeniowe często dotyczą nóg i są wynikiem dużych, długotrwałych i powtarzających się obciążeń, np. podczas treningów biegowych.
  • W tym przypadku silny ból pojawia się raczej nagle, bez wcześniejszego urazu i nasila się wraz z wysiłkiem.
• Porażenie mózgowe
• Porażenie mózgowe to ogólny termin określający szereg niepełnosprawności ruchowych wynikających z uszkodzenia mózgu podczas jego rozwoju.
• Choroba występuje u około 1,8 na 1000 dzieci.
• Z wyjątkiem bardzo łagodnych przypadków, choroba jest zwykle rozpoznawana w wieku 12–18 miesięcy.

Kiedy należy skonsultować się z lekarzem?

W przypadku nagłego utykania bez wyraźnej przyczyny, należy jak najszybciej udać się z dzieckiem do lekarza.

Jak postępuje lekarz?

Wywiad lekarski

Lekarz zada Ci szczegółowe pytania dotyczące dolegliwości i historii choroby. Dlatego zawczasu zastanów się nad poniższymi pytaniami:

• Początek
  • Jak i kiedy zaczęły się dolegliwości?
  • Czy dziecko odczuwa ból w niektórych stawach, w mięśniach lub w kręgosłupie?
  • Czy występuje sztywności stawów lub mięśni?
• Przebieg choroby
  • Czy stan dziecka pogorszył się, poprawił czy nie uległ zmianie?
  • Kiedy ból jest najsilniejszy?
  • Co poprawia lub nasila dolegliwości bólowe?
• Lokalizacja bólu
  • Starsze dziecko może powiedzieć, gdzie je boli, ale w zasadzie może też wystąpić przeniesienie bólu. Typowym przykładem przeniesionego bólu jest ból w kolanie, który ma swoją przyczynę w biodrze.
  • Czy Twój maluch woli raczkować czy pełzać, czy też woli, aby rodzice częściej go nosili?
• Ogólne objawy choroby
  • Czy dziecko ma gorączkę?
  • Czy występują inne objawy ogólne?
• Czy dziecko przechodziło ostatnio inne choroby, np. zakażenia górnych dróg oddechowych?
• Wywiad rodzinny
  • Czy w rodzinie występują dziedziczne choroby reumatyczne lub nerwowo-mięśniowe?
• Czy rozwój motoryczny jest opóźniony?

Badanie przedmiotowe

• W gabinecie lekarskim dokładnie badane są plecy, nogi i stopy.
• Obserwuje się chód dziecka.
• Lekarz palpacyjnie ocenia stawy i bada ich ruchomość.
• W badaniu neurologicznym sprawdza się odruchy, siłę i wrażliwość, porównując obie strony ciała.

Dalsze badania

• Może zostać zlecone badanie krwi.
• Zazwyczaj wykonywane jest badanie rentgenowskie. Można również zastosować inne techniki obrazowania.

Skierowanie do specjalisty

• Jeśli diagnoza jest niepewna lub choroba wymaga specjalistycznego leczenia, dziecko zostanie skierowane do specjalisty, np. ortopedy.

Dodatkowe informacje

• Złamanie podudzia
• Dysplazja stawów biodrowych
• Różnica w długości nóg
• Zapalenie stawu biodrowego (surowicze zapalenie stawu biodrowego, przemijające zapalenie stawu biodrowego)
• Zapalenie kości i szpiku kostnego (osteomyelitis)
• Złamanie zmęczeniowe
• Porażenie mózgowe
• Utykający chód u dzieci – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden